loader-img
loader-img-2
بعدی
بعدی بازگشت
بعدی بازگشت

هیچ تماشایی قابل مقایسه با تماشای بزرگی راهپیمایی اربعین نیست

انتشارات مرتبط : به نشر (انتشارات آستان قدس رضوی)

نویسندگان مرتبط : احسان حسینی نسب

نویسنده کتاب «به سفارش مادرم» می گوید: روزگاری می گفتم من به هرکجای عالم بروم، به عراق نمی روم؛ ولی حالا نه تنها عراق رفته ام، بلکه یک کتاب هم راجع به آن نوشته ام. هیچ تماشایی قابل مقایسه با تماشای بزرگی راهپیمایی اربعین نیست.

چهارشنبه 9 آبان 1397

به گزارش پاتوق کتاب فردا به نقل از خبرگزاری فارس، حسام آبنوس: کتاب «به سفارش مادرم»، مجموعه یادداشت هایی از سفر پیاده روی یک گروه عکاسی به قلم احسان حسینی نسب، جمعه ۲۷ مهرماه در تهران رونمایی شد. این کتاب، تنها دربردارنده مشاهدات نویسنده از این سفر نیست و چون، همانند افراد حاضر در پیاده روی را در زیست سی و چند ساله خودش نیز معرفی می کند، نمی تواند سفرنامه، یادداشت روزانه سفر یا چیزی شبیه این عناوین باشد.

حسینی نسب، به ما می گوید که این کتاب را برای آرامش مادرش و به سفارش او نوشته؛ مادری که نمی تواند در پیاده روی اربعین شرکت کند؛ چون پای بست مادری کهنه سال است و فرزندش را روانه این سفر می کند تا به جای او ببیند و بنویسد.

«به سفارش مادرم» را «به نشر» (مؤسسه انتشاراتی آستان قدس رضوی) منتشر کرده و در کوتاه زمان به چاپ چهارم رسیده است.

گفت وگوی ما را با احسان حسینی نسب، نویسنده این کتاب بخوانید؛

* کراهتی در کتاب از سوی راوی به چشم می آید که به خصوص در صفحات اول یقه نویسنده را رها نکرده و مدام می گوید من اهل چنین حرکات و مجامعی نیستم. البته این موضوع برطرف می شود و روان می شود. چرا این قدر تاکید داری تا بگویی جنست با این پیاده روی و حرکت نمادین سازگاری ندارد؟

اگر برای مخاطب کتاب روشن نیست، اقلا برای من روشن است که من آدم این میدان و این مسیر نبوده ام. از آنجا که بنا است صادق باشم و اساسا اگر نویسنده در نوشتن روایت صداقت نداشته باشد، نمی تواند خروجی مکتوب صحیح و سالمی ارائه کند، اصرار داشتم به مخاطبم بگویم که «من به خود نامدم اینجا» و اصلا تاکید کنم که نه تنها به میل خودم نیامده ام، که حتی رضایت و رغبتی هم از این سفر ندارم. می پرسید چرا؟ چون این ترس را همیشه داشتم که کسی از خواندن این کتاب ظن آن ببرد که من دنبال منافع و رسیدن به آب و نانی بوده ام؛ به خصوص اینکه حاکمیت توجه خاصی به مسئله اربعین دارد و به این ترتیب هرمحصولی در ارتباط با این رویداد تولید شود، ناخواسته ممکن است تلقی آن را در مخاطبان ایجاد کند که این محصول با نظر حاکمیت یا به سفارش او تولید شده است.

در حالی که من اساسا معتقدم «به سفارش مادرم» کتاب حاکمیت نیست. از نقطه اول شکل گیری هم نگاه حاکمیتی در آن نبود؛ گرچه امروز ناشر این کتاب (به نشر) یک ناشر حاکمیتی است ولی این کتاب، کتاب حاکمیت نیست. فلسفه تولید کتاب این است: یک دغدغه مشترک میان حاکمیت و یک گروه از شهروندان. یعنی اربعین. ولی برای من مسئله مقداری از این هم پیچیده تر است. من دغدغه پیاده روی اربعین نداشتم. هرگز عراق نمی رفتم و اگر قرار بود روزی به عراق سفر کنم، حتما در ایام اربعین به عراق نمی رفتم. ولی وقتی مادرم فهمیدم گروه عکاس ها که توی این کتاب هم آثارشان هست در ایام اربعین به عراق می روند، از من خواست که با آن ها به این سفر بروم و من به خاطر مادرم رفتم. خیلی روشن بود که می دانستم رفتن من به او انگیزه می دهد و حال او که چند سال است مشغول پرستاری از مادربزرگ فراموشی گرفته ام است را بهتر می کند. بعد هم احساس کردم اگر این سفر را که به واسطه او و به خاطر او و با نیت «نوشتن» رفته ام، به انتشار یک کتاب برسد، خوشحالی مادر پایدارتر و ماندگارتر خواهد شد. همینطور هم معتقد بودم که توی این راه اگر از نوشتن کم بگذارم، به مادرم کم اهمیتی کرده ام. معتقد بودم من برای مادرم این کار را می کنم. مادر، آرمان هرکسی است و چون مخاطب اول این کتاب مادر است، پس حتما باید این خروجی یک خروجی درست قابل اعتنا از آب دربیاید. از آن طرف هم اساسا و جدا فکر می کردم نباید این تلقی ایجاد شود که اگر کسی کتاب را خواند فکر کند نویسنده این کتاب، آدمی است که امروز فرصتی پیدا کرده و به سفر اربعین رفته و فردا روز اگر فرصت دیگری پیدا کند، جای دیگری می رود. نه، من به خاطر مادرم سفر اربعین که هیچ، اگر دوست داشت از نوار غزه در زیر آتش اسرائیل، یا از آنچه در روهینگیا اتفاق می افتد یادداشت مستندی بنویسم، حتما می رفتم.

چون فکر می کنم در مساله پرستاری از مادربزرگ زحمتی در نهاد خانواده ما توسط ایشان کشیده می شود و باری روی دوش ایشان است که قاعدتا باید این بار تقسیم شود، ولی تقسیم آن امکان پذیر نیست. از این رو، هرکدام از ما باید به نوعی به آرامش و امنیت خاطر مادر و پشتیبانی روحی از ایشان کمک کنیم. انتشار این کتاب به ایشان امنیت خاطر می داد و به خاطر اینکه انتشار این کتاب برای مادر تسلی بخش بود، من وارد چرخه نوشتن آن شدم.

وقتی ایشان می بیند محصولی از پسرش درباره یک آرمان بزرگ مذهبی و اعتقادی تولید شده و با آن آرامش پیدا می کند، چرا من نباید چنین کاری را انجام دهم؟ اساسا مگر کارکرد ادبیات چیزی جز این است؟ قیاس درستی نیست، اما برای افاده مطلوب عرض می کنم؛ اسطوره ای مانند شجریان هم به خاطر پدرش در دو آلبوم از سری «دل آواز» تلاوت های قرآنش را منتشر می کند. چون پدرش در زمان حیات دوست داشته که آثار قرآنی پسرش هم منتشر شود. من خوشحالم که مادرم این کتاب را می بیند و از دیدن آن خوشحال است و از اینکه به قلم پسرش چیزی درباره حضرت حسین (ع) منتشر شده، لذت می برد. من از این بابت سخت خوشحالم.

این بخش شخصی قصه این کتاب است. اصرارم هم بر این است که به مخاطبی که از پشت پرده کتاب بی خبر است بگویم که خبری نیست و قرار نیست حماسه سرایی کنم. من فقط در یک موقعیت خانوادگی خاص هستم و دلم می خواسته کتابی منتشر کنم که مادرم را خوشحال کند.

* احساس نمی کنی این صداقت را خیلی در چشم مخاطب فرو می کنی؟ یعنی تا آخر کتاب پیوسته تکرار می کنی که آهای خواننده! من به خاطر مادرم رفته ام به این سفر؛ هرچند در پایان می بینیم که خودت هم نرم می شوی!

نه. آخر کتاب دقیقا مواجهه شخصی من با موضوع است. این تلقی از امام حسین (ع) که می گویند آدم بااعتقاد و بی اعتقاد، همه دور سفره امام حسین (ع) نشسته اند و در آستان ایشان، همیشه اسباب خوراک و خواب فراهم است را قبول ندارم. یعنی چه؟ این مبتذل ترین قرائتی است که می توان از امام حسین (ع) ارائه کرد. خلاصه کردن امام حسین در سفره پهن و جای خواب بزرگ ترین خیانت به آرمان بزرگی است که در آن همه آدم ها با هرنوع نگاه و سبک زندگی و گذشته و تحصیلات و خانواده، زیر یک سایه جمع می شوند. و این مهمترین بُعد سیدالشهدا است، صرف نظر از وجوه حماسی و جنگاوری و فدا کردن تمام زندگی در راه آرمان! از نظر من مهمترین اهمیت حضرت حسین (ع) این است که او هم مثل ما و شما انسان است و در این اتمسفر، همه انسان ها -با جزئیات شخصی و فردی و منحصربه فردشان- می توانند با گفتمان و ادبیات ایشان کنار هم جمع شوند. بنابراین در این چرخه همه نوع آدمی وارد می شود و با تشبه به خصائل حضرت حسین خودش را پالایش کند.

اگر به زعم شما من دارم صداقتم را در چشم خواننده فرو می کنم، برای این است که نمی خواهم امام حسین (ع) را از راه خواب و نان به دیگران معرفی کنم، یا خودم را از جرگه آدم هایی بدانم که امام حسین را به سفره پهن و جای خواب می شناسند.

برای من نهاد انسان در مسئله اربعین و عاشورا، برجسته تر از نهاد مذهبی آن است. اگر امام حسین (ع) را صرف نظر از قبل و بعدش بررسی کنیم، با یک شخصیت بزرگ مواجهیم. شخصیت بزرگی که علیرغم برجستگی های بزرگ در شخصیت، البته کار بسیار بزرگی هم در جهان کرده است. و خب من در این سفر ملاقاتی خیلی خیلی شخصی با ایشان کرده ام و اصرار دارم تکرار کنم که هرچه در این کتاب می گذرد، از زبان سازمان یا یک مجموعه و حاکمیت طرح نشده. حرف من است؛ منی که با برخی چیزها مساله دارم پس طبیعتا از آن ها ایراد می گیرم، و برخی چیزها را هم به لحاظ انسانی برجسته می بینم، پس تحسین شان می کنم. در واقع سعی کرده ام اصالت انسانی در این سفر را با نگاه حزبی و سیاسی و جناحی و دولتی و حاکمیتی مخدوش نکنم.

* چرا باید درباره کاری که می کنی به سوژه هایت، دائم توضیح بدهی که این کار را به خاطر مادرم انجام می دهم؟

بله. درست است. آنقدرها که من به سوژه ها ماجرای مادرم را توضیح می دهم، ضرورت نداشت توی متن هم از آن حرف بزنم. اما این توضیحات در کشف شخصیت های سوژه ها و راحتی آن ها به من خیلی کمک کرد. اگر این توضیحات را نمی دادم، گفت وگویی یکدست و به اصطلاح روزنامه نگارها «تخت» با سوژه ها می داشتم. چون معمولا وقتی از آنها می پرسیدم که برای چه در این راه آمده ای، آنها هم جواب می دادند که آمده ایم چنین و چنان کنیم و جان ما فدای امام حسین و قس علیهذا... یعنی کلیشه ها و حرف هایش کلیشه ای برجسته می شدند. اصلا چندین بار هم این اتفاق افتاد. موضوعات کلیشه ای را حذف کردم و در همین کتاب هم برخی روایت ها نباید باشد، مثلا روایت روحانی کنیایی برآمدگی ای در روایت ندارد.

* البته لحن طنز روایت آن را متمایز کرده است.

این ها هم بازی هایی بود که با ماجرای سوژه انجام دادم، وگرنه خود روایت چیزی نداشت. ولی خب برخی از روایت ها خیلی متفاوت شد. مثل پلیس عراقی، مادر شهیدی که در روایت هشتم توصیف می شود، حسون و ... . برای همین توضیح ماجرای سفر من به عراق و نوشتن این کتاب برای مادرم و محدودیت های مادرم در خروج از خانه، سبب می شد قصه کمی خانوادگی شود و آدم ها به واسطه حضور آفاقی مادرم در آن گفتگوها احساس امنیت بیشتری توی حرف زدن کنند.

مثلا یک روایتی که توی کتاب کار نکردیم این بود که مرد عربی را دیدیم و وقتی ماجرای کتاب را گفتم، پذیرفت حرف بزند. وقتی مترجم گروه (محمد) از او پرسید شغلت چیست؟ گفت معلم انگلیسی. مترجم ما گفت که این رفیق ما (به من اشاره کرد) انگلیسی می داند و او مترجم عربی را کنار گذاشت و با هم انگلیسی حرف زدیم. یک گفت وگوی بامزه و هیجان انگیز به زبان انگلیسی داشتیم، ولی در نهایت گفتگوی خیلی تخت و یکدستی داشتیم. حتی بخشی از گفتگو به حرف های شعاری و کلیشه ای گذشت که قصه ای از دل آن بیرون نمی آمد. اما آن روحانی کنیایی شخصیت و مختصات متفاوتی دارد: رنگین پوست است، آخوند است، اهل کنیا است، بین ایران و کنیا تردد می کند و فارسی را خیلی خوب و شیرین حرف می زند. حالا وقتی به او می گوییم ماجرای کارمان چیست، او تن به بازی ما نمی دهد. از خودش نمی گوید؛ بلکه منبر می رود و همان حرف های موعظه وار کلیشه ای را می گوید. اما خب، شخصیت خودش جذاب است. پس من توی کتاب داستانش را می آورم.

* صداقتی که حرفش زده شد و نیت خودت بوده، برای طیفی از مخاطبانت اصلا مهم نیست چون آنها بدون اینکه متن تو را بخوانند آن را براساس محتوا و مضمونی که دارد قضاوت می کنند. از طرف دیگر مخاطبی که این کتاب را می خواند طبیعتا گرایش های مذهبی دارد وقتی با این صداقت بی اندازه روبه رو می شود به تعبیری توی ذوقش می خورد و ناراحت می شود که مثلا برای چی تو خودت را انسان بی اعتقادی معرفی می کنی! با این نگاه که من در همین چند روز با آن مواجه شدم تو هر دو طیف مخاطب را از دست می دهی ولی باید برای این موضوع فکری می کردی و آیا تدبیری داشتی؟

من بنا نداشتم الزاما چیزی بنویسم که مخاطب احساس نزدیکی و مرافقت و همزادپنداری با آن بکند. اصرار داشتم صادق باشم و درست بنویسم. همین.

* ولی در آخر کتاب که این حس به خواننده دست می دهد و خودت هم این حس را ایجاد می کنی.

گروهی از اجتماع هستند که متناسب با موضوع کتاب و ناشر کتاب تصمیم می گیرند اثری را بخوانند یا نخوانند. مطلقا با ادبیت متن، با تحلیل های نویسنده، با نگاه حاکم بر اثر او کاری ندارند. می گویند ما کتاب فلان ناشر را نمی خوانیم، یا درباره فلان موضوع چیزی نمی خوانیم. خب، این انتخاب آن هاست. نمی شود به آن خرده ای گرفت. اما آیا این رویکرد سیاسی نیست؟ آیا نمی شود درباره جنگ چیزی نوشت و نگاه حاکمیت را نداشت؟ اصلا مگر نویسندگان بزرگ دنیا -به عنوان مثال- درباره جنگ چیزی ننوشته اند؟ شما به آثار هر نویسنده بزرگی نگاه کنید، جنگ حتما بسامدی در یکی از آثارش داشته است. از جنگ نوشتن بد است؟ پس چرا همینگوی می نویسد؟ چرا تولستوی می نویسد؟ چرا کوستلر می نویسد؟ من فکر می کنم نگاه نویسنده است که عیار یک کار را معلوم می کند، نه موضوع. اگر کسی کتاب من را بخاطر ادبیتش، بخاطر نوع نگاهم، بخاطر نثر و زبانم دوست نداشت، پیشانی اش را می بوسم، به یک فنجان قهوه دعوتش می کنم و با او درباره آنچه که دوست نداشته گفتگو می کنم. اما اگر کسی بخاطر آنکه موضوع کتاب درباره پیاده روی اربعین است یا ناشرش به نشر است آن را نخواند دیگر کاری از دست من ساخته نیست. تنها به آن طبقه - که هم شامل طبقه مذهبی و هم شامل طبقه غیرمذهبی می شود- می گویم من سعی کرده ام در این کتاب صادق باشم. خودم توی این کتاب حرف می زنم. شما هیچ چیز سفارشی ای در این کتاب نمی خوانید.

این را هم بگویم کتاب جهت دار، اگر در جهت تفکرات آدم سیاسی نباشد، ممکن است او را جذب نکند. ممکن است کسی را که جهت دار کتاب می خواند جذب نکند؛ ولی متن درست، آدمی که متن درست دوست دارد را جذب می کند.

* پس می خواستی متن درست بنویسی؟

من مصر بودم متن درست بنویسم. به همین خاطر که معتقدم متن درست نوشتم اسمم را خرج کتاب کردم چون که اگر باور داشتم متن قابل دفاعی ندارم (در کلیات وگرنه در جزئیات می شود حرف زد) حتما اسمم را روی کتاب نمی گذاشتم.

* دخالت در متن چقدر بود؟ یعنی چقدر توصیه به بازنویسی شدی؟

نه دخالتی نبوده و خودم نوشتم. توصیه به بازنویسی برای بهتر شدن فرم داشتم ولی توصیه به اینکه چیزی حذف یا اصلاح شود نداشتم. از این بابت هم از همکارانم در این کتاب و همچنین ناشر (به نشر) تشکر می کنم.

* یعنی عباراتی نظیر خفقان در حکومت آل خلیفه و آل سعود که در متن هست کار خودت است و کسی نگفت در متن بیاوری؟

بله کار خودم است. در واقع این متن، متن من است و هر نکته ای باشد متوجه من است. اینجا وقتی حکومتی علیه انسان ها رفتار غیرانسانی دارد شما با مردم بحرینی یا عربستانی طرف نیستید؛ بلکه با حکومت آل خلیفه و آل سعود روبه رو هستید.

* وقتی ناشر بحرینی در عکس ها ظاهر نمی شود و مراقب است تا مبادا برایش دردسر نشود و همه این ها می خواهد حکایت خفقان در سیستم را بازگو کند چه ضرورتی دارد که از چنین عباراتی با لحن بیانیه ای برای معرفی یک سیستم حکومتی استفاده شود؟

اتفاقا نکته اش همین است. روایت بحرینی ها ناظر بر همین مساله است. بحرینی ها و عربستانی ها با مشقت به سفر اربعین می آیند. آن ها مانند شهروندان ما بی دردسر، با همراهی دولت، با دریافت ارز دولتی، با کم کردن عوارض خروج از کشور، با امنیت بخشیدن به راه ها، اختصاص اتوبوس ها و قطارهای فوق العاده و بسیاری امکانات دیگر راهی این سفر نمی شوند. آن ها برای رسیدن به راهپیمایی اربعین رنج می کشند، تحت نظارت قرار می گیرند، حتی در برخی موارد بعد از برگشت به کشورهاشان بازجویی می شوند. بنابراین توضیح شرایط آنجا به درک بهتر مخاطب از ریسک این افراد کمک می کنند. مسئله بیانیه دادن نیست، بلکه هدف این است که برای مخاطب روشن شود وقتی آن فرد عربستانی با آن تجهیزات درمانی که از بیمارستان سعودی به عبارتی «کِش» رفته و به این جاده پیوسته، با چه دشواری هایی روبه رو بوده و وضعیت او مانند ایرانی ها نیست که اتفاقا دولت تشویق شان هم بکند که به راهپیمایی بروند. این گروه بحرینی و عربستانی البته یک مورد بوده که گفت وگو کردیم و عکسش در کتاب آمده؛ ولی موارد بسیاری بودند که حاضر به گفت وگو و عکس گرفتن نبودند. من معتقدم در مواجهه با دولت عربستان نیاز به بیانیه دادن نداریم و فقط نیاز به یک شرح وضعیت داریم.

* خب حرف من همین است که ما نیازی به بیانیه نداریم.

در متن آمده که توضیح شرایط می تواند به مخاطب کمک کند تا شرایط آن فرد عربستانی و بحرینی را بهتر درک کند و متوجه شود برای رسیدن به این نقطه چه مصائب و مشکلاتی را پشت سر گذاشته است.

* چه میزان از حجم روایت را همانجا می نوشتی و چقدر را بعدا نوشتی؟ مثلا فقط کلیدواژه یا دیالوگ می نوشتی یا همانجا کل روایت را شکل می دادی؟

چند تا از روایت ها را همانجا نوشتم که البته در روایت های منتشر شده در کتاب نیست. در فرصت هایی که گروه عکاس ها برای خودشان مشغول به کار عکاسی بودند، من چندتا از روایت ها را با تفصیل نوشتم و بعد فکر کردم که باید این سفر و اتفاقاتی که در آن افتاده ته نشین شود. برای همین، همان روایت ها را بازنویسی کردم و بعد همان بازنویسی ها را هم بازنویسی کردم. برای همین روایتی که در کتاب است آنجا نوشته نشده ولی اطلاعات و محتوای روایت ها تقریبا همان اطلاعات و محتوایی است که در آن عراق نوشتم.

* از اتفاق سفر تا انتشار این کتاب حدود دو سال شده است. ولی گاهی به نظر می آید گاهی شتابزدگی در نوشتن وجود دارد به این معنا که گاهی روایتی با تفصیل نوشته شده و گاهی خیلی زود جمع شده و حتی در جانمایی روایت ها هم می شد اندکی جابه جایی صورت گیرد.

در مورد جانمایی روایت ها تنها روایت هفتم و هشتم باید جابه جا می شد وگرنه باقی در جای خودشان روایت شده اند.

* نکته این است که منِ خواننده در انتهای کتاب متوجه می شوم که گروه تولید این کتاب شب ها به نجف باز می گردند و دوباره روز در طریق حرکت می کنند چون روایت ها هیچ مشخصه ای از جغرافیا ندارند و خواننده نمی داند که الان کجای مسیر است. یعنی مولفه طریق پیاده روی که همان «عمود» است در کتاب دیده نمی شود و تا اواخر کتاب حس می شود که روایت ها نظمی ندارد در صورتی که گروه شما شب ها به نجف باز می گشتند و صبح دوباره کار را آغاز می کردند.

سه، چهار روز اول ما می رفتیم و برمی گشتیم ولی از روز چهارم ما هم به جمعیت پیوستیم و در راه قرار گرفتیم. در مورد جانمایی باید بگویم که به همین فرم نوشتم و بسته به بسامد روایت ها و بسته تحت تاثیر قرار گرفتن آنها در کتاب جانمایی کردم. این کتاب ۴۰ روایت داشت که در بازنویسی به این نتیجه رسیدم که چرا وقتتی کتاب درباره اربعین است، حتما هم باید چهل روایت در این کتاب وجود داشته باشد؟ روایت هایی که جنبه داستانی یا ویژگی خاصی ندارند را کنار گذاشتم.

* اواسط کتاب تا حدودی ریتم کار افت می کند ولی دوباره این ضرباهنگ ابتدایی کتاب باز می گردد و کتاب بالا می رود. این به خاطر کمبود سوژه و تکراری شدن موضوع روایت ها نبود؟ یا با جابه جا کردن روایت ها این افت ریتم را جبران می کردی. یا گاهی برایم سوال می شد که چرا تا این حد خاطره بازی می کند و از گذشته های دور تعریف می کند و صغری و کبری می چیند تا این فرد حاضر در مسیر را معرفی کند.

دنبال نوستالژی های خودم در مسیر بودم. در واقع این روایت ها مواجهه فردی من با پدیده است. ممکن است من بخواهم حسام آبنوس را به آدم هایی که او را نمی شناسند معرفی کنم، ولی او مشابهت هایی با شخص دیگری در زندگی من دارد که می توانم از طریق او حسام آبنوس را به خواننده بشناسانم.

دکتر مریم همایونی که از دنیای دکتر نیری وارد روایت او شدم، در آمریکا زندگی می کند و آنجا پزشک است. در فرصت کوتاه دیدار با ایشان، در مخیله من و در حوصله مخاطب شرح و تفصیل شخصیت او نمی گنجید. یعنی اساسا این امکان هم وجود نداشت. مگر چقدر من توانسته بودم لایه های مختلف شخصیتی ایشان را در گفتگویی چند دقیقه ای بشکافم؟ اما یک چیز مشترکی در او و در گذشته من بود. آن چیز مشترک به او رنگ می بخشید و داستان او را در نظر من جذاب می کرد و آن، شباهت های او با دکتر نیری، پزشکی که در دوران کودکی من در محله قدیمی ما بیمارها را بدون حق ویزیت درمان می کرد. حالا همین خانم پزشک که در آمریکا زندگی می کند و دوره تخصص می بیند، در پیاده روی اربعین شرکت کرده تا دست افراد را بگیرد. این با رویای من مطابقت دارد و اتفاقا باید وقتی می خواهم برای مادرم تعریف کنم اول دکتر نیری را یادآوری کنم. بعد به ایشان بگویم این خانم همایونی شبیه دکتر نیری بود. چرا نباید برای توصیف دکتر همایونی از توصیف دکتر نیری عبور کنم؟ این باید برای مخاطب جا بیفتد که در نظر من این آدم مشابهت هایی با فرد دیگری در زندگی من دارد شاید در نظر فرد دیگری این یک دکتری باشد که در مراسم اربعین مشغول خدمت کردن به زائرین امام حسین (ع) است. خب من برای خواننده باید اول مختصات دکتر نیری را با جزئیات بیان کنم. این توصیف ها تعمدی است. خودآگاه تصمیم گرفتم قصه ها را توسعه دهم.

اگر بگوییم یک فرد رفته و در پیاده روی شرکت کرده، که در واقع او هم مثل بقیه، با هرنیتی هم که رفته، کاری مثل بقیه کرده. این که اتفاق ویژه ای نیست؛ ولی اگر حضور او را با یک روایت دیگری طرح کنیم، و ارجاعاتی فرامتنی به مخاطب بدهیم، بدون اینکه از نیت های شخصی او حرف بزنیم، به نظرم به برجستگی شخصیت او در روایت مان کمک کرده ایم.

* اگر تیم این پروژه منهای احسان حسینی نسب به این سفر می رفتند خروجی کار چقدر متفاوت از آن چیزی می شد که الان هست؟ الان پروژه و عکس آنها با متن تو آباد شده، تو قرار بوده با آنها بروی شرح عکس بنویسی اما الان برعکس شده و عکس ها در خدمت متن درآمده اند. اصلا پروژه ای که تعریف شده چی بوده که الان محوریت آن عوض شده و با چنین محصولی روبه رو هستیم؟

ایده اولیه این کتاب این بوده که گروهی از تهران بروند در این مسیر عکاسی کنند و روایت هایی در کنار عکس ها باشد. ولی این ایده رفته رفته تغییر کرد و بهینه شد و در نهایت در این نسخه بخشی از عکس ها حذف شد و متن محوریت پیدا کرد چون جنس روایت ها شخصی شد.

از اول تولید یک بسته عکس و متن بنا بود تولید شود، و خب این محصول هم محصول آن تیم است و درست است که عکس ها کمتر است و متن اولویت دارد اما بالاخره در این کتاب عکس هم هست. من گمان می کنم اگر من در این پروژه نبودم وکسی دیگر بود طبیعتا این کتاب چیزی نبود که الان هست. در تولید این کتاب با تمام فراز و فرودها یک تیم نقش داشتند. چهار نفر عکاس، یک مدیرتولید، دو نفر تدارکات و من.

* حضور ذهن احسان حسینی نسب در ربط دادن اتفاقات با تجربه های ادبی اش برایم جالب بود. این حضور ذهن آنی بود یا به آنها فکر کرده بودی؟

مطلقا همه آنها آنی بود.

* اگر پیش بیاید باز هم اربعین کربلا می روی؟

نه. بعید می دانم. من خیلی سفر می کنم و اعتقاد به تماشا دارم. مثلا در سفری به نپال، فرصت تماشا در طول دو هفته برای من فراهم شد و اتفاقات بامزه ای هم برایم افتاد. مثلا من آنجا «خدای زنده» را دیدم. آنجا گروهی بر این باورند که خدای زنده ای وجود دارد. دختر بچه ای به بلوغ نرسیده را به عنوان خدا انتخاب می کنند و کاهنان معبد تا رسیدن به سن بلوغ او را در شرایط خاصی مراقبت می کنند و ظاهرا آن دختر بخاطر حساسیت های شدید معبد و کاهنان، هیچ وقت در دسترس نیست. تنها در طول مدت خدایی چند مرتبه در میان پیروان ظاهر می شود؛ آن هم کوتاه. این فرصت ۱۵ ثانیه ای در آن سفر برای من به وجود آمد و در شرایط خاصی که کاهنان معبد تعریف می کنند اجازه پیدا کردم در آن زمان آنجا باشم. در حالی که پیروان از ساعت ها قبل می آیند و اورادی را تکرار می کنند. این فرصت یک بار تماشا است و اگر قرار باشد زمانی را در سفر برای تماشا داشته باشم ترجیح می دهم نقطه دیگری را تماشا کنم.

حالا ممکن است یک نفر از طبقه معتقد به عقاید مذهبی بگوید این چطور آدمی است که کربلا را با چنین اتفاقی مقایسه می کند؛ ولی خب، من از تماشا حرف می زنم. سخنم از آیین و مناسک نیست. همانطور که هر انسانی وقتی تظاهراتی برپا می شود، می خواهد از کم و کیف ماجرا آگاهی پیدا کند. همانطور که شاهرخ مسکوب وقتی که در ایام انقلاب صدای الله اکبر مردم را می شنود، در تظاهرات حضور دارد تا تظاهرات را ببیند و تماشا کند، یا همانطور که در ایام انقلاب برای کاری به مدت چند روز از کشور خارج می شود، از گیتا، همسرش می خواهد تا اتفاقات انقلاب را برایش توی دفتر روزنوشت های او ثبت کند، تا او بعدتر، وقتی به کشور برگشت بتواند آن ها را بخواند و تصویری شخصی اما مستند از انقلاب داشته باشد.

پس با وجود اینکه من خودم را در دسته مذهبی ها قرار نداده ام، با این بر این باورم که اهل تماشایم و حتی اگر لقمه ای در دهان می گذارم می خواهم اجزای تشکیل دهنده آن را بدانم؛ پس چنین واقعه ای را هم باید می دیدم. نسبت من با اتفاقات، نسبت تماشا است.

یک چیز بامزه هم اینکه روزگاری با خودم می گفتم من به هرکجای عالم بروم، به عراق نمی روم؛ ولی حالا نه تنها عراق رفته ام، بلکه یک کتاب هم راجع به آن نوشته ام. عرضم این است که حالا دیگر برنامه ای برای سفر به عراق ندارم. دلم می خواهد تماشاهای دیگری را تجربه کنم؛ هرچند هیچ تماشایی قابل مقایسه با تماشای بزرگی راهپیمایی اربعین نیست. بر این باورم که در این رویداد با انسانی مواجهید که عریان است و در این عریانی هرچه دارد را با دیگران تقسیم می کند.

* اساسا روایت و داستان می تواند جهان و بشر را نجات دهد.

بله. به عنوان یک مخاطب جدی روایت و داستان نظرم این است که روایت و داستان ناجیان بشرند. روایت، چون گذشته را روایت می کند و داستان، چون ضمن روایت گذشته، دورنمایی از آینده بشر ارائه می کند.

* شما کدام را می پسندید؟ داستان یا روایت را؟

راستش دلم نمی خواهد به روایت نویسی شناخته شوم. در همین کتاب هم تلاش کرده ام که خلاقیت های فرمی و فراروایتی داشته باشم، تا تبدیل به روایت نویس نشوم. من سخت مشغول نوشتنم و دلم می خواهد اگر به چیزی شناخته می شوم، آن چیز داستان نویسی باشد. اما روایت بار بزرگی را از روی دوش تاریخ برمی دارد و برخی از قباله های جعلی را رو می کند. ممکن است دیگر فرصتی برای خلق کتاب بزرگ و مهمی مثل تاریخ بیهقی در عمر ادبیات اتفاق نیفتد. حالا دیگر بخاطر نفوذ رسانه ها کسی فرصت تعمق ندارد، همه در سطح زندگی می کنیم. چه تولید کننده محتوا و چه مخاطب محتوا. در حالی که تاریخ بیهقی در عمق است. چه به لحاظ مواضع انسانی، چه به لحاظ کیفیت متنی و ادبی. ولی همین یک کتاب بار بزرگی را از روی دوش تاریخ برمی دارد، در صورتی که داستان چنین تاثیری ندارد. نه اینکه کلا نداشته باشد؛ دارد! برای مثال رمان «همسایه ها»ی احمد محمود قرائتی درست از ماجرای ملی شدن صنعت نفت ارائه می کند و من اقلا کتابی نمی شناسم که به اندازه «همسایه ها» بار درست ملی شدن صنعت نفت را از روی دوش تاریخ برداشته باشد. با این همه معتقدم ولی روایت شان دیگری دارد. مشروط بر اینکه با صداقت همراه باشد و سوگیری نداشته باشد. بگذارید جان کلام را بگویم: درستی یک متن است که می تواند تاثیرگذاری آن را نشان دهد. چه آن متن روایت باشد و چه داستان.

کاربر گرامی توجه داشته باشید که این بخش صرفا جهت ارائه نظر شما در رابطه با همین مطلب در نظر گرفته شده است. در صورتی که در این رابطه سوالی دارید و یا نیازمند مشاوره هستید از طریق تماس تلفنی و یا بخش مشاوره اقدام نمایید.
نام و نام خانوادگی
پست الکترونیک
نظر
کد امنیتی
اخبار مرتبط
محصولات مرتبط