loader-img
loader-img-2
بعدی
بعدی بازگشت
بعدی بازگشت

کتاب «طوفان فتنه و کشتی بصیرت»؛گفتارهای استاد مصباح

نویسندگان مرتبط : محمدتقی مصباح یزدی

کتاب طوفان فتنه و کشتی بصیرت، بخشی از گفتارهای استاد آیت الله محمد تقی مصباح یزدی درباره فتنه شناسی است که با تلاش پژوهشگر ارجمند، حجت الاسلام آقای غلامعلی عزیزی کیا نگارش یافته است. هدف اصلی این کتاب تبیین دقیق مفهوم فتنه در فرهنگ اسلامی و تحلیل فتنه های اجتماعی است که در جمع فرهیختگان حوزه علمیه قم مطرح شده است.

«فتنه و امتحان الهی در قرآن و حدیث»، «عوامل، انگیزه ها و اهداف فتنه»، «ماهیت فتنه گران و چگونگی شکل گیری فتنه های اجتماعی»، «راهبردها و رویکردهای فتنه گران» و «وظایف مؤمنان در برابر فتنه های اجتماعی» عناوین فصل های پنجگانه کتاب را تشکیل می دهد.

فصل اول: فتنه و امتحان الهی در قرآن و حدیث

فصل اول کتاب پس از اشاره به این نکته که یکی از واژه های پرکاربرد در قرآن و جوامع حدیثی، واژه فتنه و مشتقات آن است، به تبیین مفهوم فتنه شناسی پرداخته و بیان می دارد که فتنه گاهی درباه فرد به کار می رود و گاهی درباره اجتماع و فتنه های اجتماعی انواعی دارد. مؤلف در بیانی نسبتا مفصل، نمی پذیرد که معنای فتنه مشترک معنوی باشد. در ادامه نیز به بحث از فتنه و امتحان پرداخته و زندگی انسان را بدون فتنه و امتحان، شدنی نمی داند.

نویسنده پس از بیان مقصود از امتحان الهی، به اهداف این امتحان و رابطه آن با علم خدا و تفاوت امتحان خدا با امتحان بشر، حقیقت و چگونگی امتحان و موارد آن می پردازد.

آزمودن انسان ها با امور تکوینی و تشریعی، مال و اولاد طبیعی ترین وسایل آزمایش، گروه های ثروتمند و فقیر، تفکیک دو نوع آزمایش؛ تقدیر روزی ها و لزوم تلاش آدمی برای کسب حلال، مصادیقی ویژه از امتحانات الهی، امتحان پیامبران و اولیای خدا، تاریخچه ای از امتحانات الهی در نهج البلاغه، تناسب امتحان و ممتحن، امتحان با امور ناشناخته، امتحان مردم با سفر پر مشقت حج در سرزمین بی آب و علف، امتحان مؤمنان پیشین با حاکمان بیدادگر، حکمت اعلام آزمون از سوی خداوند، آزمون بین اسرائیل هشداری به دیگران، فتنه های دست ساز بشر، فتنه های پیش از ظهور پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله، سخت افزارها و نرم افزارهای شیطان در فتنه گری، بصیرت علوی در رفع فتنه اصحاب جمل، نقش بصیرت علوی در بیرون آوردن چشم فتنه در نبرد نهروان، از دیگر مطالب مطرح شده در فصل اول این کتاب است.

فصل دوم: عوامل، انگیزه ها و اهداف فتنه

فصل دوم این کتاب با عوامل پدید آورنده فتنه شروع شده است. مؤلف خدای متعال را اول پدید آورنده فتنه و دو راهی امتحان می داند. سپس شیطان و انسان را نیز پدید آورنده فتنه می شمارد اما در نهایت، در نگاه توحیدی قرآن انتساب همه فتنه ها را به خدای متعال می داند.

مکلف بودن آدمی در برابر فتنه ها مطلب بعدی این کتاب است که در آن به نقش مال و مقام و شهوت در پدید آمدن فتنه ها و امور دینی، به عنوان ابزاری برای فتنه های اجتماعی پرداخته شده است. مؤلف در این فصل در مورد راز فتنه های الهی می نویسد: «لازم است از یک طرفِ عقل، راهنمایی های انبیا و کمک فرشتگان خدا باشد. فرشتگان همواره برای مؤمنان دعا و طلب رحمت می کنند. در اوصاف حاملان عرش آمده است: و یستغفرون للذین آمنوا ربنا وسعت کل شیء رحمة و علما فاغفر للذین تابوا واتبعوا سبیلک. فرشتگان همواره برای مؤمنان دعا و طلب رحمت می کنند.

در برابر این عوامل، عاملی از آن سو باید باشد تا تعادل حاصل شود و زمینه انتخاب فراهم آید و انسان بتواند به سوی فرشتگان یا به سوی شیاطین برود. بنابراین امتحان، یعنی فراهم کردن زمینه هایی که آدمی سر دوراهی واقع شود و ناگزیر، یکی را انتخاب کند.

مؤلف پس از بیان راز فتنه گری شیطان و انسان، حسد را مهم ترین انگیزه فتنه گری بر می شمارد و به تبیین مصادیقی از آنان همچون حسد قابل به هابیل، حسد برادران یوسف و نقش حسد مخالفان اهل بیت علیهم السلام در به شهادت رساندن آنان می پردازد.

شبهه شر بودن فتنه الهی، پاسخ شبهه، هماهنگی اراده خدا با اراده بندگان خاص، هدف خداوند از فتنه، هدف شیطان از فتنه گری، هدف انسان از فتنه گری، فتنه پذیری و فتنه گریزی، و نادرستی مقایسه آزمون الهی با آزمون های انسانی، از دیگر مسائل مطرح شده در این فصل است.

فصل سوم: ماهیت فتنه گران و چگونگی شکل گیری فتنه های اجتماعی

در این فصل در مورد فتنه اجتماعی و فردی آمده است: «فتنه اجتماعی عبارت است از حوادث پیچیده ای که باعث غبار آلود شدن فضای اجتماعی شده، مشکلاتی ناخواسته برای کسانی پیش می آورند؛ برخلاف فتنه های فردی و امتحان های شخصی که این مقدمات را نمی طلبند و این لوازم را نیز ندارند؛ مانند (أنما أموالکم و أولادکم فتنة)، که هر مالی در اختیار انسان باشد، وسیله آزمایش است و ویژگی های فتنه اجتماعی را ندارد. اما فتنه های اجتماعی، از نقطه ای شروع می شوند. کسانی که انگیزه ویژه ای دارند و در پی تحقق آن هستند، راه را در این می بینند که آشوبی در اجتماع بر پا کنند ـ مقصود از آشوب، فقط آشوب فیزیکی نیست، بلکه پدید آوردن هر نوع حالت ابهام آمیز، آشفتگی و نابسامانی است ـ تا در سایه این آشفتگی ها، مقاصد خود را تأمین کنند.»

نویسنده از طراحان، کارگزاران و مباشران و همچنین از نخبگان بی بصیرت، به عنوان مؤلفه های فتنه یاد می کند. وی ساده ترین راه شناختن فتنه ها و فتنه گران را شناخت صفات کلی فتنه و فتنه گران و تطبیق آن با موارد مشکوک می داند. برتری طلبی و بلند پروازی، هوشمندی فوق العاده و نفاق و دورویی، سه ویژگی روانی است که در این کتاب برای سران فتنه بر شمرده شده است. مؤلف، علاقه مندی به لذات دنیا و پول را ویژگی کارگزاران و مباشران فتنه می شمارد و تأکید می کند که شرط دیگری برای آنها ضرورت ندارد؛ چون در مقایسه با سران فتنه، سطح توقع پایین تر و همت پست تری دارند.

جاه طلبان، پول پرستان و شهوت پرستان، سه گروهی هستند که فتنه گران از آنها به عنوان عناصر فتنه استفاده می کنند.

ساده لوحی؛ ویژگی عاملان تأیید و ترویج فتنه

مؤلف در مورد گروه سوم می نویسد: «گروه سوم، نه آن صفات زشت شیطانی در گمراه کردن مردم را دارند، و نه پول پرست هستند. مشکل آنان این است که فهم و درک کافی ندارند. آنها خوب نمی فهمند و درست تشخیص نمی دهند. این گونه عناصر را، هم در زندگی روز مره، هم در تاریخ اسلام، و هم در تاریخ معاصر خود سراغ داریم. ممکن است آنها انسان های خوب و حتی عالم و با تقوایی بوده، در زندگی خود اهل زهد و ساده زیستی باشند؛ در پی شهوات نباشند و گذشت و حتی مجاهدت کنند، ولی به دلیل سادگی و کم فهمی، ابزار دست دیگران قرار گیرند. برخی از آنان چه بسا به قصد قربت کاری انجام داده، حرفی زده یا قدمی برداشته اند، و به خیال خود وظیفه شرعی آنان بوده است، ولی در محاسبات بعد معلوم می شود که یکی از عوامل مؤثر در پیشرفت فتنه بوده اند.»

مؤلف در ادامه این فصل به مطالبی مثل: صریح بودن حضرت علی علیه السلام در امور حکومتی، لزوم تیز بینی و پرهیز از ساده انگاری در شناخت فتنه ها، و لزوم عبرت گرفتن از فتنه های بیان شده در قرآن و حدیث، پرداخته است.

فصل چهارم: راهبردها و رویکردهای فتنه

در این فصل مؤلف به راهبردهای فتنه گران و همچنین مسائل تاکتیکی و کاربردی آنها پرداخته است. تحقیر پیامبران خدا، تهمت زدن به ایشان و همچنین آزار، حبس، تبعید و قتل انبیاء، راهکارهای مهم فتنه گران بوده که در قرآن به آنها اشاره شده است.

به اعتقاد مؤلف، دشمن برای اینکه حرکت انقلاب و نظام اسلامی را متزلزل کند، باید منشأ فکر انقلابی و تکیه کلام امام خمینی رحمة الله علیه، یعنی اسلام را تضیعف کند و به باورهای دینی مردم لطمه بزند. هر چند مدل این کار در طول تاریخ متفاوت بوده است. روش فتنه گران فعلی مواردی همچون ترویج مبانی فکری مکاتب فلسفی بیگانه و تحقیر و تضعیف عالمان دین است.

نویسنده راهبرد فتنه گران را پس از تضعیف باورها، تهاجم و تضعیف و نابودی ارزش ها با ایجاد شبهه فکری و یا برنامه های عملی می داند.

ترویج ملی گرایی و ترویج آزادی مطلق و بی بند و باری از مسائلی است که مؤلف آن را به عنوان مهم ترین روش های فتنه گران در مبارزه با ارزش های اسلامی برشمرده است.

وی روش های فتنه گران در فتنه های معنوی را بسیار پیچیده تر و مشکل تر می داند و بیان میکند که اگر بخواهیم واژه فتنه را در فرهنگ خود با زبان امروز بیان کنیم، به تقریب می توانیم از اصطلاح جنگ نرم استفاده کنیم.

در این بخش نویسنده پس از تحلیل اجمالی از جنگ نرم و تبیین راهبردهای فتنه گران، به گروه های هدف در تهاجم فرهنگی پرداخته و آنها را به دو دسته تقسیم می کند؛ فرهیختگان حوزوی و دانشگاهی و سپس توده مردم. فتنه افکنان در مسیر شبهه افکنی و مبارزه با باورهای اصیل اسلامی از ابزارهای گوناگونی سود می برند که مؤلف به این موارد اشاره کرده و درباره آن توضیح داده است: استفاده ابزاری از قرآن و حدیث، سخنان متشابه برزگان، رفتارها و آداب متفاوت در مناطق گوناگون، اختلاف و تغییر فتاوای مراجع دینی و بالاخره اختلاف افکنی فتنه گران و بهره گیری از اختلافات.

فصل پنجم: وظایف مؤمنان در برابر فتنه های اجتماعی

مؤلف فصل آخر کتاب را با بحث هدایت ناپذیری فتنه گران آغاز می کند؛ وی معتقد است در مقام شناخت وظیفه خود در مبارزه با عوامل فتنه، ممکن است ابتدا به نظر رسد که اگر بتوان آنها را هدایت کرد تا دست از فتنه گری بردارند، بسیار خوب است؛ ولی این احتمال و فرضی است که در عالم خارج، امری شبیه محال است. هم تجربه های خارجی و هم آیات و روایات فراوان، نشان می دهند که همواره کسانی در اجتماع، با علم و به عمد مردم را به خطا و انحراف دعوت می کنند و هدایت پذیر نیستند.»

برخلاف دسته اول و عاملان اصلی فتنه، مؤلف، دسته دوم از عوامل فتنه را که از افراد ضعیف النفس و دنیاپرست تشکیل شده اند، اگر در اوایل کار باشد و هنوز چندان فریب نخورده باشند، قابل هدایت می داند.

مؤلف پس از ارائه بحث لزوم پیشگیری از مفتون شدن مردم و ضرورت نجات فتنه زدگان و با اشاره به اینکه نادانی و تمایلات نفسانی، دو عامل مهم فتنه پذیری است، راه مبارزه با نادانی را آگاهی بخشی و افشاگری و راه مبارزه با هوای نفس و تمایلات شیطانی را تربیت دینی و تهذیب نفس می داند و معتقد است یکی از وظایف حوزه علمیه تربیت عالمانِ پاسخ گوی شبهات است.

نویسنده کتاب طوفان فتنه و کشتی بصیرت، با اشاره به این نکته که با توجه به نمونه های بارز فتنه در تاریخ اسلام می توان موارد مبهم و مشکل را تشخیص داد، به تبیین بزرگ ترین فتنه ای که در عالم اسلام رخ داده یعنی همانی که به شهادت حضرت زهرا سلام الله علیها متنهی شد و در ادامه نیز به داستان کربلا و شهادت سیدالشهداء علیه السلام و فرزندانش ختم شد، می پردازد.

محقق این نوشتار پس از باز تعریفی از دسته سوم عوامل فتنه یعنی کسانی که به گمان خودشان در پی انجام دادن وظیفه هستند ولی بر اثر ناآگاهی آب به آسیاب دشمن می ریزند و به نفع دشمن کار می کنند، به راز لزوم پرداختن به این دسته و هدایت و کمک به ایشان می پردازد.

بحث بعدی کتاب در مورد اهمیت بصیرت در پیشگیری از فتنه و نجات فتنه زدگان و همچنین تأکید قرآن و روایات بر لزوم بصیرت دینی است. وی پس از بحث در مورد بصیرت به عظمت نعمت رهبری اشاره کرده و می نویسد: «پس از امام نیز خدا جانشین شایسته ای به ما مرحمت کرد که نسخه بدل امام بود. اگر کسی بگوید که ایشان برای ما چه کرده است، جزو همان دسته سوم نا آگاه است. این گروه خیال می کنند که اگر چند نفر بی حجاب یا بدحجاب در جایی بودند، یا اگر در فلان اداره رشوه گرفته اند، هیچ کاری نشده است! برخی از این مفاسد در زمان امیر المؤمنین علیه السلام نیز بود. حضرت علی علیه السلام کسی را در پی کار گزار خود می فرستاد که بیا اموال بیت المال را پس بده، و او به جای برگشت، فرار می کرد و به معاویه می پیوست، یا به جای دیگری می گریخت. آیا این تخلفات دلیل بی لیاقتی امیرمؤمنان بود؟! باید حساب کرد که اگر رهبری نبود، چه می شد، و اگر خدای نکرده مویی از سر ایشان کم شود، چه مشکلاتی پدید خواهد آمد.»

وی در ادامه به بحث از عمومیت فتنه و امتحان، نجات فتنه زدگان، مقابله با فتنه گران، راز وجوب فتنه زدایی، لزوم باور کردن وجود فتنه و توطئه، و گذشته چراغ راه آینده پرداخته و می نویسد: «یکی از نتایج فتنه سال 1388 این بود که دیگر کسی وجود فتنه را انکار نمی کند و دیدگاه توهم توطئه ندارد. این فتنه همانگونه که ضررهای بی شماری داشتند، منافع بسیاری نیز داشتند؛ از جمله اینکه بسیاری مطالب پشت پرده و اسراری فاش شدند، و بسیاری از دشمنان شناخته شدند. اگر این جریانات اتفاق نیفتاده بودند، کسی باور نمی کرد. بنده پس از شصت سال طلبگی باور نمی کردم این جریانات اتفاق بیفتند. با اینکه دست کم چهل سال است که از نزدیک با مسائل سیاسی آشنا هستم، اما نمی توانستم این جریان را باور و پیش بینی کنم. اگر کسی می گفت، به او می خندیدم. مگر می شود چنین کسانی این گونه کارها را صورت دهند؟! یکی از برکات حوادث پس از انتخابات سال 1388، همین بود که معلوم شد اینها توهم نیستند، بلکه واقعیت هایی هستند که وجود دارند.»

در پایان کتاب، وظایف ما در پیشگیری و مقابله با فتنه های آینده به سه بخش تقسیم شده است: اول وظایف فردی مؤمنان در برابر فتنه است که شامل حفظ دین و ارزشها، حفظ هوشیاری و پرهیز از سواری دادن به فتنه گران، امر به معروف و نهی از منکر و شناخت و پیروی از رهبری در نظام اسلامی می شود.

دوم وظیفه نخبگان است که در برگیرنده تقویت فرهنگ دینی، الگو بودن برای دیگران و سپس تلاش برای ایجاد و حفظ وحدت است.

و سومین وظیفه نیز مربوط به دولت اسلامی در برابر فتنه است که شامل تقویت معرفت و ایمان مردم، پیش گیری از نفوذ بیگانگان در بدنه دولت و همچنین حفظ وحدت جامعه در پرتو ولایت پذیری می شود.

در بخشی از این فصل می خوانید: «در مواردی اختلاف پیش می آید و برای برطرف کردن و زدودن آن، به محوری نیاز است تا همه با توجه به آن، از اختلاف و تفرقه، به وحدت برسند. این محور در اسلام به نام ( امامت) شناخته شده است: وطاعتنا نظاما للملة، و إمامتنا أمانا من الفرقة. بنابر عقیده شیعه، در زمان غیبت امام معصوم علیه السلام تجسم این محور در ولی فقیه است. او محور وحدت است و عموم مردم باید تلاش کنند این محور را حفظ کنند. اگر این محور حفظ نشود، جامعه ناگزیر دچار اختلاف و پراکندگی می شود و با اختلاف و پراکندگی، وحدت، عزت، قدرت و سعادتی باقی نخواهد ماند.»

قطعا مطالعه این کتاب باعث شناخت فتنه های گذشته، خصوصا فتنه اخیر و همچنین موجب بصیرت در فتنه های آینده خواهد بود.

کتاب طوفان فتنه و کشتی بصیرت اثر آیت الله محمد تقی مصباح یزدی با نگارش غلامعلی عزیزی کیا در سال 1390 با شمارگان 3000 نسخه در 263 صفحه و با قمیت 3500 تومان به همت انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی رحمة الله علیه به انتشار رسیده است.

این کتاب به زودی از طریق موسسه کتاب فردا و سایت پاتوق کتاب عرضه خواهد شد. درباره فتنه کتابهای فراوانی در سایت پاتوق کتاب موجود است.

پنجشنبه 9 تیر 1390
کاربر گرامی توجه داشته باشید که این بخش صرفا جهت ارائه نظر شما در رابطه با همین مطلب در نظر گرفته شده است. در صورتی که در این رابطه سوالی دارید و یا نیازمند مشاوره هستید از طریق تماس تلفنی و یا بخش مشاوره اقدام نمایید.
نام و نام خانوادگی
پست الکترونیک
نظر
کد امنیتی
اخبار مرتبط
محصولات مرتبط