نویسنده کتابهای سیاسی و اجتماعی در نشست «فرهنگ ایرانی و تعامل آن با الگوی بومی پیشرفت» به مولفههای هویتی مردم ایران از گذشته تاکنون اشاره کرد و با نظر به برخی از ویژگیهای خاص جامعه ایرانی کنونی، بر ضرورت ارایه الگویی بومی برای ایجاد تحول تاکید ورزید.
به گزارش ایبنا، این نشست علمی امروز (29 خرداد) با حضور جمعی از علاقهمندان و محققان مسایل اجتماعی با سخنرانی دکتر محمدصادق کوشکی در پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تشکیل شد.
در ابتدای این برنامه سیدهاشم بهشتینژاد، عضو هیات علمی گروه سیاستگذاری و مدیریت فرهنگ پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات و دبیر جلسه، مقدمه خود را بر اساس کتاب «تأملی بر الگوی اسلامی ـ ایرانی توسعه علم و فناوری» با گردآوری مصطفی تقوی و یاسر خوشنویس، بیان کرد و از کارشناس نشست خواست بر مبنای محورهای تعیین شده در حوزه بررسی مولفههای ایرانی پیشرفت و نکات مثبت و منفی کنونی، آرا و راهکارهای خود را بیان کند.
سپس دکتر محمدصادق کوشکی، نویسنده و پژوهشگر مسایل سیاسی و اجتماعی، با اشاره به گستردگی این مبحث بررسی این موضوع را در سه حوزه «واکاوی مولفههای هویتی تاریخی ایرانی، بُعد کنونی این مولفهها و نحوه تعامل این مولفهها با الگوی اسلامی ـ ایرانی پیشرفت» امکانپذیر خواند و با بحث از دوره صفوی که دوران طلایی هویت تمدنی و فرهنگی اخیر به شمار میآید، برخی از ویژگیهای جامعه و مردم آن سرزمین را در مقایسه با وضعیت کنونی برشمرد.
نویسنده کتاب «تبار ترور» با تاکید بر این که نمیتوانیم از مولفهای ثابت برای معرفی هویت ایرانی سخن بگوییم، چرا که بخش اعظم آن از گذشته تاکنون دچار تغییر و تحولات فراوانی شده است، گفت: در تاریخ ایران با فراز و فرودهای تمدنی مواجهیم که معرّف جنس انسانهای دوران خود محسوب میشوند.
دانشآموخته دکترای اندیشه سیاسی درونگرایی معنوی یا احساس توأم با عقلانیت و تفکر را ویژگی غالب مردم زمان صفوی برشمرد که از آثار برجای مانده از آن دوره مشهود است و گفت: بر اساس متون تاریخی و اطلاعات به دست آمده از اواسط دوره صفوی به تدریج شاهد افول این فرهنگ و تمدنیم.
دکتر کوشکی یادآور شد: در اوایل این دوره با وجود آن که نظام آموزشی دولتی وجود نداشت و افرادی به عنوان مکتبخانهدار با علاقه شخصی به آموزش ادبیات، صرف و نحو عربی و برخی از کتابهای معروف آن زمان نظیر شاهنامه، دیوان حافظ و مولانا، قرائت و حفظ قرآن کریم و برخی از کتابهای قدیمی میپرداختند، افرادی نیز بر اساس علاقه، فرزندان خود را برای آموزش؛ آن هم طی ساعات محدودی در هفته به این مکتبها میفرستادند. نکته جالب این که شغل اصلی مکتبخانهدار تدریس نبود و از این بابت حقوق دریافت نمیکرد. همچنین محصلان نیز کارهایی نظیر همکاری با والدین خود در انجام مشاغل و امور مختلف داشتند و هیچ یک بیکار نبودند، اما همگی با علاقه در این آموزش شرکت داشتند.
کارشناس و پژوهشگر مسایل فرهنگی ادامه داد: با این حال که تنها چند ساعت محدود در هفته این آموزشها انجام میشد، اما تمامی کسانی که به مکتب میرفتند، علاوه بر یادگیری و تسلط بر متون اصیل ادبیات فارسی، زبان دیگری نظیر زبان عربی و صرف و نحو آن را میآموختند و از علومی کاربردی نظیر محاسبه و ... نیز بهرهمند میشدند، واقعهای که متاسفانه اکنون حتی برای دانشجویان فارغالتحصیل دانشگاهها دستیابی به آن با چنین کیفتی امکانناپذیر است! در گذشته دانشآموزان در مکتبخانهها میآموختند که علاوه بر قرآن کریم، چگونه شاهنامه و گلستان سعدی را بیعیب بخوانند و معانی آن را شرح کنند. آنها به جزئیات و کیفیاتی در زندگی توجه داشتند که در زندگی کنونی ما به آنها توجه نمیشود.
نویسنده کتاب «جستاری در مبانی سیاست مطلوب قرآن کریم» با تاکید بر این که ویژگی هویتی جامعه در زمان صفویان برخاسته از اخلاقیات و درونیات مردم جامعه بود و ارتباطی با حکومت یا پادشاهان این دولت نداشت، گفت: در ادوار بعدی که پادشاهان دیگر نظیر کریمخانزند خواستند از طریق بازگشت به هویت تمدنی گذشته، به همان دوران بازگردند، به دلیل این که این ویژگی در مردم تغییر یافته بود، این امر محقق نشد.
وی با اشاره به ادوار تاریخی ایران، ویژگی غالب مردم جامعه کنونی را مشابه مردم جامعه دوران قاجار توصیف کرد و بیان داشت: اکنون با نوعی «دورنگرایی» رازآلود که به صورت الزامی با معنویتی روشمند همراه نیست، مواجهیم که موجب پیچیدگی رفتار و تعاملات انسانی شده است. از تبعات این رفتارها میتوان شفاف نبودن و صراحت نداشتن را نام برد که منجر به ایجاد «تعارف و تکلف» در میان عموم مردم جامعه و تظاهر به آنچیزی میشود که نیستیم. این امر با مشاهده نامههایی که در اواخر دوره صفوی نوشته میشدند، مشهود است که بیش از چهار سطر(150 کلمه) صرف میشد تا به نام پادشاه برسند. این مساله با بررسی ادبیات آن دوره و کتابهایی مانند «جهانگشای جوینی»، «درةالتاج نادری» و «منشآت قام مقائم» هویداست، چنان که با حذف تعارفات، حجم این کتابها به نصف تقلیل مییابد.
وی همچنین «احساسی بودن و اتخاذ تصمیمات احساسی» را از مولفههای هویتی اغلب ایرانیان کنونی خواند و با اشاره به این که در این میان استثنائاتی نیز همواره وجود دارد، اظهار داشت: «قضا و قدرگرایی» البته نه به مفهوم دینی آن و «دوری از نظاممندی سیستماتیک» و برنامهریزیهای منجسم، از دیگر ویژگیها ایرانی کنونی است.
دکتر کوشکی در پایان تاکید کرد: با بررسی این مسایل و دور از تعارفات متداول، نیازمند الگوهای بومی پیشرفت خاص خودمانیم، چرا که ما مشکلات و مسایل خاصی داریم. مشکلاتی از قبیل این مساله که رفاه را نه حاصل دسترنج خود، بلکه در سایه تلاش دیگران میخواهیم و به جای کار کردن، موضوعاتی نظیر داشتن پول و ثروت برای ما ارزش شده است. از این رو، در جلسات آینده به تفصیل به آنچه با توجه به شرایط کنونی به عنوان الگوی پیشرفت ایرانی ـ اسلامی به آن نیاز داریم، میپردازم.
از این نویسنده و منتقد سیاسی کتابهای زیر در فروشگاه موسسه کتاب فردا و سایت پاتوق کتاب موجود و قابل تهیه است:
جستارهایی در مبانی سیاست مطلوب قرآن
برگی از باغ
تبار ترور (مروری بر تاریخچه و کارنامهی تروریستی سازمان مجاهدین خلق)