سفر به هزارتوی تاریخ با «موهای تو خانه ماهی هاست»

به گزارش پاتوق کتاب فردا به نقل از خبرگزاری تسنیم، سیده زهرا محمدی، از نویسندگان جوان کشور، در یادداشتی به معرفی کتاب «موهای تو خانه ماهی هاست»، اثر محمدرضا شرفی خبوشان پرداخته است. این اثر که از سوی انتشارات شهرستان ادب به چاپ رسیده، به حوادث منتهی به واقعه 15 خرداد سال 42 و اعتراض مردم ورامین به دستگیری امام خمینی (ره) می پردازد. متن یادداشت محمدی به این شرح است:

پیگیر کارهای بعضی از نویسنده ها و کارگردان ها که باشی، چیزهای جالبی دربارۀ درونیاتشان می فهمی. مثلاً اگر کارهای حسن فتحی را دنبال کنید به چند نکتۀ شاید مهم دست یابید. نخست اینکه حسن فتحی انگار چیزی را در گذشته های خیلی دور جا گذاشته است. چیزی شبیه عشق و فتحی حالا بعد از سال ها، دربه در دنبالش است. برای همین در تمام کارهایش دنبال یک عشق اسطوره ای و ستودنی است. مانند کسی که چیزی را تجربه کرده باشد و حالا دلش بخواهد آن را به همه نشان بدهد و به همه بگوید که شما هم همچین حس های نابی را تجربه کنید؛ وگرنه زندگیتان پشیزی نمی ارزد.

دوم آنکه اگر به حسن فتحی بگویند بین دورۀ قاجار و پهلوی یکی را انتخاب کن، من شک ندارم که جناب کارگردان بدون ثانیه ای فکر می گوید: قاجار. قاجار را با تأکید می گوید؛ طوری که جای هیچ شک و ابهامی و حتی سؤالی برایت نمی گذارد. این را می شود از شخصیت های دوست داشتنی فیلم هایش فهمید؛ از زینت الملوک اسطوره ای و فخرالزمان مغرور اما دلنشین فیلم هایش.

وقتی زینت الملوک در زندان روبه روی زهره نشسته و از عشق قدیمی اش می گوید و بین آن خاطرات دور هم گریزی می زد به حوادثی که بین قجر و پهلوی افتاد، با دیدن صورت پر از غم زینت الملوک که انگار نمایندۀ تمام قد قجر است تو هم طرفدار قجر می شوی؛ حتی اگر بدانی اگر زینت الملوک یا فخرالزمان دوست داشتی نبودند، دلت می خواست تمام قجری ها و دم ودستگاهشان را نیست ونابود کنی.

سوم اینکه حسن فتحی علاقۀ خاصی به حوادث دهۀ 20 دارد؛ علی الخصوص کودتای 28 مرداد. این سه گانه چیزهایی است که در تمام کارهای فتحی می بینیم.

به کارهای جناب محمدرضا خبوشان هم که دقت کنیم به چند نکته پی می بریم. اینکه خبوشان مانند حسن فتحی دنبال یک عشق اسطوره ای است. تمام کارهای خبوشان با رگه های از عشق و محبت شروع می شود.

خبوشان در نیمۀ اول همۀ کتاب هایش از عشق می گوید. به طوری که عشق پررنگ تر از بقیۀ موضوعات کتاب است. عشق در داستان های خبوشان باعث آگاهی در شخصیت اول داستان می شود؛ به طوری که گویا رسالت عشق آگاهی بخشیدن به شخصیت داستان است و وقتی این رسالت را انجام داد عشق آرام آرام از زندگی شخصیت ها بیرون می رود و شخصیت اول داستان به بُعدهای دیگر زندگی می پردازد.

مانند البرز کتاب «عاشقی به سبک ونگوگ» که ابتدا به خاطر عشق به نازلی وارد سگ دانی می شود و همان جا چشمش به روی حقیقت باز می شود. یا در کتاب «موهای تو خانۀ ماهی هاست»، این دختر غاضریه است که دست شخصیت اول داستان را می گیرد و با خودش می کشد تا واقعیت را ببیند.

دومین چیزی که خبوشان به شدت به آن علاقه مند است، «تاریخ» است. خبوشان می داند که مردم کشورش تاریخ نمی دانند یا به حافظۀ تاریخی مردم سرزمینش اعتبار چندانی نیست؛ پس وظیفۀ خودش می داند برای مردمش تاریخ بگوید. بین کلمه ها و داستان ها و آدم های قصه هایش مثل یک پدر می نشیند و قصۀ روزهای دور را می گوید.

خبوشان برایش فرقی ندارد، مخاطبش نوجوان باشد یا جوان یا بزرگسال. هربار که فرصتی دست می دهد و قلم دست می گیرد، از تاریخ می گوید.

کتاب «موهای تو خانۀ ماهی هاست» حکایت همین قصه گویی هاست. خبوشان در کتاب «موهای تو خانۀ ماهی هاست» قرار است قصۀ قیام مردم ورامین را بگوید. نویسنده خیلی شاعرانه در این کتاب توانسته قیام مردم ورامین و روستاهای اطراف آن را به سال61 ه.ق گره بزند. دختر غاضریه از روزهای دور سال61ه.ق می گوید و پسرنوجوان روستایی، راوی سال 1342 ش است.

دختر غاضریه و پسرنوجوان روستایی با روایت های موازی سعی دارند بخشی از تاریخ را برای مخاطب هایشان با زبان داستان بازگو کند.

شاید ایرادی که می توان به کتاب گرفت این است که کتاب برای ردۀ سنی نوجوان، زود و برای بزرگسالان دیر است؛ یعنی مخاطب این کتاب جوانان هستند نه نوجوانان یا حتی بزرگسالان. البته این ایراد بیش تر به انتشارات و حوزۀ نشر وارد است؛ چون رده بندی کتاب ها در ایران فقط، به دو گروه کودک ونوجوان و بزرگسال تقسیم شده است.