"سنگر ساز بی سنگر" نقطه عطف ورود جدی به زندگی نامه داستانی دفاع مقدس است

به گزارش پاتوق کتاب فردا به نقل از خبرگزاری تسنیم، نخستین نشست از سلسله نشست های «نقد و ارزیابی آثار فرهنگی پشتیبانی و مهندسی جنگ جهاد» با محوریت نقد و بررسی کتاب «سنگرساز بی سنگر» زندگی نامه داستانی شهید محمد تقی رضوی نوشته نصرت الله محمودزاده با حضور حجت ترشیزی؛ مدیرکل امور ایثارگران وزارت جهاد کشاورزی، نصرت الله محمودزاده نویسنده کتاب و جمعی از پژوهشگران و نویسندگان در اداره کل امورایثارگران وزارت جهاد کشاورزی برگزار شد.

حجت تُرشیزی، مدیرکل امور ایثارگران وزارت جهاد کشاورزی در ابتدای این نشست اظهار کرد: جهاد سازندگی به فرمان امام خمینی (ره) در سال 1358 تاسیس شد و جهاد در عملیات های مهم در کنار سپاه بود. مرکز حفظ آثار و ارزش های جهاد، از همان ابتدا با وجود فرماندهانی که خود قلم به دست گرفتند و فرهنگ مدیریت جهادی را به رشته تحریر درآوردند، شکل گرفت که آقای نصرت الله محمودزاده از جمله آن افراد است.

وی با بیان این که جاذبه مهندسی رزمی در جنگ آنقدر زیاد است که می توانیم کتاب های زیادی در این زمینه بنویسیم، گفت: در حال حاضر بیش از 3 میلیون سند ذخیره شده از مهندسی جنگ جهاد وجود دارد که این عدد رو به افزایش است. از سال 1380 با کمک فرماندهان، تمامی اسناد جهاد در استان های کشور جمع آوری و ذخیره سازی شد و اکنون در قالب نرم افزار جنگ جهاد در دسترس قرار دارد.

تُرشیزی افزود: درحال حاضر بیش از 150 عنوان کتاب در حوزه جنگ جهاد به چاپ رسیده است. کتابخانه شهید کسایی که از شهدای شاخص سال 1397 در حوزه جهاد انتخاب شد، امروز تخصصی ترین کتابخانه جنگ جهاد است.

مدیرکل امور ایثارگران وزارت جهاد کشاورزی با بیان اهمیت حضور جدی تر در نشر دیجیتال اظهار کرد: در سال جاری، بیش از 40 عنوان کتاب در دست چاپ داریم. در هفته دفاع مقدس از کتاب «اطلس جنگ جهاد» رونمایی کنیم که فاز اول آن شامل نقشه هایی از منطقه «فاو» و «والفجر 8» است.

سنگر ساز بی سنگر «نقطه عطف» ورود جدی به زندگی نامه داستانی دفاع مقدس است

نصرت الله محمودزاده، نویسنده کتاب «سنگرسازان بی سنگر» که اثرش در این نشست مورد نقد و بررسی قرار گرفت، اظهار کرد: از اوایل سال 1360 در جهاد بودم. بنابراین در همه کتاب هایم، رد پای جهاد هست. این سومین زندگی نامه داستانی است که نوشته ام. زمانی که تحقیق درباره شهید رضوی را آغاز کردم، با لایه های پنهانی از شخصیت شهید آشنا شدم.

وی اضافه کرد: زندگینامه داستانی بار سنگینی به دوش نویسنده می گذارد زیرا نویسنده نمی تواند تخیل و خود را وارد داستان کند بنابراین باید به چرایی های بسیاری پاسخ دهد. در زندگی نامه داستانی موظف به رعایت تمام تکنیک های داستانی هستیم و باید آنچه را بنویسیم که منطبق با شخصیت اصلی شهید باشد.

محمود زاده با بیان این که ویژگی های شهید «رضوی» به من این اجازه را می داد که ردپای جهاد در جنگ را ببینم و درباره ابعاد مختلف جنگ بنویسم گفت: زندگی نامه داستانی نخبگان جنگ اعم از شهدا و فرماندهان نشان از عظمت جنگ، مکتب انسان سازی امام و انقلاب اسلامی است و خوشحالم این کتاب در سالروز شهادت بنیانگذار فرماندهی پشتیبانی- مهندسی جنگ شهید محمد طرحچی دوست و همسنگر شهید رضوی به نقد و بررسی گذاشته می شود و در حال حاضر هم مشغول نوشتن کتابی درباره شهید «محمد طرحچی» هستم.

محمودزاده در ادامه به تاریخچه ای از زندگی نامه نویسی پس از جنگ پرداخت و ادامه داد: قائل به تقلید نعل به نعل از ادبیات غرب نیستم. این کتاب را در نیمه دهه هفتاد در حالی به پایان بردم که زندگی نامه داستانی در حوزه جنگ، مراحل بلوغش را تازه آغاز کرده بود و معتقدم این کتاب از جهتی قربانی ورود به زندگی نامه داستانی جنگ و از منظر دیگر «نقطه عطف» ورود جدی به زندگی نامه داستانی دفاع مقدس است.

این نویسنده پیشکسوت ادبیات دفاع مقدس تاکید کرد: تعهد در نویسندگی برای من در درجه اول اهمیت قرار دارد. رضایت خانواده شهید و راوی و رعایت امانت و اخلاق برایم مهم است.

جای خالی اسناد و روایان در کتاب / نویسنده نیازی به توضیح ندیده است

داود قاسم پور، پژوهشگر واحد تحقیق و پژوهش سازمان تبلیغات اسلامی در بخش دیگری از این نشست گفت: قالب این کتاب زندگی نامه داستانی است که با رمان تفاوت هایی دارد. در رمان با زمان مواجه نیستیم اما در زندگی نامه داستانی از آنجایی که گزارش زندگی است باید به عنصر زمان و مکان ملتزم باشیم.

وی با بیان این که نوشتن کتاب درباره اقدامات مهندسی دشوار است و در این کتاب این بُعد پر رنگ شده است، اظهار کرد: در کتاب ادبیات احساسی دیده می شود اما در عین حال نویسنده به روایت و واقعیت ملتزم شده است. نویسنده مانند دانای کل داستان را گزارش می کند اما متاسفانه در هیچ جای کتاب به اسناد و روایان اشاره نشده است.

قاسم پور گفت: در زندگی نامه داستانی باید مشخص باشد که اطلاعات از کجا آمده است. علاوه بر آن از آنجایی که نویسنده با بسیاری از اصطلاحات و عملیات ها آشنایی دارد، نیازی به توضیح ندیده است در حالی که مخاطب اثر بسیاری از واژه ها را نمی داند. البته این انتقاد به بسیاری از آثار دفاع مقدس وارد است. برای مثال نویسنده باید توضیح دهد که محمود حجتی کیست؟! البته این موضوع نشان می دهد که نویسنده احاطه کاملی به موضوع دارد.

زندگی نامه داستانی دفاع مقدس حرکت رو به قله را طی می کند

جواد کامور بخشایش، نویسنده، پژوهشگر و استاد دانشگاه نیز در این نشست با اشاره به هنر نویسنده در نگارش اثری در قالب زندگی نامه داستانی بیان کرد: این کتاب در ژانر زندگی نامه داستانی است. این ژانر یکی از ابداع های ادبیات دفاع مقدس محسوب می شود که اکنون حرکت رو به قله را طی می کند. تلفیق زندگی نامه با داستان بسیار دشوار است و نیاز به هنری خاص دارد که آقای محمود زاده به خوبی از عهده آن برآمده است.

کامور بخشایش افزود: زندگی نامه امری واقع است که هم مبنای درونی دارد و هم مبنای بیرونی به گونه ای که تلفیق این مبناها با زندگی نامه داستانی کار بسیار دشواری است. در زندگی نامه داستانی نویسنده سعی می کند با افزودن عناصر داستانی به گیرایی اثرش بیفزاید. در زندگی نامه نویسی، نویسنده اجازه ندارد از تخیل خود استفاده کند با این حال آقای محمودزاده با استفاده از عناصر داستانی کتاب را در قالب داستان به گونه ای واقعی روایت کرده که خواننده علاقه دارد آن را پیگیری کند.

این نویسنده با بیان این که زندگی نامه داستانی یک گام جلوتر از تاریخ شفاهی و خاطره نویسی است، اظهار کرد: در نگارش کتاب های دفاع مقدس به دنبال انسانی که تراز و معیار انقلاب و دفاع مقدس باشد، هستیم و بر اساس یک تراز آن انسان ها را می سنجیم. در این کتاب شاخصه های از شهید رضوی از جمله نبوغ، توجه به معنویات و هم چنین توجه به خانواده معرفی می شود.

وی افزود: شهید رضوی یکی از نوابغ جنگ است و برای معرفی ایشان نباید به نگارش یک کتاب اکتفا کرد. این کتاب زندگی شهید از زمان ورود به جبهه تا شهادت را روایت می کند این در حالی است که خواننده دوست دارد از زوایای فرهنگی و جغرافیایی شهید بیشتر بداند. در این اثر مستند، پرداخت ها و تکنیک های داستانی به خوبی و ماهرانه لحاظ شده است. علاوه بر آن کتاب فوق بیانگر تلاش های پنهان جنگ است؛ تلاش هایی که خواننده از آن مطلع نیست.

کامور بخشایش ادامه داد: نویسنده در این کتاب از عناصر داستانی بهره برده و در سطح زبانی موسیقی ملموسی در فراز و فرود جمله ها پیداست. البته برخی از جمله های کتاب بلند است که باید کوتاه شود. از نظر لغوی در کتاب از واژه های عربی استفاده شده که معادل فارسی آن وجود دارد بنابراین بهتر بود که از لغات فارسی جایگزین استفاده شود. ورود شخصیت ها به داستان مشخص اما خروج آنها مشخص نیست و تصویرسازی و فضاسازی در کتاب رعایت شده است.

وی با بیان این که نویسنده گمان می کند خواننده نیز مانند او جنگ را می شناسد بنابراین جای برخی از توضیحات در کتاب خالی است، گفت: بسیاری از نام های خانوادگی نیز بدون ذکر نام کوچک شخصیت داستان ذکر شده است. باید به کتاب های زندگی نامه داستانی به عنوان سند فرهنگی نگاه کرده و داستان جنگ تحمیلی را به زبان نسل امروز روایت کنیم.

رمزگشایی اصلاحات مهندسی در پاورقی

حبیب یوسف زاده، نویسنده و پژوهشگر در ادامه این نشست اظهار کرد: آقای محمودزاده یک مرد بزرگ را سوژه کار خود قرار داده است. آشنایی با شخصیت ها، قصه وار اتفاق می افتد؛ گویی این شخصیت های هیچ عقبه ای ندارند و ناگهانی وارد داستان می شوند. سهم روایت نسبت به دیگر جنبه ها بیشتر و توصیف و صحنه پردازی کمتر است. گاهی به نظر می رسد کتاب به جای چشم ها برای گوش ها نوشته شده است.

وی با بیان این که روایت داستان خطی است و بهتر بود به زندگی پیش از جنگ شهید هم اشاره می شد، گفت: این کتاب به اندازه کافی پاورقی ندارد و باید برخی از اصطلاحات مهندسی در پاورقی رمزگشایی می شد. نویسنده می توانست از رگه های عاشقانه و رمانتیک هم چون دلشوره های همسر و مادر استفاده کند. فصل های کتاب اپیزودیک و قطعه قطعه است. فصل بندی ها به نویسنده حس ریاضی وار می دهد و بهتر بود مطالب به جای فصل با «میان تیتر» از هم جدا می شد.

یوسف زاده با انتقاد از طرح روی جلد کتاب گفت: در طرح روی جلد، عکس جالبی از شهید «سید محمدتقی رضوی» است که تنها خلاقیت به کار رفته در آن، انتخاب رنگ خاکی است. امروزه با فوت و عکس می توان کارهای زیبایی انجام داد و با طرح روی جلد، مفهوم سازی کرد.

آثار محمودزاده سیر صعودی دارند/خواننده از شهادت قهرمان داستان متاثر شود؟

مهدی فراهانی، نویسنده و عضوی کمیته داوری جلسات خاطرات حوزه هنری در این نشست در سخنانی گفت: این اثر قلم آقای محمود زاده قریب به 22 سال پیش است و آثار او در این سال ها سیر صعودی داشته اند پس قضاوت کاملی نمی توان کرد. همچنین این توقع وجود داشت که ناشر و نگارنده در مقدمه اثر به ذکر تاریخ نشر و چاپ مجدد آن اشاره می کردند.

وی افزود: نگاه آینده نگر و توجه به مخاطب فردای آثار مکتوب دفاع مقدس باعث افزایش تاریخ مصرف کتاب ها می شود. فضاسازی هایی که می بایست جدی تر گرفته شود، حق مطلب در خصوص فداکاری و رشادت های رزمندگان جهاد و سنگرسازان بی سنگر و انتقال حس به مخاطب از اهمیت بالایی برخوردار است.

فراهانی با طرح این سوال که آیا خواننده کتاب به نحوی با شخصیت شهید آشنا می شود که پس از شهادت او متاثر شود؟ بیان کرد: توصیف و فضاسازی و شخصیت پردازی در زندگی نامه داستانی نقش اساسی دارد که درباره کتاب «سنگرساز بی سنگر» باید بگویم سیادت شهید رضوی، غیبت همسرشان در کتاب باید ضمن ضمن اهتمام به ثبت تاریخی رویدادها، با دقت نظر بیشتری مورد توجه قرار می گرفت.

برپایه این گزارش، کتاب «سنگرساز بی سنگر» زندگینامه شهید «محمد تقی رضوی» فرمانده مهندسی رزمی جنگ جهاد سازندگی و قائم مقام قرارگاه مهندسی خاتم الانبیا است که به تازگی در 254 صفحه توسط نشر شهید کاظمی و با حمایت اداره کل امور ایثارگران وزارت جهاد کشاورزی منتشر شده است.