یادکردی از علامه امینی، صاحب کتاب ارزشمند «الغدیر»

12 تیرماه مصادف با سالگرد در گذشت علامه امینی، صاحب کتاب الغدیر است. حجت‌الاسلام دکتر رسول جعفریان، مولف «اطلس شیعه» از این اثر جاودان به عنوان دایرةالمعارف فرهنگ و تاریخ شیعه یاد کرد و اظهار داشت: با وجود آن که این اثر نیم قرن پیش به رشته تحریر در آمده، آن‌قدر ارزشمند است که باید بازسازی، ویرایش و احیا شود.

نویسنده و پژوهشگر حوزه دین و تاریخ اسلام در گفت‌وگو با خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، با اشاره به این که تشیع با غدیر معنا پیدا کرد، اظهار داشت: با شکل‌گیری تشیع، فرهنگی مشتمل بر تمام دیدگاه‌های تاریخی و تفسیری شیعه شکل گرفت، اما همواره در طول تاریخ این سوال مطرح بود که «آیا حدیث غدیر متواتر است یا خیر؟»

وی افزود: با وجود آن که کمتر کسی روی اصل این موضوع تردید داشت، اما همواره شبهاتی درباره تواتر آن مطرح بود و در این باره که پذیرش این مساله دلالت بر امامت دارد یا خیر؟ کتاب‌هایی به ویژه درباره راویان حدیث غدیر(همان طرق حدیث) نوشته شد و رسالاتی نیز از غدیر به رشته تحریر درآمد. علامه امینی به ویژه در جلدهای نخست کتاب «الغدیر» نمایان ساخت که حدیث غدیر چگونه طی طریق کرده است و کدامیک از صحابه این حدیث را نقل کرده‌اند.

حجت‌الاسلام جعفریان با تاکید بر این که اتقان و تواتر حدیث غدیر، اصل و اساس کتاب الغدیر است، از این اثر به عنوان دایرةالمعارف حدیث غدیر یاد کرد و عنوان داشت: مجلداتی از این کتاب درباره شاعرانی‌اند که در اشعارشان از واقعه غدیر یاد کرده‌اند. در این اثر علاوه بر این اشعار، شرح حالی از این شعرا وجود دارد. این اقدام علامه امینی کار عظیمی بود تا عمق نفوذ حدیث غدیر را در منابع تاریخی اهل سنت و شیعه نشان ‌دهد؛ البته موضوعات مجلدات الغدیر متفاوتند.

پژوهشگر تاریخ اسلام «الغدیر» را کتابی دانست که با مروری بر آن، کلیات فکر شیعه درباره غدیر و تاریخ صدر اسلام برای خوانندگان تداعی می‌شود. وی اظهار داشت: این کتاب یازده جلدی، دو چاپ مهم دارد. جلال‌الدین فارسی برخی از مجلدات آن را ترجمه کرد. همچنین گروهی در قم زیر نظر موسسه آیت‌الله شاهرودی سه جلد نخست این اثر را با افزودن تعلیقات و تصحیحاتی ترجمه کردند که اغلاطی در آن وجود داشت.

رییس کتابخانه مجلس شورای اسلامی درباره محتوای این مجموعه عنوان داشت: «الغدیر» تبیین تاریخ صدر اسلام از دیدگاه شیعه است. بیش از نیمی از جلد ششم این کتاب درباره خلیفه دوم و بیش از نیمی از جلد هشتم آن درباره خلیفه سوم است. علامه امینی مباحث موجود در این کتاب را با متانت خاصی گردهم ‌آورد و در تمامی منابعش از کتاب‌ها و مآخذ اهل سنت استفاده کرد. بسیاری از شاعران ناشناخته عرب نیز در این کتاب معرفی شده‌اند. امینی از نخستین افرادی بود که این سلیقه را به خرج داد. بعدها افراد دیگری نیز از این شیوه استفاده کردند.

وی درباره سبکی که علامه امینی در نگارش الغدیر از آن بهره برده، عنوان کرد: قلم الغدیر حتی به لحاظ عربی سنگین است. قلم امینی در این کتاب بسیار استوار است و در متن آن نیز دشواری‌هایی مشاهده می‌شود. با وجود این که زبان مادری علامه امینی ترکی و زبان تحصیلی او فارسی بود، او در نگارش این اثر به زبان عربی کاملا موفق بود و مرحوم اردوبادی، از علمای نجف، در نثر این کتاب به او کمک شایانی کرد.

حجت‌الاسلام جعفریان ادامه داد: همین امر سبب شد الغدیر در جهان عرب جایگاه واقعی خود را بیابد. در حالی که کتاب المیزان عربی استواری نداشت و به دلیل محتوایش به شهرت رسید، اما الغدیر علاوه بر محتوا از نظر نثر نیز استوار بود و پس از نگارش، نامه‌های متعددی از سوی علمای اهل سنت در تقدیر از علامه امینی برای او نوشته شد.

وی در پایان یادآور شد: گفته می‌شود که خانواده علامه امینی مجلدات دیگری از این کتاب را در اختیار دارند، اما صحت این سخن مشخص نیست. یکی از فرزندان وی نیز خلاصه‌ای از این اثر را به چاپ رسانده است. با این وجود الغدیر متعلق به 50 سال گذشته است و اگر قرار باشد امروز روی آن کار شود، لازم است اقدامات جدیدی درباره این اثر صورت گیرد. الغدیر شایسته آن است که پژوهش‌ها و مطالعات بیشتری روی آن انجام شود تا این اثر تعمیق و گسترش یابد. حتی این کتاب باید بر اساس نقدهایی که در جهان تسنن بر آن نوشته شده‌اند، بازسازی، ویرایش و تقویت شود. همچنین از لحاظ ارجاعات با استفاده از اصول مدرن باید در این زمینه اقدام شود و باید این اثر را احیا کرد.

عبدالحسین احمد امینی‌نجفی ملقب به علامه امینی سال ۱۳۲۰ هجری قمری در تبریز متولد شد و ۲۸ ربیع الثانی ۱۳۹۰ هجری قمری مطابق با ۱۲ تیر ۱۳۴۹ شمسی در تهران در گذشت و در نجف مدفون شد. او از علمای به نام شیعه و نویسنده کتاب الغدیر بود.

از دیگر تالیفات این متفکر اسلامی می‌توان به کتاب‌های تفسیر فاتحه الکتاب، شهداء الفضیلة، سیرتنا وسنتنا، ثمرات الأسفار، ریاض الأنس و المقاصد العلیة اشاره کرد.

گفتنی است «گزیده ای جامع از الغدیر» در فروشگاههای دفتر نشر معارف و سایت پاتوق کتاب موجود و قابل تهیه است.