سخنان دکتر گلشنی در نشست علم دینی

در ادامه سلسله نشست‌های درباره علم دینی نشستی با سخنرانی دکتر مهدی گلشنی در محل تالار شهید مطهری دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه‌طباطبایی برگزار شد.

به گزارش روابط عمومی کانون اندیشه جوان، دکتر مهدی گلشنی در ابتدای سخنان خود گفت: بحث علم دینی بحث نسبتا جدیدی است که نه در دوره تاریخ تمدن اسلامی صحبتی از آن بوده و نه در شروع علم جدید در غرب، چون آنها مطالعه طبیعت را جدای از دین می‌دانستند. ولی چیزی که در دو سه قرن اخیر اتفاق افتاده و به جهان اسلام هم منتقل شده است باعث شده در محیط های اسلامی و غیر اسلامی آن را مطرح کنند، البته متاسفانه این واژه زیاد بکار رفته و می تواند معنای متفاوتی دهد به طوری که معنای امروزی آن لوث شده‌است.

این استاد دانشگاه افزود: مرحوم سید جمال الدین اسدآبادی که مسئله علم جدید را مطرح کرد معتقد به این بود که این ادامه همان علم قبلی است و چیز جدیدی نیست. زمانی که علم غربی به محیط ما منتقل شد تفکر غربی یک تفکر پوزیتیویستی بود که به فقط به تجارب حسی ارزش می گذاشت. این مسئله در محیط های علمی ما همچنان به شدت برقرار است ولی در سطح عمومی امروز این تلقی وجود دارد که علم چیزی را که از آن انتظار می رفت برآورده نکرده است و علم افسار گسیخته، گذشته از اینکه متضمن سعادت بشر نیست خطراتی را هم برای آینده بشر درپی دارد.

وی در تشریح این ادعا گفت: آمار می گوید 50 درصد دانشمندان ایالات متحده و 30 درصد از عالمان انگلیس درگیر ساخت سلاح های مخرب هستند. این امر تا آنجا پیش رفته که در همین سالهای اخیر مکسول اعلان می‌کند که ممکن است تمدن بشری از بین برود و فلسفه علم باید اصلاح شود.

وی ادامه داد: نکته دیگر این که استفاده از علم نیز تغییر کرده است؛ بطوریکه علمایی چون ابو علی سینا برای این دنبال علم می رفتند که آن را وسیله ای برای کشف نشانه های الهی در طبیعت می دانستند. همین مسئله در صحبت های دانشمندان مسیحی هم مشاهده می‌شود و برای مثال نیوتن می‌گوید من کتاب اصول را برای این نوشتم که توجه عده ای را به صنع الهی جلب کنم. در محیط اسلام و مسیحیت توجیه شان برای کشف علم مطالعه آثار الهی در طبیعت است ولی در 200 سال اخیر خواسته دیگری از علم مورد توجه قرار گرفت و از آن برای پیشرفت صنعت و کسب قدرت و ثروت استفاده شد.

این چهره ماندگار کشورمان تصریح کرد: در عصر ما تمرکز بر تخصص هاست. هشداری که علمای عصر ما به ما داده‌اند این است که تخصص یک مطلب است و کوتاه نگری و تنگ بینی یک مطلب دیگری است؛ شما با جهانی مواجه هستید که ابعاد گوناگونی دارد باید همه ابعاد را در نظر گرفت و دانشمند امروز باید بداند که با دغدغه‌های انسانی و طبیعی غیر از حوزه‌تخصص خود نیز مواجه است. اگر فقط به دنبال بعد مادی یک مسئله باشیم آن مسئله بعد معنوی و اثر بخشی خود را از دست خواهد داد.

وی افزود: یک مسئله که بعد از پیشرفت علم اتفاق افتاد و در ذات علم نبود توجه اکید به مادیات و غفلت از معنویات و خلاصه کردن عالم در مادیات است. یعنی گفته شد اگر چیزی را شما نتوانستید مشاهده کنید جایگاهی در علم ندارد. اولین جایی که متوجه این شدند در خود فیزیک بودکه گفتند که ما اگر نتوانیم چیزی را مشاهده کنیم نباید به آن اعتنا کنیم و بلافاصله متوجه شدند همین مسئله جلوی پیشرفت علم را می گیرد و متوجه شدند به خاطر عدم رویت بعضی چیزها نمی‌توانند آن را کنار بگذارند. نکته دیگری که در عصر حاضر حاکم شد غفلت از انسانیت، و جدایی علم از اخلاق بود. برخی فلاسفه معتقد بودند که این دو از هم جدا هستند و این باعث شد علم از اخلاق فاصله بگیرد و چیزی را که از آن غافل شدند این بود که خود اخلاق در علم شأن و منزلت والایی دارد. خود پوپر که معتقد به جدایی علم و دین بود گفت ما در علم از اخلاقیات بی نیاز نیستیم. اینها باعث ایجاد یک نگرش مجدد به علم شد.

وی در تشریح این دیدگاه اضافه کرد: تفاوتی که بین علم و دین قائل بودند این بود که علم مبتنی بر ایمان است و علم مبتنی بر اثبات است. ولی این بطور مطلق درست نیست. شما در خود علم مسائلی را بصورت اعتقادی می پذیرید که اصلا قابل اثبات نیست. اینیشتین می گوید این اعتقاد که جهان طبیعت قابل فهم است یک مسئله ایمانی است و این از دین گرفته شده است. نکته دیگر این که ما در علم همه چیز را از حس بدست می آوریم در حالی که این اصلا درست نیست ما خیلی مسائل را در علم از شهود بدست می آوریم.

دکتر گلشنی در تشریح آسیب‌های علم‌زدگی گفت: نکته ای که علم زدگان به آن اعتقاد دارند اینکه همه مسائل در علم قابل اثبات است و این هم درست نیست تئوری های علمی بطور کامل قابل اثبات نیستند. قضیه ای 80 سال پیش در منطق ریاضی ثابت شده که می گوید شما اگر مجموعه ای از اصول را بپذیرید همواره یک قضایایی می ماند که شما نمی توانید درست بودن یا نادرست بودن آن را ثابت کنید.

وی افزود: مسئله دیگر که می گویند این است که نظریه های علمی ابطال پذیرند ولی مسائل دینی ابطال پذیر نیستند. این ابطال پذیری تز پوپر بود در واقع نظریه از یک اجزایی ساخته شده که وقتی این با تجربه تطبیق نمی کند مجموعه این ها با تجربه تطبیق نمی کند شما نمی توانید هیچ وقت کل قضایا را ابطال کنید.

وی علم را برای پاسخگویی به همه نیاز‌های بشر ناکافی دانست و گفت: اینکه علم به همه سئوالات جواب می دهد درست نیست، چراکه اولا در خود علم مسائلی هست که علم نمی تواند پاسخ مناسبی برای آن‌ها ارائه کند مثلا اینکه چرا فضا سه بعد است و زمان یک بعد ومسائلی از این دست. این چرا‌ها را نمی تواند خود علم پاسخگو باشد و همواره علم برای پاسخ گویی به اینها از حوزه علم تجاوز می‌کند.

این استاد فیزیک ذرات بنیادی گفت: وقتی علم به تنهایی نمی تواند پاسخ گوی همه سئوالات بشر باشد پس باید چارچوبی را انتخاب کنیم که وسیع تر از علم فعلی باشد و علاوه بر این که علم فعلی را در بر بگیرد ابعاد دیگر علم فعلی را هم شامل شود. به نظر من جهان بینی دینی چنین خاصیتی را دارد. معرفت شناسی دینی نه تنها تجربه، شهود، و نظریه پردازی را معتبر می شناسد بلکه یک سرنخ هایی به ما می دهد که بشر بدون اینها نمی توانست به این اکتشافات دست یابد. الان که بنده دارم با شما صحبت می کنم علم فقط 5درصد از عالم ماده را می شناسد و 95 درصد از آن را نمی شناسد، با این وجود چگونه به خودمان جرأت می دهیم که اظهار نظرهای وسیع بکنیم. علم چهارچوبی دارد که باید آن را رعایت کرد ولی چیزی که دین بر ما تکلیف کرده این است که به‌دنبال کشف طبیعت باشیم و حتی تا آنجا پیش می‌رود که امیرالمومنین صراحتا می‌فرمایند: علم گمشده مومن است، بگیرید آن را حتی اگر در نزد مشرکین باشد.

گفتنی است این پنجمین نشست ازاین سلسله نشست‌ها بود که از فروردین ماه سال‌جاری به همت کانون اندیشه جوان و بسیج دانشجویی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی برگزارشده است.

استاد گلشنی که دارای دکتری ذرات بنیادی از دانشگاه برکلی آمریکاست، از سال 1349 به هیات علمی دانشکده فیزیک دانشگاه صنعتی شریف پیوسته و دو دوره در سال‌های قبل و بعد از پیروزی انقلاب ریاست این دانشکده را برعهده داشته و همچنین بین سال های 57 تا 59 معاون آموزشی و دانشجویی آن دانشگاه بوده است.

وی که از سال 1364 به مقام استادی رسیده، ازهمان زمان شروع به پایه ریزی رشته ای به نام فلسفه علم کرده که در سال 1374 به ریاست وی تشکیل شده است.

استاد در همان سال جایزه علم و دین بنیاد تمپلتون را به پاس تلاش‌های گسترده در این زمینه دریافت کرده و چند سالی هم عضو هیات داوران جایزه پیشرفت در دین این بنیاد بوده است.

دکتر گلشنی از سال 1372 به ریاست پژوهشکده علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ایران و عضویت شورای عالی انقلاب فرهنگی درآمده و همچنین عضو فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران، عضو آکادمی اسلامی علوم، جامعه مدرسان فیزیک آمریکا، جامعه فلسفه علم میشیگان و انجمن اروپایی علم و الهیات بوده و از سال 1369 تا 1374 عضو وابسته ارشد مرکز بین المللی فیزیک نظری در تریست ایتالیا بوده است.

این استاد برجسته و چهره ماندگار علمی طی چهار دهه فعالیت‌های مستمر علمی، پژوهشی و آموزشی در راه اعتلای دانش بومی و تلفیق علم و دین، تعداد فراوانی کتاب و مقاله در حوزه فیزیک، فلسفه، علم و دین و علم و الهیات به رشته تحریر درآورده است.

استاد گلشنی پیش از این، ریاست پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی بود.

از دکتر گلشنی کتابهای زیر در فروشگاه موسسه کتاب فردا و سایت پاتوق کتاب موجود و قابل تهیه است:
آیا علم می تواند دین را نادیده بگیرد؟
از علم سکولار تا علم دینی
تحلیلی از دیدگاههای فلسفی فیزیکدانان معاصر
قرآن و علوم طبیعت