عباسی: «بانوی کوچه ذغالی» تلاشی برای روایت حقیقت زندگی است

به گزارش پاتوق کتاب فردا به نقل از خبرگزاری تسنیم، نشست نقد و بررسی مجموعه داستان «بانوی کوچه ذغالی» با حضور خسرو عباسی، محمدرضا گودرزی و مرضیه محمدزاده در فرهنگسرای گلستان برگزار شد.

عباسی در ابتدای سخنان خود ضمن اشاره به عجله داستان نویسان جوان برای انتشار کتاب گفت: به خانم محمدپور بابت نوشتن این کتاب تبریک می گویم. خاطرم هست که خودم از سال 84-85 داستان نویسی را شروع کردم و اولین مجموعه داستان من در سال 95 منتشر شد. صبر کردن برای نوشتن اولین کتاب بسیار خوب است و باعث تعمق در آثار می شود. واقعیت این است که اکنون در زمانی هستیم که شما می توانید با پرداخت هزینه ای کم و مراجعه به بعضی از ناشران، مجموعه داستان یا رمان خود را چاپ کنید و از نظر ظاهری و آماری نیز یک کتاب خواهید داشت اما باید توجه داشته باشید که قدرت ادبیات 100 سال گذشته ما پشت سرمان است. همین موضوع باعث می شود که وقتی یک مجموعه منتشر شود و توانایی حضور در این زنجیره را نداشته باشد، نویسنده آن اولین کسی است که ضربه خواهد خورد؛ کتابش مورد توجه قرار نمی گیرد، فراموش می شود و ... بنابراین به این دست از نویسندگان توصیه می کنم که کمی بیش تر صبر کنند تا آثار بهتری روانه بازار کنند.

وی ادامه داد: هدفی که به نظرم یک مجموعه داستان یا رمان در پی آن است، رسیدن به حقیقت داستانی است که در پس زندگی وجود دارد و هنرمند تلاش می کند تا آن را پیدا کرده و سپس بازتولید نماید و در نهایت به مخاطب خود عرضه کند؛ بنابراین این مجموعه از این جهت قابل توجه است و می توان راجع به آن صحبت کرد تا ببینیم که چه رویدادهای بیرونی اتفاق می افتد و چه قدر از آن را مخاطب می پذیرد. برای مثال نویسنده در وضعیتی قرار گرفته است و آن رویداد را پذیرفته است حال باید کاری کند تا مخاطب او نیز در این وضعیت قرار بگیرد و سپس ببیند که تا چه میزان از آن واقعه را باور می کند. دقت داشته باشید که باورپذیری یکی از عناصری است که در داستان باید اتفاق بیفتد و پل ارتباطی نویسنده و مخاطب است. حقیقت داستانی که در پس رویدادها رخ می دهد و نویسنده به آن می رسد باید به درستی و با نشانه های دقیقی به مخاطب منتقل بشود تا آن را به درستی درک و دریافت کند.

عباسی بیان داشت: به نظرم باید برای آوردن نشانه ها در یک داستان یا رمان فکر کرد. اگر در آوردن این نشانه ها به صورت دقیق تأمل نکنیم، مخاطب دچار سردرگمی شده و دریافتن آنچه که نویسنده مدنظرش بوده است، مشکل می شود. در این مجموعه داستان، نشانه های بسیار خوبی وجود دارد اما این نشانه ها رها می شوند. این موضوع می تواند یک مشکل بزرگ برای داستان ها باشد. برای مثال داستان «فردا» را به عنوان یک داستان کامل قبول ندارم و به نظرم ناقص است. در مقابل، در بعضی از داستان ها با مواردی روبه رو هستیم که نشانه ها رها نشده و کارکرد خود را دارد. در داستان «ملکه کارنیکا» با یک داستان خوب روبرو هستیم که توجه مرا جلب کرد چرا که در پس واقعه ها موضوع مهمی در حال وقوع بود که مخاطب به راحتی می توانست آن را درک و دریافت کند. اگر چه نشانه ها به خوبی گذاشته شده است اما بسیاری از آنان رها شده اند. همین موضوع باعث می شود که نور روشنی که باید تابانده شود تا حقیقت را بدانیم، از دست رفته و به کل حقیقت دست نمی یابیم.

او به نکات مثبت این مجموعه داستان اشاره کرد و گفت: روایت داستان، روایتی خوب و سرراست است. با نثر خوب و روانی مواجه هستیم که برای این مجموعه بسیار خوب است. جهت گیری و رفتن نویسنده به سمت ساختن یک داستان خوب در مواردی بسیار مشهود است. در حقیقت، نویسنده راه را به خوبی پیدا کرده است اگر چه ممکن است در اجرای این راه کمی با خطا حرکت کرده باشد. یکی از نقاط قوت داستان های این کتاب، پرداختن به فضای داستانی است. فضاهای ایرانی که در این داستان ها می بینیم برای خود من بسیار ارزشمند است و یک ارزش داستانی است. وقتی یک داستان به زبان فارسی نوشته می شود، باید به فضاهای آن نیز توجه کرد. به نظرم خانم محمدپور در پرداخت مناسبت های بین افراد، خوب کار کرده است. پرداخت فضا، مناسبت ها و زمان داستان، از جمله نکات مثبت بسیار مهم داستان است که باعث شد من به عنوان یک خواننده با آن داستان ها ارتباط برقرار کنم.

سخنران بعدی این مراسم، محمدرضا گودرزی بود. او در ابتدای صحبت های خود ضمن اشاره به صحبت های دیگر منتقد این جلسه گفت: اتفاقی که بارها برای من رخ داده است، موضوع تقسیم بندی ارزشی منتقدان در مواجهه با یک مجموعه داستان و تفاوت های بین نگرش این منتقدین است. به نظر من بهترین داستان این کتاب، داستان «فردا» است در حالی که آقای عباسی اعتقاد دارند که این داستان، یک داستان واره (اسکچ) است. برای مثال، من داستان ملکه کارنیکا را دوست نداشتم اما آقای عباسی آن را بهترین داستان این کتاب می داند. معیارها متفاوت است و این موضوع طبیعی است. برای مثال در مورد داستایفسکی دو نگاه کاملاً متفاوت وجود دارد؛ یکی معتقد است که او داستان نویس بسیار خوبی است و دیگری معتقد است که او اصلا داستان نویس خوبی نیست. بنابراین اختلاف نظر در مورد داستان ها یک چیز طبیعی است و چیزی را ثابت نمی کند. نکته دیگری که وجود دارد این است که تاریخ رمان در جهان، از حدود اوایل قرن 19 تا 150 سال بعد، هماهنگ با واقعیت گرایی است بدین معنی که تمام رمان ها باید واقعی باشد اما این که واقعیت چیست، همیشه باعث اختلاف بوده است. آنها معتقد بودند که رمان به وجود آمد تا در مخالفت با فضای غیرواقعی جادویی گری قرار بگیرد بنابراین باید به زندگی عادی افراد بپردازد. به همین علت، اگر در داستان های قدیمی پهلوان ها، پادشاهان و ... وجود داشتند، در رمان به سراغ افراد عادی می رود. دلیل این موضوع تمرکز بر فردیت و فرد بود. قبل از این که رمان ها نوشته بشود، فضای کلی و جامعه مهم بود در حالی که وقتی وارد رمان می شویم با افرادی روبه رو هستیم که مساوی با دیگران هستند و عادی هستند. این گرایش بعد از نیمه دوم قرن 20 و با داستان های شگفت، تمثیلی و ... عوض شد و بحث دیگری پیش آمد. هم واقعیت زیر سوال رفت و هم این تعریف ایجاد شد که واقعیت چیست و چه تعریفی دارد؟

گودرزی به بررسی این مجموعه داستان پرداخت و گفت: این مجموعه 11 داستان دارد. اگر بخواهیم روی وجوه مشترک صحبت کنیم، هفت داستان رئال هستند؛ یعنی واقع گرای اجتماعی است، 3 داستان شگفت است و 1 داستان مدرن است. من فکر می کنم که منتقد از دو جهت می تواند با کتاب برخورد بکند، یکی این که جهان بینی و روشمندی خود را با متن ها تطابق بدهد که در این صورت اشکالات زیادی از نوشته ها می گیرد. یکی دیگر این است که ببینیم هر متن در دیدگاه ژانری خود موفق بوده است یا خیر. بدین معنی که متنی که رئال است آیا موفق بوده یا خیر و ... اگر از این دیدگاه نگاه کنید، می توانیم ارزش گذاری های زیادتری پیدا کنیم. مهم ترین عنصر داستانی این کتاب، انتقال حس شخصیت ها است. به نظرم این کتاب نمره قبولی می گیرد چرا که حس شخصیت ها را به خوبی منتقل کرده است. در جاهایی که شخصیت ها مونث هستند، نشان می دهد که نویسنده در دیدگاه خود به جهان موفق بوده است. دومین نکته مثبت این داستان، نثر شیوا و روانی است که در کتاب وجود دارد. دیگر نکته مثبت داستان، تصویری بودن آن است. همه ی داستان ها را در برابر چشمان خود می بینیم و این توصیف تصویری کمک کرده است تا بتوانیم آن را خوب ببینیم. لحن داستان خوب است و تشخص مکانی داستان ها بسیار خوب و به جا آمده است. هر قدر که تشخص مکانی داستان بیش تر باشد، بهتر است. هر قدر که بتوانیم خود را روایت کنیم و از این طریق جهان را روایت کنیم، بهتر عمل کرده ایم. بنابراین وقتی شما اسم گرمدره، کرج و بزرگراه شهید همت را در داستان می آورید، بسیار خوب و عالی است. برای مثال داستان بانوی کوچه ذغالی در تجریش و امامزاده صالح می گذرد که بسیار خوب است.

بخش پایانی این جلسه نیز به پرسش و پاسخ حاضران اختصاص داشت.