مترجم الکاشف: علامه مغنیه؛ مفسری برای نسل جوان

تفسیر «الکاشف» علامه شیخ محمدجواد مغنیه و تفسیر «المیزان» علامه طباطبائی دو اثر ارزشمندی هستند که عقاید خرافی را رد و بر پایه‌های علمی، آیات قرآن را تفسیر می‌کنند و در هر دو، قرآن نه به‌عنوان کتابی صرفاً دینی، بلکه به عنوان یک قانون اجتماعی معرفی می‌شود.

حجت‌الاسلام والمسلمین موسی دانش، مترجم تفسیر «الکاشف» علامه مغنیه به زبان فارسی و از محققان و قرآن‌پژوهان مرکز پژوهش‌های آستان قدس رضوی در مشهد مقدس، در گفت‌و‌گو با خبرگزاری قرآنی ایران(ایکنا) ضمن بیان این مطلب گفت: در تفاسیر الکاشف و المیزان، قرآن کریم قانونی اجتماعی معرفی شده است که تنها مسائل عبادی و احکام شرعی را بیان نکرده و مسائل اجتماعی روز را نیز مورد توجه قرار داده است.

وی در ادامه افزود: تفسیر الکاشف جنبه‌های قابل توجه زیادی دارد؛ زیرا تفسیری چند بعدی است که هم درباره صرف و نحو و اعراب کلمات بحث کرده و هم جمله‌های مشکل قرآن را تجزیه و ترکیب و واژه‌ها را معنا می‌کند و از نظر تفسیری هم کتابی ارزشمند است.

موسی دانش ادامه داد: آنچه در الکاشف برای من جالب توجه بوده، جنبه‌های اجتماعی و سیاسی این تفسیر است که در میان تفاسیر شیعه کمتر دیده می‌شود، هر یک از تفاسیر قرآن به یک موضوع خاص توجه کرده و هیچ تفسیری مانند الکاشف موضوعات سیاسی و اجتماعی همچون صهیونیسم جهانی، جوانان کشورهای اسلامی و مشکلات آنان و مسائل مربوط به کشورهای اسلامی به‌عنوان مباحث روز را مورد توجه قرار نداده است.

اهتمام به موسیقی درونی قرآن؛ شاخصه مهم الکاشف

وی همچنین تصریح کرد: شاخصه دیگر الکاشف، موسیقی درونی و ذاتی قرآن بوده که علامه مغنیه آن را مطرح می‌کند و معتقد است قرآن کریم دارای موسیقی ذاتی است، یعنی زمانی که انسان صدای دلنشین تلاوت قرآن را می‌شنود، حتی اگر مفهوم قرآن را درک نکند و با این کتاب مقدس آشنایی نداشته باشد، مجذوب کلام وحی می‌شود.

مترجم تفسیر الکاشف به فارسی در توضیح بیشتر این مطلب گفت: «نجیب محمود زکی»، از ادبای مشهور مصر، از جمله کسانی بوده که مجذوب موسیقی درونی قرآن می‌شود، وی که گرایشی کمونیستی داشت و پس از مطالعه قرآن مجذوب کلام وحی می‌شود، می‌گوید: «من با قرآن آشنایی نداشتم؛ اما زمانی که صوت قرآن را شنیدم، چنان مجذوب شدم که به مطالعه قرآن روی آوردم و پس از مطالعه نظرم نسبت به کتاب مقدس مسلمانان تغییر کرد».

حجت‌الاسلام والمسلمین دانش یادآور شد: به نظر من الکاشف، بهترین تفسیر برای آشنایی با قرآن کریم است؛ زیرا تفسیری چند بعدی است که به صرف و نحو، مسائل سیاسی، اجتماعی و تاریخی توجه می‌کند و شبهات قرآنی در این کتاب هنرمندانه پاسخ داده شده که حتی می‌توان این شبهات را به صورت کتابی مستقل تألیف کرد.

علامه مغنیه در الکاشف آزاد‌اندیش است

این محقق و قرآن‌پژوه کشورمان در ادامه این گفت‌وگو، علامه مغنیه را در الکاشف انسانی آزاد‌اندیش دانست و گفت: علامه مغنیه نظریه‌های تفسیری را که در تفاسیر مختلف معمول بوده و هست، رد کرده و دیدگاه جدیدی مطرح می‌کند، بنابراین فردی آزاداندیش است؛ زیرا وی با سفر به کشورهای متعدد و دیدار با شخصیت‌های مختلف با فرهنگ و دیدگاه آنان آشنا شده و مطالعات این مفسر قرآن تنها به منابع اسلامی و دینی محدود نمی‌شود؛ بلکه در حوزه مطبوعات عربی و غیرعربی مطالعاتی داشته و مسلط به جریان‌های علمی در گوشه و کنار کشورهای اسلامی و جهان بوده است.

حجت‌الاسلام والمسلمین موسی دانش، ترجمه الکاشف به دیگر زبان‌های زنده دنیا را نیاز جامعه قرآنی امروز برشمرد و تأکید کرد: در اینترنت مقالات و پژوهش‌های زیادی درباره این تفسیر قابل دسترسی است و حتی سایت اینترنتی مرکز تعلیمات اسلامی واشنگتن این تفسیر به زبان فارسی را در دسترس کاربران قرار داد و یکی از نمایندگان جمهوری اسلامی ایران در یکی از کشورهای آفریقایی تدریس الکاشف به زبان انگلیسی را در این کشور پیشنهاد داده که بیانگر اهمیت این تفسیر و زبان قابل فهم آن برای هر قشر و گروهی است.

مترجم الکاشف به زبان فارسی، در پاسخ به پرسشی مبنی بر میزان توجه به عنصر وحدت در الکاشف، خاطر‌نشان کرد: علامه مغنیه طرفدار کامل وحدت است و بعد سیاسی این تفسیر بر بهره‌مندی از اتحاد اسلامی علیه رژیم صهیونیستی و استعمار جهانی تأکید دارد و جالب‌تر این که تفکر علامه مغنیه نزدیک به اندیشه امام خمینی (ره)، بنیانگذار کبیر انقلاب اسلامی ایران، است و در الکاشف به نوعی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در راستای مبارزه با استعمار و حمایت از مستضعفان را بیان کرده است.

ترجمه الکاشف به فارسی پنج سال طول کشید

موسی دانش در بخش دیگری از سخنان خود با بیان این که ترجمه الکاشف به زبان فارسی پنج سال به طول انجامید، روند آشنایی با این تفسیر و ترجمه آن به فارسی را این گونه تبیین کرد: «زمانی که در نجف اشرف بودم، با تفسیر الکاشف علامه مغنیه آشنایی داشتم و زمانی که مسئول دفتر تبلیغات اسلامی مشهد مقدس به من پیشنهاد داد الکاشف را به فارسی ترجمه کنم، من نیز پذیرفتم؛ گرچه افراد دیگری نیز بودند که نمونه ترجمه‌هایی برای ترجمه الکاشف ارائه داده بودند؛ اما نمونه ترجمه من پذیرفته شد و ترجمه این اثر را آغاز کردم».

وی درباره فعالیت‌های خود در زمینه ترجمه آثار عربی به زبان فارسی گفت: در سال 1367 همکاری با بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی را به عنوان مترجم و ویراستار آغاز کردم و پیش از الکاشف اثری قرآنی با عنوان «پژوهشی در جلوه‌های هنری داستان‌های قرآن» تألیف «محمود البستانی»، پژوهشگر عراقی، را در دو جلد ترجمه کردم که در سال 67 به‌عنوان کتاب سال معرفی شد.

وی ادامه داد: انگیزه و دلیل مهمی که باعث شد من برای ترجمه الکاشف مصمم شوم، ترجمه کتاب پژوهشی ـ قرآنی محمود البستانی بود که توانستم در ترجمه الکاشف از واژه‌های هنری این کتاب که اعجازهای داستان‌نویسی در قرآن را بیان کرده بود، بهره‌مند شوم.

حجت‌الاسلام والمسلمین دانش در ادامه درباره سختی‌ها و مشکلات خود در ترجمه الکاشف گفت: «زمانی که کار ترجمه الکاشف را آغاز کردم، در زندگی شخصی مشکلاتی داشتم که به قرآن پناه بردم و توانستم این مشکلات را تحمل کنم و زمانی که ترجمه تفسیر الکاشف به اتمام رسید، علامه مغنیه را در خواب دیدم، من تا آن زمان ایشان را ندیده بودم، نزدیک رفتم و سلام کردم؛ وی جزوه‌ای به من داد و گفت من از ترجمه الکاشف راضی هستم».

استقبال از ترجمه الکاشف بیش از انتظار بود

وی با اشاره به استقبال از ترجمه فارسی تفسیر الکاشف ادامه داد: بازتاب این اثر و استقبال از آن پس از انتشار، بیش از انتظار بود و الکاشف طی سال‌های گذشته به‌عنوان کتاب سال و کتاب شایسته تقدیر جمهوری اسلامی ایران معرفی شده است.

مترجم تفسیر الکاشف در پایان از خادمان قرآن و مسئولان و نهادهای مسئول خواست که آثاری همچون تفسیر الکاشف را برای تمامی اقشار جامعه به‌ویژه جوانان بیش از پیش معرفی کنند.

گفتنی است، حجت‌الاسلام والمسلمین موسی دانش متولد نجف اشرف و دارای مدرک کارشناسی ارشد زبان و ادبیات عرب از دانشگاه رضوی مشهد مقدس است و تاکنون آثار متعددی را از عربی به فارسی ترجمه کرده که «امام حسین (ع) و پگاه پیروزی»(دو جلد) اثر شیخ «نعمه سماوی»، «جامعه انسانی از نگاه قرآن کریم»، تألیف آیت‌الله العظمی شهید «محمد‌باقر حکیم» و «جهاد امام سجاد(ع)» نوشته «سید‌محمد‌رضا جلالی» از جمله این آثار است.