رودگر: ویژگی های علمی و رفتاری استاد مطهری

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی بیان داشت: مواجهه شهید مطهری با افکار خودی و غیر خودی با حریت تفکر همراه است. او با انصاف و شجاعت علمی به نقد افکار دکتر پیمان، بازرگان، و دکتر شریعتی می‌نشیند و در کنار ذکر نقاط قوت، ضعف ها را هم برمی‌شمرد.

حجت الاسلام محمد جواد رودگر، عضو پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و دارای دکتری عرفان اسلامی چند سالی است که بر آثار استاد شهید مرتضی مطهری متمرکز شده است و با بررسی آثار استاد، تا به حال سه جلد از مجموعه کتاب مطهری شناسی را با عنوان‌های فیلسوف فطرت، آفتاب احیاگران و عرفان مطهر منتشر کرده است. دو جلد دیگر این مجموعه نیز به زودی تدوین و منتشر خواهد شد.

وی در گفت و گو با خبرنگار خبرگزاری رسا، با اشاره به زندگی نامه استاد مطهری به ویژگی های علمی و رفتاری وی پرداخته است.

رسا - درباره زندگی استاد مطهری و مراحل شکل گیری شخصیت علمی و اثربخشی وی در جامعه توضیح دهید.

زندگی استاد مطهری را می توان در پنج شاکله مطرح کرد که عبارتند از تحصیل، تحقیق، تدریس، تدوین و تهذیب.
استاد مطهری با دو بال علم و عمل مراحل تحصیلی را طی کرد و در تحصیل تا مرحله اجتهاد پیش رفت و بار علمی خود را ناقص نگذاشت، در وسط راه متوقف نشد بلکه در حوزه علمیه مشهد و قم و در محضر اساتید گرانمایه به خوشه چینی علمی پرداخت.

وی در دوران تحصیل فقط به خواندن و «ان قلت» کردن و حاشیه زدن اکتفا نکرد بلکه مسیر مطالعه خود را به تحقیق و پرسشگری علمی وصل کرد. وی در مقدمه کتاب سیری در نهج البلاغه می گوید من نسبت به بسیاری از مسائل از جمله خداوند سوال داشتم و دنبال جواب بودم؛ البته باید توجه داشته باشیم که شک وی شکی سازنده بوده است و او را به سمت تحقیق و فهم مطلب رهنمون کرده است نه شک مخرب که انسان را سست و پایبند می‌کند.

مطالعات عمیق و دقیق او نسبت به آموزه‌های دین اسلام و سایر ادیان و فرقه ها و مسالک علمی مختلف از او انسانی فهیم ساخت که می توانست در چهره استادی تمام قد در کرسی تدریس حوزه و دانشگاه ظاهر شود.

روح بزرگ شهید مطهری او را در مرحله تدریس نگاه نداشت. وی تلاش می کرد تا با قلم زدن، اندیشه ناب اسلامی را به دیگران نیز منتقل کند و از این رو کتاب های بسیاری تالیف کرد، البته نباید از نظر دور داشت که امروز برخی کتاب‌هایی که از ایشان در دست داریم پیاده شده نوارهای استاد شهید است.

استاد مطهری دارای شجاعت فکری بود و این شجاعت را در ساحت های گوناگون همچون خطابه، کرسی تدریس و تالیف نشان داد.

مشغله‌های علمی و تحقیقی استاد زیاد شده بود اما هیچ گاه وی را از وظایف عبادی باز نداشت و او در کنار تربیت فکری دیگران به تربیت معنوی خود می پرداخت.

البته اساتید گرانمایه او همچون علامه سید محمد حسین طهرانی، شیخ حداد، امام خمینی(ره) و علامه طباطبایی در مسیر رشد علمی و معنوی او بسیار نقش داشتند.

استاد مطهری دارای خصویت‌های بارز علمی است که شرح آن نیاز به مجال فروان دارد، خصیصه‌های بارز علمی استاد را بیان کنید.

استاد مطهری آزاد اندیش و دارای حریت فکری بود و آزاد اندیشی بدون عقل آزاد ممکن نیست؛ عقلی که از حجاب های پیرامونی همچون سنت زدگی، تاریخ زدگی، تقلید، ترس از اظهار نظر، هواهای نفسانی به دور باشد، زیرا هوای نفس در روایات اسلامی بسیار خطرناک معرفی شده است و انسان برای رسیدن به وارستگی باید از تمامی حجاب ها فاصله بگیرد.

عقل آزاد اندیش همراه با روح آزاداندیش است که استاد مطهری دارای این خصیصه بارز بود و به همین دلیل توانست با افکار گوناگون آزادانه برخورد کند، شهید مطهری به معنای واقعی دارای عقلانیت تفکری بود و در نقد و ارزیابی محک های قابل قبولی داشت.

مواجهه شهید مطهری با افکار خودی و غیر خودی با حریت تفکر همراه است و می بینیم او چقدر با انصاف و البته با شجاعت علمی به نقدافکار دکتر پیمان، بازرگان و دکتر شریعتی می نشیند و در کنار ذکر نقاط قوت، ضعف ها را هم برمی شمرد.

خصوصیت دیگر استاد مطهری زمان آگاهی است. او به زمان عالم بود و تاکید او به طلاب و عالمان دنیای اسلام این بود که باید به مقتضیات روز و پرسش های مردم آگاه باشند و نیازها را به درستی فهم کنند، از این رو وی در راستای نیازهای زمان، کلام جدید را مطرح و غنی کرد.

نقش استاد در کلام جدید یک تعارف نیست و می توان دغدغه های او را در احیا معرفت شناسی، و به سامان رساندن فلسفه تاریخ و فلسفه اخلاق در نامه اش به حوزه های علمیه به مطالعه نشست.

وی در نوع برخوردهای خود با جوانان به نیازهای فکری جوانان توجه داشت و با طرح اسلام و مقتضیات، فلسفه خاتمیت، اسلام را در دنیای جدید مطرح کرد.

استادمطهری نیاز شناس بود و در کنار شناخت نیازها، همت علمی خود را مصروف برآورده شدن نیازهای زمان می کرد و قاعده عرضه و تقاضا را در محیط علمی مدلی مناسب می دانست تا دانشمندان به مسائلی بپردازند که جامعه او را طلب می کند؛ وی در مقدمه کتاب عدل الهی به نیکویی به مساله تورم علمی و فکری اشاره کرده اند و به مساله توجه به نیازها تذکر داده است.

استاد مطهری رصدگر سوالات و شبهات عصر خود بود و حتی جلوتر از زمان خویش به تفکر می پرداخت و با نیاز سنجی آینده، به سوالات مطرح پاسخ می داد.

خطرشناسی دیگر خصوصیت استاد مطهری است که به خوبی نقاط حمله دشمنان فکری را تشخیص می‌داد و ضمن تحلیل موقعیت به مقابله مناسب می‌پرداخت، وی به خوبی توانست در مقابل خطرات واپسگرایی، تجددگرایی افراطی، التقاط، الحاداندیشی، نفاق فکری، از ساحت متعالی دین دفاع کند.

نفاق فکری بسیار پیچیده است و شناخت آن به بصیرت و دانشی همچون شهید مطهری نیاز دارد که وی توانست از لابلای ادبیات عرفانی، تفسیری و سیاسی حزب مجاهدین خلق، رگه های باطل را کشف و استخراج کند و در مرحله بعد به صورت منطقی رفتار کند و در مقابل التقاط فکری منافقین بایستد.

اجتهاد فکری و علمی استاد مرتضی مطهری از ویژگی های بارز وی است که در محضر اساتید بزرگی به درجه اجتهاد مسلم رسید و در عرصه اسلام شناسی یک اسلام شناس کم نظیر بود که توانست نقش خود را به خوبی ایفا کند.

دلبستگی های علمی و معنوی هرگز باعث نشد تا او از صحنه اجتماع دور باشدبلکه به عنوان یک مبارز سیاسی در میدان حاظر شد و بر ارزش های خود پافشاری کرد.

استاد مطهری نه تنها یک احیاگر در حوزه و سطح و سیع جامعه شمرده می شود بلکه به اعتقاد من وی یک مصلح است که البته در ذیل نهضت اصلاح گری امام خمینی(ره) نقش کلیدی باز می کند و به عنوان مغز تئوریک انقلاب اسلامی به نظام اسلامی خدمت می کند و اندیشه های امام خمینی(ره) را با تئوریزه سازی، حمایت می کرد.

استاد مطهری دارای روش مبارزاتی خاص به خود بودند که با برخی از چهره های سیاسی دوران انقلاب متفاوت بود اما به هر حال وی نیز زندان و مرارت ها را برای پیروزی انقلاب اسلامی به تن خرید.

استاد شهید را می توان جامع مثلت اجتماعیات،اخلاقیات و اعتقادیات عنوان کرد، زیرا وی به خوبی دریافته بود که اسلام دینی یک پارچه است نه بخشی و جزیره ای و گرفتن یک بخش و رها کردن سایر بخش ها همچون نداشتن است.

وی جامع علم معقول و منقول بود و به جامیعت علمی و اخلاقی خود بسیار حساس بود و به همین دلیل در کتاب تربیت اسلامی خود به رشد کاریکاتوری و ناموزون شخصیتی افراد اعتراض می کند.

استاد مطهری جامع تعبد و تعقل، عقل و عشق، برهان و عرفان و فکر و ذکر است، وی یک عالم ربانی بود، انسانی که در حوزه اخلاق مصداق (انما یخشی الله من عباده العلماء) بود و دغدغه دین داری و انتقال معارف اسلامی او را لحظه ای رها نکرد و در راه انتقال آموزه های اسلامی کوشید.

ادب برخوردی او در مقام شاگردی در برابر استادان زبانزد بود و در کمال ادب با اساتید خود برخورد می کرد و سوالات و اشکالات خود را به صورت معلل و مدلل بیان می کرد.

رسا - استاد شهید مطهری نسبت به انحرافات جامعه بسیار حساس بود و کژی های فکری را نمی‌پسندید و با افکار نادرست اعم از الحادی و افکار افراطی اسلامی به مبارزه می پرداخت که نمونه آن نوشتن کتاب حماسه حسینی در موزات نقد بر ماتریالیسم و کمونیسم است، لطفا این بعد علمی و تبلیغی استاد را بیشتر توضیح دهید.

استاد مطهری اعتقاد راسخ ‌داشت ‌که ‌جهان‌بینی‌اسلامی، توانمندی ‌لازم ‌را در تبیین ‌عقلانی‌ جهان دارد ‌و اثبات‌پذیر، تعهدآور، حرارت‌زا، تقدس‌بخش ‌و عشق‌آفرین ‌است‌ و تمام ‌همت ‌خویش‌ را در راستای ‌انحراف‌شناسی‌ فکری ‌و عملی‌ در دو جبهه‌ ‌بیرونی‌ که ‌در خارج ‌از محیط ‌و جامعه‌ ‌اسلامی و به ‌وسیله بیگانگان ‌شکل ‌گرفته بود ‌و دیگری جبهه ‌درونی ‌که ‌خطر آن ‌را به ‌مراتب ‌بیش‌تر از جبهه‌ بیرونی می‌دانست.

راه ‌مبارزه ‌را عرضه‌ صریح ‌مکتب ‌در همه‌ ‌زمینه‌ها با زبان ‌روز می دانست و تفکر اسلامی ‌را تفکری ‌آسیب‌دیده‌ ‌می‌دانست ‌که ‌باید به ‌آسیب‌شناسی ‌و آفت‌زدایی ‌آن ‌پرداخت.

او در بحث احیای تفکر اسلامی، آفات ‌را به ‌قدیم ‌و جدید تقسیم‌ می کند و عوامل‌ تصفیه‌ تفکر اسلامی ‌را در رجوع‌ به ‌قرآن، سنت، سیره ‌ناب ‌پیامبر و ائمه‌(ع) و عقل‌ می‌دانست و با دو مسیر انحرافی‌ افراط ‌و تفریط ‌در عرصه ‌معارف ‌دینی‌ به‌ شدت‌ مخالفت ‌کرد.

استاد مطهری برای حل مشکل تحجر در جامعه اسلامی اعتقاد راسخ به اجتهاد دارد و اجتهاد را راهکاری ‌زیربنایی‌ برای رهایی‌ از تحجر قدیم‌ و جدید عنوان می کند و سخت ‌معتقد به‌ ایفای ‌نقش‌ عقل ‌در فهم ‌و تحلیل ‌و به ‌کارگیری ‌معارف ‌اسلامی‌ در ابعاد مختلف ‌است‌.

گفتنی است همه آثار شهید مطهری در فروشگاه موسسه کتاب فردا و سایت پاتوق کتاب موجود و قابل تهیه است.