loader-img
loader-img-2
بعدی
بعدی بازگشت
بعدی بازگشت

شیخ انصاری مرجع تقلید عصر شکست است/ امروز داستان نویسی مثل آواز خواندن در بازار آهنگرهاست!

انتشارات مرتبط : کتاب جمکران

نویسندگان مرتبط : وحید یامین پور

نویسنده کتاب «نخل و نارنج» می گوید: شیخ مرتضی انصاری مرجع دوران شکست است؛ دورانی که ایران در بدترین شرایط سیاسی ـ اجتماعی قاجار قرار داشت و ۲ بار از روس ها شکست خورده بود، بیماری کشور را درنوردیده و علمای زمان از دنیا رفته بودند.

شنبه 11 اسفند 1397

خبرگزاری فارس ـ حسام آبنوس: وحید یامین پور؛ این نامی است که طی یک دهه اخیر با موضوعات سیاسی پیوند دارد. هر شنونده ای او را در مقام یک کارشناس مسائل سیاسی در ذهن مجسم می کند و شاید در مرحله اول باورپذیر نباشد وقتی گفته می شود که وحید یامین پور دست به خلق اثری با رنگ و بوی داستانی زده است.

کتاب «نخل و نارنج»، این تصورات را بهم می ریزد و تصویری تازه از یامین پور را در برابر دیدگان خواننده و مخاطب می نشاند. اثری که زندگینامه داستانی یکی از بزرگترین فقهای شیعه طی دو قرن اخیر است و پس از روبه رو شدن با اثر، نمی توان یامین پور را یک نویسنده تازه کار نامید. «نخل و نارنج» به هیچ وجه شباهت به کار اول یک نویسنده ندارد. هرچند قرار نیست در مواجهه با این اثر داستانی با یک شاهکار روبه رو باشیم ولی به هر صورت یامین پور اثری خلق کرده که رضایت مخاطب را جلب می کند.

اثری که عناصر داستانی در آن پررنگ است و همین ها گواهی می دهند که نویسنده دم دستی با اثرش روبه رو نشده و متنی قابل دفاع را به مخاطب عرضه کرده است.

همه این نکات بهانه ای بود که سراغ یامین پور برویم و با او که طی یک دهه اخیر مصاحبه های چالشی بسیاری داشته، رودرو شویم و این بار نه درمقام مصاحبه کننده بلکه در مقام مصاحبه شونده با او مواجه شویم. مصاحبه ای که تلاش شد از تعارفات فاصله بگیرد و اسیر ملاحظات نشود.

در ادامه مشروح این مصاحبه را می خوانید.

*«نخل و نارنج» اثری درباره دین نیست

فارس: می خواهم برای شروع از متن کتاب آغاز کنم: «ملالی نیست جز دیدن خرابی مملکت و پریشانی رعیت و بی کفایتی مأموران اعلی حضرت که نه دادی می ستانند و نانی به دست گرسنه ای می رسانند و رعایا چنان مصیبت زده که از دین و روز واپسین گفتن برای آنها، در زمانه ای که دنیا برایشان جهنم است، انصاف نباشد.» وحید یامین پور در اولین اثر داستانی اش که به تازگی منتشر کرده، از دین گفته و سؤال من این است که آیا در چنین روزگاری که مردم درگیر گرفتاری های متعدد هستند، از دین گفتن انصاف است؟

(می خندد) نمی شود گفت که این اثر صرفاً حرف از دین زده و ممکن است هشتگ های مختلفی بگیرد که یکی از هشتگ های آن دین هم باشد؛ ولی به نظرم این اثر ارائه یک زندگی است، یک نگاه به زندگی و خوانش از آن که اتفاقاً ممکن است شباهت هایی هم به دوران ما از نظر سختی ها داشته باشد. هرچند قیاس کردن سختی های امروز با سختی هایی که کتاب روایت می کند، بی انصافی است؛ کمااینکه من سعی کردم یکی از این سختی ها را نشان دهم. منظورم ماجرای طاعون است و ممکن است کسی که نمی داند چه اتفاقی افتاده، وقتی می خواند به من بگوید در توصیف این واقعه اغراق کرده ای؛ ولی گمان می کنم اصل ماجرا را نتوانستم منتقل کنم. آن هم بلای خانمان سوزی که نیمی از کشور را در بر می گیرد و صدهاهزار نفر را از بین می برد. حین تحقیق وقتی مواجه شدم با اینکه نیمی از جمعیت دزفول و شوشتر بر اثر طاعون می میرند، باز هم نتوانستم در کتاب آن طور که بوده روایت کنم.

بنابراین، قیاس این دشواری ها منصفانه نیست و واقعیت هم ندارد. «نخل و نارنج» اثری درباره دین نیست، بلکه خوانشی از زندگی است که به نظرم تاریخ مصرف ندارد و مخاطب همراه اثر می شود و همان ابتدا ممکن است شباهت هایی بین خودش و شخصیت اصلی و شرایطی که او را احاطه کرده، پیدا کند.

ممکن است قشری از مردم با این اثر ارتباط بیشتری برقرار کنند؛ ولی من این خوانش را عام می دانم به این معنا که کسی از مردم را در ایران سراغ ندارم که نتواند با این نوع زندگی ارتباط برقرار کند. یعنی فهم متعالی و آرمانی از زندگی که آمیخته با دین است و نوعی ماجراجویی مبتنی بر علم؛ این چیزی است که برای همه مردم خواستنی است.

امروز مردم در رسانه ها با ژانری از ماجراجویی که مبتنی بر ورزش یا اقتصاد است، آشنایند؛ اما ماجراجویی مبتنی بر علم وجود ندارد.

فارس: به عبارتی این ژانر بیشتر از سوی آن طرفی ها جدی گرفته شده!

بله. ما روایت نکردیم و اثری نشان داده نشده که یک دانمشند در آن قهرمان باشد و زمانی که یک دانشمند را روایت کردیم، وجوه سیاسی و غیرعلمی برجسته تر بوده؛ ولی غربی ها در این زمینه موفق بودند و حتی آنها شخصیتی مبتلا به شیزوفرنی را تبدیل به قهرمان می کنند.

*شیخ مرتضی انصاری مرجع تقلید دوران شکست است

فارس: مرحوم شیخ مرتضی انصاری وجوه سیاسی پررنگی ندارد، هرچند که در این اثر ما گاهی این وجه را می بینیم. ولی باید متن این کتاب در روزگار کنونی خوانده شود و هرقدر هم که شما بگویید این اثر دینی نیست، این برداشت از آن می شود و خواننده ممکن است با خودش بگوید کاش وحید یامین پور سراغ مسئله ای می رفت که درد روز مخاطبان باشد. می خواهم به سؤال ابتدایی بازگردم که شما هوشمندانه از آن گریختید. فکر می کنید چند درصد مخاطب امروز نیاز داشت که اثری درباره شیخ مرتضی انصاری، بخواند و با مخاطبی که ارتباط مذهبی با اثر برقرار نمی کند چه حرفی برای گفتن دارید؟

حرف مهم من همان حرفی است که به عنوان نخ تسبیح در کتاب مداوم تکرار می شود. یعنی به خودم تذکر می دهم که همه حوادثی که در زندگی ممکن است ما را در محاصره قرار بدهند، اولویت زندگی ما نیست. نه فقر، نه فشار سیاسی، نه جنگ و نه حتی شکست! چون شیخ مرتضی انصاری مرجع دوران شکست است و در بدترین شرایط سیاسی اجتماعی قاجار قرار داریم که دو مرتبه از روس ها شکست خوردیم و حدود یک سوم سرزمین را از دست دادیم، بیماری کشور را درنوردیده و علمای زمان از دنیا رفته اند و این دوره دوران تلخی است و کاملاً دوران شکست است. در تلخ ترین شرایط که در محاصره این دنیای بی رحم قرار داریم، وجوهی از زندگی انسان باید برجسته شود و انسان نگاهش معطوف به آنها باشد و از دل آنها حرارت و هیجان درمی آید. این حرفی است که برای دنیای امروز است که روزمرگی بزرگ ترین بحران و خطر آن است. انسان ها در محاصره وجوه سافل و دانی خود قرار می گیرند. اتفاقاً من تصور می کنم باید انسان را به آن وجوه دیگر متوجه کنم و فکر می کنم مخاطب این را می خواهد و قهرمانی و بزرگی این شخصیت ها بیشتر به چشم می آید و اگر مروری بر فضای آثار داستانی داشته باشید، می بینید چنین آثاری تذکری برای مخاطب فارق از اینکه او مسلمان است یا نه ایجاد می کند؛ چون این وجوه در بین تمام انسان ها مشترک است.

یکی از کسانی که اولین نگاه مثبت درباره این کتاب را منتقل کرد و برایم جالب بود جناب یوسف قوجق بود که از برادران اهل سنت است. این برایم ارزشمند بود.

*به طور غریزی می توانم داستان بنویسم

فارس: شما یک زندگی نامه ننوشته اید، بلکه اگر بخواهیم درست بگوییم داستانی نوشته اید که در آن زندگی یک انسان را نیز روایت کرده اید. چقدر تجربه داستان نویسی داشتید؟

داستان تاکنون ننوشته بودم. البته اثری که ارزش ادبی داشته باشد نوشته ام، ولی منتشر نکردم. آموزش داستان نویسی ندیدم ولی این به معنای این نیست که نمی دانم داستان چیست. به خاطر اینکه زیاد داستان خوانده ام به طور غریزی می توانم بنویسم. یعنی از زمانی که در خاطرم هست آثار بزرگان ادبیات جهان را مطالعه کرده ام و سعی کردم کتاب خوب از دستم درنرود. هرچند طی ۱۰ سال اخیر حواسم سمت تاریخ شفاهی و ادبیات غیرداستانی رفته است.

*دلم نمی خواست یک اثر معمولی خلق کنم

فارس: یعنی آثار روز را مطالعه نکردید؟

کمابیش چرا ولی چون توقعم بالا رفته بود، نمی توانستم خودم را راضی کنم که برای آنها وقت بگذارم. با این حال، سعی می کردم در فضای کتاب بمانم. برای همین نوشتن خیلی دشوار نبود، هرچند ممکن بود ایراداتی در کار باشد.

یکی از دلایلی که همیشه مانع انتشار می شد، این بود که اعتماد به نفس کافی نداشتم و فکر می کردم باید حتماً یک دوره داستان نویسی بگذارنم تا بتوانم یک اثر بنویسم و دلم نمی خواست یک اثر معمولی خلق کنم.

این کار را زمانی که تمام شد، به چند نفر از کسانی که کارشناس هستند نشان دادم تا نظر بدهند و اگر آنها می گفتند که قابل انتشار نیست، این هم مانند دیگر آثار منتشر نمی شد.

برای نهایی کردن این کار، یک دور آثاری را که به اسم زندگی نامه داستانی نوشته شده بود، دوباره مرور کردم. تمایلم این بود که در قالب داستان این اتفاق بیفتد؛ ولی خب چون شخصیت اصلی کتاب یکی از شخصیت های مهم تاریخ بود و خیلی از زمان ما فاصله نداشت ممکن بود خیلی ها راجع به او حرف داشته باشند. چون شیخ انصاری در حوزه های علمیه مدعی زیاد دارد، ناچار شدم از قالب رمان فاصله بگیرم و به زندگی نامه داستانی نزدیک شوم. با این حال آن چیزی که در کتاب آمده هیچ کجا آن چیزی نیست که در تاریخ آمده است. فضاسازی و شخصیت پردازی کار خودم است و تنها تلاش کردم که شخصیت هایی که ساخته می شود خیلی با واقعیت تاریخی فاصله نداشته باشد.

مثلا درباره رابطه شیخ انصاری و سیدعلی شوشتری که اصل قصه است و در یک سوم پایانی پررنگ است، دو صفحه در تاریخ موجود است که آن دو صفحه هم ممکن است از سوی برخی ان قلت رویش باشد. یک جمله را مطمئن بودم که سبب شد برای من حجت شود و داستان را روی آن بنا کنم، آن هم اینکه سیدعلی شوشتری و شیخ مرتضی انصاری یک روح در دو بدن بودند. من به این جمله اتکا کردم وگرنه درباره سیدعلی شوشتری تقریباً هیچ چیزی در تاریخ نیست و بعدها حین تحقیق متوجه شدم که دو سیدعلی شوشتری در تاریخ داریم.

اسناد کم بود و این برایم عجیب بود؛ چون شیخ انصاری از شخصیت های مهم تاریخ است و هنوز ۱۷۰-۱۸۰ سال از این افراد نگذشته، اما منابع در دسترس نیست. بخشی از حرف هایی هم که درباره مرحوم شیخ زده می شود تبدیل شده به نقل کوچه و بازار که به آنها اتکا نکردم.

من بعضی از مطالب را براساس برآوردهای شخصی نوشتم؛ مثلاً درباره زمان حضور سیدعلی شوشتری سندی پیدا نکردم ولی برآورد کردم که این مربوط به دهه پنحاه قرن سیزدهم است که وقتی کتاب تمام شد با سندی روبه رو شدم که نوشته بود سال حضور سیدعلی شوشتری سال ۱۲۵۵ است و معلوم شد برآوردم بر اساس اسناد حاشیه ای درست از آب درآمده است.

همان طور که در مقدمه نوشتم، سعی کردم تخیلم را به تاریخ استوار کنم و برای اینکه استناد کار بالا برود برخی از جملات را که در تاریخ آمده، عیناً در داستان بیاورم. برای مثال، جمله مرحوم صاحب جواهر درباره شیخ عیناً در تاریخ نقل شده که او را به عنوان مرجع بعد از خود معرفی می کند. یا جمله مولی احمد نراقی به شیخ در تاریخ وجود دارد و جالب است بدانید که فقط همین یک جمله در تاریخ هست؛ ولی من دو فصل درباره دیدار شیخ و مولی احمد نراقی در این کتاب نوشته ام. سعی کردم نشانه هایی در متن بگذارم که مخاطب متوجه شود که برخی از دل تاریخ بیرون آمده. همان طور که گفتم فضاسازی و شخصیت پردازی ها را بسته به ادراک خودم از حواشی تاریخ نوشته ام.

فارس: مثل رابطه مرحوم شیخ با دخترش؟

جز ماجرای نان و سبزی چیز دیگری در تاریخ از رابطه شیخ و دخترش نیست یا از همسر شیخ هیچ چیزی در تاریخ نیست مگر اینکه می دانیم او دختر کیست. باقی داستان پردازی های من است؛ مثلاً من حدس زدم که شیخ پسر ندارد و برخی روایت ها که درباره عروس شیخ مطرح می شود، داستان پردازی است و واقعیت ندارد.

فارس: ماجرای مادر شیخ و رفتار شیخ با او وجود دارد؟

بله، رابطه شیخ و مادرش و آن کول گرفتن ها از مشهورات تاریخ است و من هم در کتاب یکی دو جا از آن استفاده کردم. از مادر شیخ ردپایی در تاریخ هست.

*برای حفظ حس و حال نوشتن، شب و روز نوشتم

فارس: برای تحقیق چقدر وقت گذاشتید؟

خب بخشی برای من آماده بود. از پیش خوانده بودم و باید فرصت می گذاشتم و تدوین می کردم. چیزهایی در رابطه ارتباط حوزه علمیه با ماجرای جنگ ایران و روسیه می دانستم؛ اما وقت گذاشتم و تکمیلش کردم. برای همین نمی توان گفت چقدر برای تحقیق وقت گذاشتم؛ اما آن زمانی که صرف نوشتن کردم یعنی از ابتدا تا انتهای کار حدود سه ماه زمان برد، خیلی فشرده و پیوسته نوشتم و برای اینکه حس و حالم از بین نرود، شب و روز این کتاب را نوشتم. اما در بازخوانی ها تغییراتی صورت گرفت. دوسه فصل اول را در بازخوانی نوشتم. پایان را ننوشته بودم و منتظر بودم ببینم چه پیش می آید و به همین خاطر نوشتن آن بخش طول کشید.

*روایت مرجعیت شیعه در بستر تاریخ

فارس: باز می خواهم به سؤال اول برگردم. بماند که امروز به واسطه شبکه اجتماعی و عرفی شدن موضوعات همه به راحتی از یک مرجع تقلید انتقاد می کنند و خب این حق را برای خودمان قائل شدیم که دست به چنین کاری بزنیم. اما در این کتاب تصویری از مرجعیت می بینیم که حرمت بالایی دارد و در ماجرای دیدار دختر ناصرالدین شاه با شیخ، آن دیالوگ ها ردوبدل می شود. همچنین در ماجرای مربوط به سیدمجاهد می بینیم که یک مرجع تقلید و استاد فقهای زمان، لباس رزم برتن می کند و پیشاپیش مردم در میدان مبارزه با دشمن قدم می گذارد. این تصویر را وقتی می بینیم ناخودآگاه دست به مقایسه می زنیم و امروز و دیروز مرجعیت را مقایسه می کنیم. هدف شما رساندن مخاطب به این مقایسه بود یا اینکه فقط می خواستید یک تصویر از مرجعیت نشان دهید؟

توجه داشتم که حوزه علمیه شیعه و مرجعیت را در بستر تاریخ روایت می کنم. عرض کردم که شیخ در نقطه بحران خیز و معرکه ای حضور دارد و این شانس قصه بود که در میان این ماجراها قرار می گیرد و اگر این ماجراها نبود، این قصه این طور از کار درنمی آمد.

از ابتدا می خواهم این را بگویم که چه اتفاقی می افتد تا مرجعیت رابطه خودش را با سیاست تنظیم کند. یک جا نه تنها فتوای جهاد می دهد بلکه خودش هم لباس رزم می پوشد و پیشاپیش صف رزمندگان وارد میدان می شود و جای دیگر در مسئله هرات فتوای جهاد نمی دهد. در واقع خواستم نشان دهم که فتوادادن برخاسته از خصوصیات فردی نیست، بلکه یک زمینه شرعی دارد و بخشی هم به تجربیات تاریخی توجه دارد. در گفت وگویی که میان شیخ با دیگری رخ می دهد -که البته در تاریخ نیست ولی از گریه های مولی احمد نراقی آن را متوجه می شویم- می بینیم که چه نگرانی هایی درباره نهاد مرجعیت و ارتباط آن با حکومتی که مشروعیتش را از نهاد حوزه گرفته وجود دارد.

*نباید اجازه دهیم ارجاع به اصالت ها فراموش شود

فارس: در کتاب «نخل و نارنج» ما شاهد نمایش یک سبک زندگی هستیم و به عبارتی وحید یامین پور یک مدل زندگی را پیشنهاد می دهد. جای خالی این قبیل کتب که نوعی از زندگی را برای خواننده ترسیم کند حس می شود. به نظر شما چرا؟

جواب دادن به این چرا کار سختی است. باید به سمت نقد سیاست های فرهنگی رفت، ولی اجمالاً می توان گفت ما نباید اجازه دهیم ارجاع به اصالت ها فراموش شود. ما هروقت به اصالت ها ارجاع دادیم، پیروز بیرون آمدیم. انقلاب اسلامی برخلاف نظام های سیاسی، همواره ارجاعش به قبل از خودش است مثل ارجاع به صدر اسلام و حکومت علوی و...

ما همیشه به قول مرحوم شریعتی یا مرحوم اقبال به دنبال بازگشت به خویش هستیم. این روشن است که این یک راهبرد همیشگی ما بوده و برای کسی که دغدغه هویت دارد، باید به اصالت ها ارجاع بدهد. منظورم این نیست که سوژه ها قدیمی باشند، ولی اگر کسی این را انتخاب نمی کند شاید این طوری فکر نمی کند یا بازاری می اندیشد و یا هرچیز دیگر که نمی خواهم سراغ این موضوع بروم.

اینکه می گوییم بعد از ۴۰ سال چرا چنین آثاری کم داریم، من می گویم شانس ما این ادبیات غیرداستانی بوده است که در این ۱۰-۱۵ سال توانسته جریانی ایجاد کند. قدرت کتاب هایی مانند «پایی که جاماند»، «کوچه نقاش ها»، «دا» و... در ارجاع به اصالت ها بسیار زیاد است که در متن زندگی امروزی جاری است.

*ناداستان و مستندنگاری مزیت جریان انقلاب است

فارس: ولی آنچه در این کتاب هایی که نام بردید دیده می شود سبک زندگی نیست، بلکه حواشی مرتبط با جنگ و سیاست است که برجسته می شود. در حالی که در داستان این سبک زندگی قابلیت برجسته شدن بیشتری دارد.

قبول دارم. داستان امکان تصویرسازی زندگی ملموس و ریزرفتارها را بیشتر فراهم می کند. مزیت جریان انقلابی به ناداستان و مستندنگاری بوده است ولی خب داستان به موازات این جریان پیش نیامده و البته وجود دارد. اصلاً شاید نویسنده ها هم به دنبال آزمون و خطا بودند که ببینند این مدل با اقبال روبه رو می شود یا خیر که خب قرعه به نام من خورد تا این آزمون به واسطه این اثر صورت بگیرد و نویسنده ها بتوانند نتیجه گیری کنند که می شود یا خیر!

*توصیفات اومانیستی شأن کتاب من نبود

فارس: تصویری از مرحوم شیخ انصاری در ذهن من وجود دارد که عمامه سفیدی بر سر دارند و با هیبت خاصی نشسته اند. می خواهم بدانم، تصویری از کودکی یا نوجوانی مرحوم شیخ هم وجود دارد؟ چون در کتاب شما ما جزئیات چهره نمی بینیم و به عبارتی شخصیت شیخ صورت ندارد.

هیچ عکسی از شیخ انصاری وجود ندارد. تنها یک نقاشی از شیخ وجود دارد که پس از فوت ایشان کشیده شده که همه جا به عنوان عکس شیخ ارائه می شود. ظاهراً بعد از فوت شیخ یک خارجی این نقاشی را کشیده و به دختر شیخ که دیگر پیرزنی شده بود، نشان داده و دختر شیخ گفته شبیه پدر من هست!

ناشر هم می خواست همان نقاشی را روی جلد یا در انتهای کار بیاورد که من موافقت نکردم و گفتم اجازه بدهید من تلاش کنم تصویر شیخ را در ذهن خواننده ایجاد کنم و با همان ریش و قدوقامت و تحت الحنک و رنگ پوست و... که در تاریخ وجود دارد، مرحوم شیخ را در ذهنش مجسم کند. جزئی تر از این دیگر نمی شد چون می رفت به سمت توصیفات اومانیستی که شأن کتاب من نبود که بخواهم این طور وارد جزئیات شوم. در این حد که بتواند سن وسال یا نژاد را گزارش کند، در تاریخ موجود است و من به همان بسنده کردم.

از دیگر علما ممکن است تصاویری باشد. از سیدشفتی هم یک نقاشی خیلی ابتدایی موجود است. از مولی احمد نراقی هم یک نقاشی موجود است و در واقع عکس ها مربوط به یک نسل بعد از شیخ انصاری است.

*دیالوگ شیخ و سیدجمال ساختگی است

فارس: اینکه سیدجمال الدین اسدآبادی در درس شیخ انصاری شرکت کرده، در تاریخ هست؟

بله سیدجمال به همان میزان که در کتاب نوشتم یعنی چهار سال پای درس شیخ شرکت کرده و آن نامه ای که شیخ نوشته هم در تاریخ هست ولی دیالوگ شیخ و سیدجمال ساختگی است. من تصور می کردم اگر سیدجمال با آن روحیات قرار باشد در درس شیخ شرکت کند و قرار باشد یک نفر به ماجرای فتوای هرات یا نپذیرفتن وجوهات از انگلیس واکنش نشان دهد و پرسش کند، آن یک نفر سیدجمال است.

*مخاطب را چندلایه دیدم

فارس: مسئله ولایت فقیه در کتاب دیده می شود که البته اندکی هم ثقیل است و ممکن است مخاطب سر از آن بخش ها درنیاورد و نکته جالبی هم که دارد این است که این شیخ انصاری است که پاسخ می دهد. این از ابتدا در ذهن شما بود و نوشتید یا اینکه بعداً اضافه شد؟ می خواستید نشان دهید اگر امروز در نقطه ای ایستاده ایم مسیری است که به طور مثال ۲۰۰ سال است بسیاری در آن حرکت کرده اند و این نتیجه یک حرکت است.

کاملاً این بخش ها در کتاب کاشته شده است. در واقع در کتاب یکی دو دعوا داریم؛ دعوای جنگ های ایران و روس، ماجرای سیدشفتی در اصفهان و... من این ها را کاشتم تا مخاطب بتواند یک ادراکی از نظریه ولایت فقیه داشته باشد. مثل ماجرای گفت وگوی شیخ و برادرش در اصفهان که منصور از برادرش می پرسد اینجا شاه کیست؟ شاه سیدشفتی است یا فتحعلی شاه؟ باید دعا کنیم که همه شهرها یک سیدشفتی داشته باشد یا دعا کنیم که فتحعلی شاه به همه فتاوا عمل کند؟ آنجا شیخ می گوید شاید راه سومی وجود داشته باشد و رد می شود. این راه سوم در ذهن خواننده می ماند و تا پایان کتاب هم اسمی از آن برده نمی شود و پاسخی هم داده نمی شود ولی مخاطب را درگیر می کند.

در مورد اصطلاحات تخصصی هم باید بگویم که من مخاطب را چندلایه دیده بودم و فکر می کردم که طلبه ها مخاطب این کتاب خواهند بود و خواستم یک ماجرا هم برای آنها در کتاب قرار بدهم که درگیر شوند. چون جالب است بدانید که هنوز درباره نظرات شیخ انصاری در حوزه ولایت فقیه اتفاق نظر وجود ندارد. یعنی دو دسته نظر درباره شیخ انصاری وجود دارد برخلاف مرحوم صاحب جواهر که می گویند نظرات ولایت فقیه او بسیار شبیه به امام خمینی(ره) است. برای همین هرجا می خواستم از زبان شیخ درباره این موضوع حرف بزنم به نظرات صاحب جواهر ارجاع می دادم و می گفت که استادم صاحب جواهر نظرش چنین بود.

*اگر شاگرد شیخ هستید، واقعیت زندگی او را انکار نکنید

فارس: بالاخره ما مرحوم شیخ انصاری را اهل طریقت ببینیم یا اهل شریعت؟

این مهم ترین چالش کتاب است و امروز هم با آن روبه رو هستیم و حتی در دزفول دعوای اهل تصوف و اهل شریعت را شاهد هستیم.

من در این کتاب می خواهم نشان دهم که شیخ انصاری که شیخ الفقها و شیخ اعظم است با سیدعلی شوشتری که استاد همه عرفای پس از خودش است یک روح در دو بدن هستند. من نشان می دهم که می توان عرفان و معنویتی داشته باشیم که از دل فقه بیرون آمده و من به این عرفان رسمیت می دهم که عرفای آن فقیه هستند. عرفان حوزه علمیه. در واقع طریقتی هایی که اهل شریعت هستند. مسئله را باید تاریخی حل کرد و نمی توان ایدئولوژیک آن را حل کرد. اساساً دعوایی وجود ندارد و اگر دعوایی هست واقعیت ندارد. چالش اصلی کتاب این است و رابطه شیخ و سید واقعی است و من از خودم این را نساختم و تنها درسی که شیخ تا آخر عمرش در آن شرکت می کند درس سیدعلی شوشتری آن هم در منزلش است. در حالی که سید از نظر سن وسال از شیخ کوچک تر است.

بسیاری از طلبه ها این را نمی دانند و امروز در قم کسانی هستند که مرحوم سیدعلی قاضی طباطبایی و ملاحسین قلی همدانی را شماتت می کنند و به عنوان آفت و آسیب حوزه های علمیه معرفی می کنند. من می خواهم بگویم اگر شما خودتان را شاگرد شیخ می دانید، این واقعیت زندگی شیخ را انکار نکنید. من تردیدهایی داشتم و تصریحاتی که از جملات مرحوم بهجت دیدم مطمئن شدم که این واقعیت زندگی شیخ بوده و این درهم تنیدگی سند دارد و واقعیت است و ساخته ذهن من نیست.

*دزفولی ها از این کتاب لذت بیشتری می برند

فارس: اگر شیخ مرتضی انصاری دزفولی نبود سراغ نوشتن از زندگی او می رفتید؟

نقطه تولد و جرقه ابتدایی این کتاب را هرقدر فکر می کنم خاطرم نیست. اینکه چرا من رفتم سراغ این شخصیت و شروع به نوشتن و تحقیق کردم خاطرم نیست. یعنی آن لحظه طلایی آغاز نوشتن این کتاب در خاطرم نیست ولی اینکه مرحوم شیخ دزفولی بوده و من سراغ نوشتن زندگی نامه اش رفته باشم این طور نیست.

این شانس من است که می توانم راجع به کودکی و جوانی شیخ تصویرسازی کنم و اگر کسی دزفولی نباشد شاید نتواند آن طور که هست نشان دهد. این نکته را هم بگویم که مخاطب دزفولی لذت و حظ بیشتری از این کتاب خواهد برد؛ چون چیزهایی در کتاب هست که او می فهمد من چه گفته ام؛ مثلاً گل بابونه، این گل بابونه برای دزفول است و دزفولی ها می دانند که روی هر در و دیواری این گل رشد می کند و پدیده عجیبی است. نارنج و دسته های پرستو یا سبزقبا ارکان زندگی در دزفول است و سعی کردم ارتباط نوستالژیکی برقرار کنم. این شانس برای من بوده که دزفولی باشم و بتوانم این ها را بسازم.

ولی این طور نیست بگوییم اگر دزفولی نبود من این کتاب را نمی نوشتم. با وجود این، چرا می توانیم بگوییم یک انگیزه اضافی بود. یعنی مانعی که معمولاً اجازه نزدیک شدن به یک شخصیت را نمی دهد درباره شخصیت شیخ وجود نداشت و خب من از کودکی در همان محله ها و کوچه ها بودم و از مقابل منزل شیخ رد می شدم و محله ای هست در دزفول به نام محله مشایخ انصاری که ما با آن محله همسایه بودیم. یعنی احساس می کردم که دور نیستم و شاید اگر کس دیگری بود می گفت من تاکنون دزفول نرفته ام و خب این مانع برای من وجود نداشت.

*تاکید آقا برای معرفی شیخ را بعد از انتشار کتاب دیدم

فارس: در جایی می خواندم که می گفتند رهبر انقلاب درباره شیخ صحبت کردند و فرمودند که به این شخصیت بپردازید و آقای یامین پور هم لبیک گفته و این کتاب را نوشته است. این طور بوده؟

حضرت آقا جملاتی راجع به شیخ انصاری دارند که درباره هیچ کسی ندارند. ایشان می فرمایند که معرفی شیخ انصاری به جهان اسلام فریضه و تکلیف است؛ ولی من این جمله را بعد از نوشتن کتاب دیدم. بعد از انتشار این کتاب، در واقع جمله را دیدم. کنگره ای برای شیخ مرتضی انصاری در سال ۷۲ یا ۷۳ به مناسبت دویستمین سال تولد مرحوم شیخ برگزار می شود که آقا آنجا سخنرانی می کنند و جملات عجیبی درباره شیخ مطرح می کنند که یکی همین جمله است.

*عادت به خواندن نکرده ایم

فارس: ما می بینیم که در دنیا برای شخصیت های علمی آثار فرهنگی عامه پسند تولید می کنند و آنها را به واسطه این آثار به دنیا معرفی می کنند و این علاوه بر تبیین نظریات علمی آنها است. ممکن است این سؤال هم وارد نقد سیاست های فرهنگی شود ولی خب گریزی از آن نیست. چرا ما برای شخصیت های مشهور خودمان چنین آثاری نداریم؟

من می خواهم سؤال را گسترش بدهم به این شکل که بگوییم برخی ممکن است به فقیه حساسیت داشته باشند، ولی بگوییم یک شخصیت غیرفقیه مثل خیام یا ملاصدرا چرا آن طور که باید معرفی نشده اند؟ حتی مرحوم نادر ابراهیمی که شخصیت ملاصدرا را در کتاب «مردی در تبعید ابدی» نوشته، مگر چقدر خوانده شده است و چقدر جریان ساز و اثرگذار بوده است. بماند که «مردی در تبعید ابدی» را یامین پور ننوشته نادر ابراهیمی نوشته. زندگی نامه داستانی هم نیست، رمان است، فقیه هم نیست که مخاطب بگوید آخوند است من نزدیکش نمی شوم، پس چرا آن خوانده نمی شود؟

مسئله، مسئله ما یا جمهوری اسلامی نیست بلکه یک مسئله فرهنگی است. این ریشه در سبک زندگی ما دارد که عادت به خواندن نکرده ایم و برای تفکر عمیق فرصت نداریم.

با یکی از اساتید دانشگاه علامه حرف می زدم می گفت از دانشجویان ترم هشت علوم اجتماعی می پرسیدم فلانی (یکی از بزرگ ترین جامعه شناسان ایرانی) را می شناسید؟ که سر کلاس تنها یک نفر او را می شناخت. داریم حرف از دانشجوی ترم هشت دانشگاه علامه می زنیم!

*در فضای مبتذل رسانه ای ترور شده ایم

می خواهم بگویم در فضای مبتذل رسانه ای ترور شده ایم. ترور رسانه ای مسئله جدی است و ما رو به قبله شده ایم و فقط در ایران هم نیست. می شنیدم یکی از اساتید در آلمان می گفت دانشجوها نیچه، کانت و هگل را نمی شناسند و نشان می دهد فقط مسئله ما نیستیم.

*تولید از مخاطب جامانده است

فارس: چه کسی را می شناسند؟

(با خنده) در دنیای سلبریتی زده و روزمره، معطوف شدن به هیجانات مصیبت روزگار ما است و در واقع طاعون ما این است. رسانه هایی که فرصت اندیشه و تعمق و نزدیک شدن به اصالت ها را گرفته اند و خب ما که به چنین چیزهایی باور داریم، باید تلاش کنیم. اگر رسانه هایی فکر می کنند که متعلق به این باور هستند باید تلاش کنند و تمام زورشان را به کار ببرند.

در فضای شبکه اجتماعی من به اینکه پیوسته کتاب می خوانم و معرفی می کنم شهرت دارم. اصلاً نام صفحه شخصی خودم را به صفحه معرفی کتاب تغییر دادم و پردنبال کننده ترین صفحه معرفی کتاب با ۱۸۰ هزار دنبال کننده برای من است.

من وارد این پیکار شدم و به مخاطب کتاب معرفی می کنم و پیگیری می کنم که این مسیر را برود. این را از خانواده خودم هم شروع کردم. دخترم که کلاس ششم است، به قدری می خواند که من گاهی نمی دانم چه کتابی برای او تهیه کنم. به عبارتی تولید برای این سن از مخاطب جامانده است.

*امروز داستان نویسی مانند آواز خواندن در بازار آهنگرها است

فارس: برخی می گویند داستان، رسانه قرن بیست ویکم نیست و به پایان راه رسیده است. یعنی بر این باورند که ابزار گفت وگو در این روزگار، داستان نیست. در حالی که می بینیم شما به واسطه این کتاب با مخاطبی که حتی ممکن است از شما خوشش نیاید گفت وگو کرده اید. نظرتان را در این باره می گویید؟

من به نظرم می رسد که داستان هیچ وقت نمی میرد چون انسان فطرتاً به آن علاقه دارد و به لحاظ زیبایی شناسی آن نقاطی که سبب می شود از شنیدن یک داستان یا لمس یک قهرمان لذت ببرد هیچ گاه از کار نمی افتد. ولی اگر بگوییم کار دشوار شده، موافقم. امروز داستان نویسی و قصه گفتن مانند آوازخواندن در بازار آهنگرها است. شما باید در این سروصدا حرفتان را به گوش خواننده و شنونده برسانید.

*باید بتوانیم برای آینده انسان معرفی کنیم

من یک خوش بینی هم نسبت به آینده دارم و حس می کنم یک بازگشت و رجوعی به متن و محتوا صورت خواهد گرفت. یعنی سرگشتگی سبب می شود که انسان ها به این ابتذال کافر شوند و وقتی کافر شوند، روزگار و دوره محتوا و اصالت ها شروع می شود. ممکن است در زندگی افراد این اتفاق بیفتد که آدم ها یک دوره ای را به ابتذال سپری کنند. ابتذال اینجا به معنای زندگی غیراخلاقی نیست بلکه مرادم سطحی بودن و گرفتار روزمرگی بودن است، ولی نسبت به این ابتذال کافر شود و مسیر خود را تغییر دهد. من این خوش بینی را نسبت به تک تک آدم ها و همچنین روزگار دارم و فکر می کنم باید برای آن روزگار که دوره بازگشت است از الان کار تولید کنیم تا آینده از آنِ ما باشد. ما باید بتوانیم انسان معرفی کنیم. به نظرم هالیوود مشغول این کار است و متوجه این موضوع شده و مشغول تولید انسان قهرمان ها است.

*اگر شیخ را به یک آمریکای لاتینی ارائه کنیم او را می فهمد

فارس: آیا با داستان می توان با جهان پیرامون گفت وگو کرد؟

زبانی غیر از این نداریم. شمس، مولانا و این شیخ مرتضی انصاری را می فهمند حتی کسانی که به آیین ما نیستند. بر این باورم که اگر این شخصیت به یک آمریکای لاتینی هم ارائه شود ماجرا را می فهمد.

فارس: اگر وحید یامین پور به ۱۰ سال قبل بازگردد بیشتر وقتش را به نوشتن داستان و کتاب می گذارند یا اینکه خیر؟

نمی دانم. فکر نمی کنم از کسی بپرسند بگوید همین مسیر را می آمدم.

*در صورت بازگشت به گذشته بیشتر می نویسم و منتشر می کنم

فارس: مسیر که نه، ولی خب مشغول تجربه کردن یک اتفاق تازه هستید و در کنار تجربه های قبلی، نوشتن داستان و قصه برایتان جدیدتر است.

این طور می توانم بگویم که اگر به ۱۰-۱۵ سال قبل بازگردم بیشتر می نویسم و به انتشار آنها مبادرت می کنم. ولی واقعیت این است که ما هم دچار روزمرگی هستیم. انسان وقتی دچار رسانه می شود پروسه تولید به مصرف کوتاه می شود. اما این کتاب سبب شد که جدی تر به نوشتن نگاه کنم و الان مشغول نوشتن یک کار جدید هستم.

کاربر گرامی توجه داشته باشید که این بخش صرفا جهت ارائه نظر شما در رابطه با همین مطلب در نظر گرفته شده است. در صورتی که در این رابطه سوالی دارید و یا نیازمند مشاوره هستید از طریق تماس تلفنی و یا بخش مشاوره اقدام نمایید.
نام و نام خانوادگی
پست الکترونیک
نظر
کد امنیتی
اخبار مرتبط
محصولات مرتبط