امام موسی صدر؛ معمار بزرگ تقریب

رئیس مرکز تحقیقات علمی مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی گفت: رفتار امام موسی صدر توانست از این دنیای پر مخمصه با تاریخ پر از اختلاف، یک جامعه را "تقریبی" کند و اگر واژه معمار را برای او بکار بگیریم، گزافه نیست بلکه مطابق با یک واقعیت است.

به گزارش خبرگزاری مهر، حجت الاسلام احمد مبلغی در راستای برگزاری کنگره بین المللی امام موسی صدر، معمار بزرگ گفتگو و تقریب، که سال آینده در ایران و لبنان برگزار می‌شود، با اشاره به ویژگیهای امام موسی صدر گفت: در مورد ویژگیها و شخصیت امام موسی صدر از دو زاویه می توان صحبت کرد؛ یکی ویژگیهای فردی و شخصی و دیگری ویژگیهای اجتماعی. اگرچه پرداختن به هر یک از این ویژگیها ضرورت دارد، ولی آنچه مهمتر است پرداختن به ویژگی‌های اجتماعی ایشان است.

وی ادامه داد: به نظر می رسد آن بزرگوار در عرصه اجتماع چند خصلت را با هم در خود جمع کرده بود و همین امر به او یک شخصیت ویژه بخشید. از یک طرف شخصیت منعطفی داشت و انعطاف در زندگی اجتماعی ایشان موج می زد و فراتر از انعطاف های موجود در عرصه اجتماع و در مقابله با لایه های مختلف اجتماعی و یا صاحبان اندیشه ها، انعطاف وحدت بخشی را در تعامل خود دنبال می کرد که باید حقیقتاً شخصیت ایشان را از این حیث بیشتر مورد مطالعه قرار داد.

فکر و رفتار امام موسی صدر رها شده نبود

مبلغی اضافه کرد: در کنار این انعطاف‌ها، فکر و رفتار او رها شده نبود و در عین حال اصول مشخصی را پی می‌گرفت؛ یعنی ارزشهایی را مبنای کار و عمل و تلاش خود قرار داده بود و میان انعطاف و قاطعیت و جدیت جمع کرده بود. این گونه نبود که به خاطر انعطاف سخاوتمندانه، ارزشهایی را که به آنها معتقد بود کنار بگذارد. این ویژگی، ویژگی در خور توجهی است.

رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی از ویژگیهای دیگر امام موسی صدر را تواضع وی در عین برخورداربودن از مناعت طبع، کرامت و بزرگواری و سخاوت عنوان کرد و یادآور شد: امام موسی صدر در رفتار خود، میان این دو جمع کرده بود. تواضع خود به خود جاذبه آفرین است. داشتن روحیه بزرگ‌منشانه و مناعت طبع نیز خود، جاذبه آفرین است و اینها همدیگر را هم کنترل می کنند. شخصیت اجتماعی ایشان با وجود این دو ویژگی یک شخصیت پرطرفدار و فعال را برای او ایجاد کرده بود.

راز موفقیت امام موسی صدر

رئیس مرکز تحقیقات علمی مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی به راز موفقیت امام موسی صدر و محبوبیت ایشان اشاره کرد و افزود: نسبت به اینکه موفقیت امام موسی صدر از چه سرّ و رازی برخوردار است، باید گفت؛ سه خصلت در منشا اجتماعی ایشان وجود داشت که باعث شده بود همواره موفق باشد. یک خصلت، ویژگیهای اجتماعی ایشان است؛ عنصری فعال و موفق در زندگی و تعاملات بود. خصلت دوم برخورداری از یک فقه فعال اجتماعی بود. ایشان در اجتماع، فقه را پیگیری می کرد و بر آن بود در چارچوب یک فقه شناخته شده، رفتار کند و به همین جهت در تعارض بین فقه و واقعیت نبود.

مبلغی با بیان اینکه امام موسی صدر بخشی از واقعیتهای اجتماعی و رفتار کلان اجتماعی را از موضع فقه و در جایگاه فقه می دید تصریح کرد: کسی که دارای چنین فقه فعال اجتماعی نباشد، نمی تواند موفق باشد، یا احتیاطاتی فراتر از آنکه اسلام می خواهد انجام دهد، یا رفتارش دچار تناقض و تعارض می‌شود، یک جا یک جور رفتار می کند، جایی دیگر جور دیگری رفتار می کند. در رفتارها و خروجی های رفتاری، شفافیت ندارد. چنین انسانی موفق نخواهد بود.

امام موسی صدر با چراغ تحلیل واقعیتها را می شناخت

وی ادامه داد: سومین ویژگی امام موسی صدر این بود که یک انسان تحلیلگر بود و با چراغ تحلیل، واقعیت ها را می شناخت و فقه و نگاه دینی را بر اساس واقعیتها پیگیری و دنبال می کرد.

رئیس مرکز تحقیقات علمی مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی خاطرنشان کرد: این سه ویژگی را عناصر اصلی موفقیت امام موسی صدر است. البته خصلتهای دیگری هم برای ایشان وجود دارد، مرد عمل بود، شجاعت داشت و خصلتهای روحی و درونی او به عنوان ویژگیهای شخصی او دارای بازتابهای اجتماعی بود.

امام موسی صدر از سردمداران همزیستی ادیان بود

مبلغی با تاکید بر اینکه امام موسی صدر کسی نبود که رفتارش در چارچوب یک نظریه منتخب، پذیرفته شده، صورت نگیرد، بلکه برای رفتارش همیشه پشتوانه های نظری هم به صورت دینی و علمی وجود داشت، گفت: امام موسی صدر در ارتباط با ادیان، اعتقادات مترقی داشت و یکی از اعتقادات او این بود که باید همزیستی کرد و همزیستی را یک امر تاکتیکی نمی دید، ولی بعضی‌ها اصلاً معتقد به همزیستی با صاحبان ادیان نیستند اما برخی به عنوان یک تاکتیک و به صورت خیلی حداقلی و تشریفاتی معتقد به آن هستند و برخی نیز معتقد به یک همزیستی هستند و منعی را در اسلام در رابطه با این موضوع نمی بینند.

وی افزود: امام موسی صدر از سردمداران فکر معاصر در ارتباط با همزیستی صاحبان ادیان یا اتباع ادیان بود و خیلی به این همزیستی شوق داشت و از درون برای این همزیستی می‌جوشید.

شعار همزیستی مسالمت آمیز امام موسی صدر تشریفاتی نبود

این استاد حوزه به ضرورت گفتگو و تقریب بین مذاهب و ادیان اشاره کرد و افزود: وقتی روایات را نگاه می‌کنیم، می بینیم در قرن دوم هجری و در جامعه ای که امام صادق(ع) و امام باقر(ع) زندگی می کردند، همزیستی بین اهل کتاب و مسلمانها وجود داشته است، علی‌رغم آنکه مسلمانها اکثریت بودند و اهل کتاب در اقلیت بودند، اما روایات زیادی هست که در این روایات سائلان می آمدند و از ائمه اطهار‌(ع) درباره ارتباط با یهودی ها، نصرانی ها، مجوسی ها و اهل کتاب سئوال می کردند و امام صادق‌(ع) و سایر ائمه‌(ع) در هیچ روایتی آنها را از این ارتباط منع نمی کردند.

وی ادامه داد: در کتاب طهارت و نجاست روایت بسیاری وجود دارد، اما آنچه در آینه این سئوالات متعدد و گوناگون انعکاس یافته، سطح بالای ارتباط به معنای همزیستی میان مسلمانها و اهل کتاب است و از این خاستگاه، امام موسی صدر به همزیستی معتقد بود، لذا شعار همزیستی بین اتباع و ادیان را یکی از شعارهای محوری خود قرار داده بود.

رئیس مرکز تحقیقات علمی مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی تاکید کرد: امام موسی صدر در ارتباط با این شعار هم با بسیاری از سران مسیحیت در لبنان در تماس مداوم بود، حتی با پاپ هم گفتگو کرد و به واتیکان سفر نمود و این فعالیتهای وی نشان می‌داد که هم از بعد نظری معتقد به همزیستی بود و هم در عمل بالاترین تلاش را برای هموارکردن، قبولاندن و بسترسازی در جهت همزیستی ادیان مختلف از خود به عمل آورده بود.

مبلغی گفت: البته ایشان وقتی هم سخن از همزیستی به میان می آورد یا شعار همزیستی را مطرح می نمود، این شعار، صرفاً یک شعار بدون توجه به مقدمات تحقق آن نبود، به تعبیر دیگر ایشان پروژه همزیستی ادیان را کاملاً مورد توجه قرار می‌داد و وقتی سخن از همزیستی می‌زد، راههای منتهی به همزیستی را هم ارائه می کرد.

وی با اشاره به «مثلث گفتگو» شعار معروف امام موسی صدر اظهار داشت: در این شعار، تفاهم و همزیستی مطرح بوده است، یعنی معتقد است اول باید گفتگو کنیم و این گفتگو به تفاهم بینجامد و تفاهم به همزیستی منتهی شود.

گفتگوی منهای تفاهم مفید نیست

رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با بیان اینکه همزیستی منهای گفتگو یا منهای تفاهم راه به جایی نمی برد تاکید کرد: گفتگوی منهای تفاهم مفید نیست، تفاهم منهای همزیستی هم مفید نیست. لذا ایشان به صورت واقعی، حرکت فکری جامعه را ضروری می دید و این جالب بود که فکر و نظر را از یک سو و عمل و رفتار را از سوی دیگر در ارتباط متعامل و متقابل با هم می دید.

وی ادامه داد: ما این شعار را به صورت کامل از ایشان مشاهده می‌کنیم و ایشان همین بحث را در ارتباط با اتباع مذاهب اسلامی و به تعبیر دیگر شیعه و سنی، به صورت جدی‌تری دنبال می کرد. اگر این اعتقاد درونی و این شوق سر از پا نشناخته او برای چنین ارتباطی نبود، قطعاً در مدت کوتاهی نمود عینی و عملی پیدا نمی کرد و لبنان در این مسیر و جهت قرار نمی گرفت.

رفتار امام موسی صدر رفتار تقریبی تجسم یافته در ظواهر مناسبات شیعه و سنی بود

مبلغی با طرح سئوالاتی از قبیل، چه رفتاری از امام موسی صدر او را به معمار بزرگ گفتگو و یا تقریب تبدیل کرده؟ آیا اولاً چنین عنوانی (معمار بزرگ تقریب) برای ایشان یک عنوان درستی است؟ تصریح کرد: حقیقت همین است، چون تقریب؛ ابعاد و اضلاعی دارد، برخی صرفاً بخشی از یک بعد از این ابعاد را گرفته اند و برخی تمام ابعاد را. امام موسی صدر کسی است که همه ابعاد تقریب را با هم تعقیب می کرد، چون از حیث نظری معتقد به تقریب بود و رفتار عملی او هم انطباق کامل با دیدگاههای فکری و نظریاش داشت و بعد رفتارش هم منتهی به نتیجه های تقریبی بود.

وی ادامه داد: بعضی افراد دیدگاههای نظری دارند، اما در عمل نمی توانند اینها را پیگیری کنند. حالا یا مشکل فکری و نظری دارند یا احساس خوفی به آنها دست می دهد و جرات و جسارت و توانایی و مدیریت و تدبیر لازم را ندارند، اما برخی این دو ویژگی را دارند، اما مدل تقریبیشان مفید نیست، و این افراد عملاً راه به جایی نمی برند، ولی امام موسی صدر هم یک اندیشه بلند تقریبی را دارا بود و هم اندیشه های تقریبی او لباس عمل به خود پوشیده بود و آن، لباس عمل اجتماعی بود، نه تشریفاتی.

مبلغی گفت: رفتار امام موسی صدر یک رفتار تقریبی تجسم یافته، برجسته شده و انعکاس یافته در ظواهر مناسبات شیعه و سنی بود و چون مدیر و رهبر هم بود، توانسته بود در جامعه تحقق جالبی به آن ببخشد و نتایج خوبی را از این رفتار خود در کوتاهترین وقت و زمان به دست آورد.

وی تاکید کرد: اگر شخصیتی با این ویژگی پیدا شد باید به طور علمی در خصوص او مطالعه شود که چه کسی بود و چطور توانست از این دنیای پر مخمصه با تاریخ پر از اختلاف، یک جامعه را «تقریبی» کند، اگر واژه معمار را برای او بکار بگیریم، گزافه نیست بلکه مطابق با یک واقعیت است.

لزوم تلاش در راستای معرفی اندیشه های امام موسی صدر

رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی درباره کنگره بین‌المللی امام موسی‌صدر معمار بزرگ گفتگو و تقریب که به همت دانشگاه ادیان و مذاهب برگزار می شود گفت: هر کنگره ای به دو صورت قابل برگزاری است که یکی برگزاری بدون معطوف کردن و ناظرکردن کنگره به نتایج کاربردی و عملی که در آن صرفاً مباحث نظری ارائه شود و شرکت کنندگان بیایند و بگویند و بروند است، ولی گاهی کنگره و کمیسیونهای کنگره را به استخراج نتایج عین ملموس هدایت می‌کنیم که این از وظایف مدیر و دبیر کنگره است و اگر چنین مدیریت، تدبیر و اعمالی صورت گیرد می‌توان نتایج کاربردی به دست آورد.

مبلغی گفت: باید از زمان ایشان کانالی به دنیای کنونی و وضعیت کنونی بزنیم و بتوانیم شبیه سازی کنیم و بگویم شرایط امروزی مغایر با شرایط آن روز نیست، بلکه گاهی از بعضی جهات بدتر هم می‌باشد. پس یک راه دستیابی به نتایج کاربردی این است که پس از شناخت و شناساندن ایشان و دیدگاهها، نگاهها و خط مشی های تقریبی ایشان، باید به طور مرتب به وضعیت معاصر کانال بزنیم و با نگاه تطبیقی و مقایسه ای بین اندیشه های تقریبی در شرایط فعلی و اندیشه ایشان در آن شرایط و خدمات او مقایسه کنیم.

وی ادامه داد: یک راه دیگری هم برای اینکه ما به نتایج کاربردی برسیم وجود دارد و آن این است که بعضی از سخنرانها و برخی از مقالات را به وضعیت تقریب و تحلیل شرایط تقریب و پرداختن به اینکه اگر امام موسی صدر در این شرایط می بود، چه رفتاری را از خود نشان می داد معطوف کنیم.

امام موسی را جدا از شرایط فعلی بررسی نکنیم

وی با بیان اینکه این دو راه بر این نقطه تمرکز دارد که ما امام موسی صدر را به صورت جدا و بریده از شرایط فعلی بررسی نکنیم، اظهار داشت: باید در هر یک از بررسی های خودمان یک بعد از شرایط امروزی را به این بررسی وصل کنیم، البته راهکارهای دیگری هم هست که در پی این کنگره، نهادهایی را تشکیل دهیم و یک رفتار جمع‌گرایانه بیشتری را میان طرفداران تقریب مطرح کنیم و اهل تقریب در این کنگره خودشان را بازیابند، لذا از همه اتباع تقریب و اصحاب تقریب و آنهایی که امکان حضورشان هست به نحوی دعوت شود و در سایه امام موسی صدر به این امور پرداخته شود و نیز مهم است که بیانیه اختتامیه در ارتباط با تقریب و بر اساس بهره‌گیری از شخصیت تقریبی و تحلیل شده امام موسی صدر چه نتایجی را ارائه خواهد کرد.

وی خاطرنشان کرد: تقریب با یک سری ابهامات و اشکالاتی مواجه است و ما باید از اندیشه و تفکر امام موسی صدر و تحلیل شخصیت ایشان برای رفع ابهامات استفاده کنیم و یک گام تقریب را به جلو ببریم.

تحلیل درستی از امام موسی صدر نداریم

رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با بیان اینکه در مورد امام موسی صدر تحلیل درستی از او نداریم اظهار داشت: امام موسی صدر را بیشتر به عنوان کسی که مدتی در لبنان مقاومت را رهبری کرده است می‌شناسیم، ولی به نظر می رسد امام موسی صدر را باید به عنوان مجموعه‌ای از اندیشه ها و رفتارها بشناسیم.

وی ادامه داد: این مرد بزرگ سزاوار بررسی است، چراکه ایشان یک شخصیت موفق و مورد قبول در آن نقطه حساس و دارای کارکردهای بلند و بزرگ در کوتاه مدت آن هم جامع، نسبت به مسائل مختلفی در برابر رژیم اشغالگر قدس و انسجام بخشی به شیعه و هویت بخشی به شیعه را دارد.

امام موسی صدر هویت شیعه را احیا کرد

مبلغی گفت: بسیاری از افراد هویت را می خواهند، اما به ضرر و به قیمت از دست رفتن هویت اسلامی، ولی امام موسی صدر هم هویت شیعی را احیاء کرد و هم هویت اسلامی را پا به پای این هویت احیاء نمود و لطافت رفتاری و تعامل درست در مواجه شیعه و سنی را تعریف می‌کند.

وی با تاکید بر بازشناسی اندیشه های امام موسی صدر گفت: به نظر می رسد این کنگره نقطه خوبی برای شناخت اندیشه های امام موسی صدر است و موقعیت خوبی برای ورود به تحلیل شخصیت ایشان ایجاد می کند اما خوب است رسماً از ایشان به عنوان شخصیت تقریب یاد کنند و مختص این کنگره نباشد.

لازم به ذکر است کنگره امام موسی صدر، معمار بزرگ گفتگو و تقریب توسط دانشگاه ادیان و مذاهب اسلامی قم و با همکاری مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر و مجمع تقریب مذاهب اسلامی در سال آینده به مدت 2 روز در ایران و یک روز در لبنان برگزار خواهد شد.

این همایش درصدد ایجاد بستری است که بتوان درباره خواستگاه ادیان الهی در جهت رسیدن انسان به کمال و تعالی حقیقی که هدف تمام ادیان است گامی بر دارد و هر چه بیشتر بتواند زمینه های وحدت امت اسلامی را فراهم کند.

آثار مکتوب زیر از امام موسی صدر در فروشگاههای دفتر نشر معارف و سایت پاتوق کتاب موجود و قابل تهیه است:

• ادیان در خدمت انسان: جستار هایی درباره ی دین و مسائل جهان معاصر
• امام موسی صدر
• اندیشه ربوده شده: گفتارهایی درباره امام موسی صدر جلد 1
• رهیافت های اقتصادی اسلام
• سید موسی صدر
• نای و نی (در قلمرو اندیشه امام موسی صدر1)