حمیدیه: انتقاد از گرایش مذهبیون به معنویت‌های کاذب

یک پژوهشگر ادیان و عرفان با اشاره به ویژگیهای برخی جنبشهای معنویت گرا، نسبت به گرایش برخی مذهبیون به این محافل هشدار داد و در مورد راهکارهای حل این معضل گفت: باید یک کار قوی آکادمیک و علمی را شروع کنیم برخورد بدون شناخت، آسیب زننده است.

دکتر بهزاد حمیدیه کارشناس و پژوهشگر ادیان و عرفان تطبیقی در گفتگو با خبرنگار مهر، در مورد جنبشهای نوپدید دینی گفت: در مورد جنبشهای نوپدید دینی تعاریف مختلفی از جامعه شناسان دین ارائه شده است؛ تنوع بسیار زیاد گروهها و جریانات معنویت گرا موجب شده محققین نتوانند یک تعریف سره و کامل و گویا ارائه کنند.

این مدرس حوزه و دانشگاه با طرح سؤالاتی چون آیا اینها نوعی عرفانند؟ آیا نوعی دین جدید هستند؟ آیا مکتب یا فلسفه یا ... هستند گفت: باید ببینیم اینها ماهیتا چه چیزی هستند. نوع مواجهه و برخورد ما با اینها ناشی از تعریفی می شود که ارائه می دهیم. برخورد با مکتب و نحله با دین و عرفان متفاوت است. ما در جامعه خودمان بدون اینکه بتوانیم تعریف دندانگیر و علمی و گویا از اینها ارائه دهیم سراغ مواجهه رفته ایم و این می تواند آسیب رسان باشد.

ویژگی های مشترک جریانات معنویت گرا

دکتر حمیدیه به خصوصیات شاخص برخی جنبشهای معنویت گرا اشاره کرد و گفت: سازگاری بسیار زیاد با حال و هوای مدرنیته و ارزشهایی که برای انسان مدرن تعریف شده اند، گرایش فراوان به التقاط، بازاری شدن و تبدیل به کالایی مصرفی شدن، اومانیستی بودن یعنی معطوف به انسان بودن و همه چیز را در خدمت انسان گرفتن، انسان غایت و هدف نهایی همه چیز حتی دینداری و عرفان ورزی است که از جمله ویژگی های این جریانات است.

وی افزود: اگر بخواهم این نکته را بیشتر باز کنم باید به مسئله محوری ادیان سنتی اشاره کنم و آن تعبد است. انسان در دیدگاه ادیان سنتی لااقل غالب آنها عبد است و غایت او تعبد و عبودیت است. همه دارندگی و اصالت از آن خداوند است و انسان در برابر او مکلف به فرمانبرداری و اظهار خاکساری و فقر است اما رنگ و بوی تعبد و فقر و این مسائل در جریانات معنوی جدید بسیار کمرنگ است. انسان به جای رابطه عبودیت باید رابطه عشقی با خدا داشته باشد آن هم نه از نوع عشقی که در عرفان سنتی مطرح است. عشق سنتی عشق به کمال مطلق است که ظل و سایه همان عشق ازلی ذات به ذات است اما عشق جدید عشقی رمانتیک است... بگذریم که این در جای خود توضیحی مفصل می طلبد و من در برخی آثارم آورده ام.

ریشه های پیدایش جریانات نوپدید دینی در ایران

این پژوهشگر در مورد ریشه های پیدایش این جریانات معنویت گرا گفت: تحولات فرهنگی عمیقی که در دوران مدرنیته و دوران متأخر (که برخی از آن به پست مدرنیته تعبیر میکنند)، همچنین برخی رخدادهای تاریخی مثل مهاجرت اساتید شرقی به آمریکا یا جنبشهای ضد فرهنگ دهه 70 و امثال آنها و نیز برخی بحرانها در علوم مدرن مایه رخداد و گسترش این پدیده در غرب به خصوص آمریکا بوده است.

دکتر حمیدیه تأکید کرد: در ایران هم موج جهانی شدن را باید متذکر شد. دهه 70 سالهایی بود که عده ای به غرب رفتند و علوم و یا دوره‌های موفقیت و شادکامی و امثال آن را گذراندند و به ایران آمدند و عده ای هم با سرشاخه‌های جهانی همان گروههای غربی تماس گرفتند و چون زمینه مردمی به لحاظ نیاز به معنویت و تشنگی نسبت به امور راز آلودی که گره های جسمی روحی مدرنیته را بگشایند، کلاسها یا گروههایی تشکیل دادند و به پول درآوردن و کسب شهرت و جایگاه اجتماعی پرداختند.

علت گرایش مذهبیون به محافل معنویت گرا/ چگونگی تشخیص ماهیت اصلی جنبشهای نوپدید دینی

وی در پاسخ به این سؤال که آیا می توان همه این جنبشهای نوپدید معنوی را باطل خواند گفت: سؤال شما بسیار کلیدی و حساس و مهم است. خیلی از مذهبیهای ما جذب اینها می شوند با این تصور که اینها هم حرف خدا و پیغمبر را می زنند و حرفشان توکل بر خدا و اموری از این دست است پس چه اشکالی دارند؟ پاسخ به این سؤال خیلی کار می برد و زمان واسعی می طلبد.

این پژوهشگر حوزه سکولاریسم و جنبشهای معنویت گرای نوپدید افزود: اجمالا جواب می دهم که اگر حال و هوای کلی یک جریان معنویتگرا کمرنگ شدن تعبد و کمرنگ شدن یاد قیامت و مرگ و سختیهای پس از آن بود و یا کمرنگ شدن توبه و خجلت از کردارهای زشتمان در برابر رب الارباب بود و تنها پرداختن به قدرت انسانی پتانسیلهای انسانی آرزوهای دور و دراز داشتن به بهانه اینکه هر چه در ذهن تصویر کنید انرژی کیهانی برایتان می‌آفریند و امثال اینها می توان گفت اینها دور شدن از صراط مستقیم دینی است اینها حب دنیا ایجاد می کند نه بی رغبتی نسبت به آن.

وی در مورد اهداف پایه گذاران این جریانات گفت: ذهن انسانها را نمی شود خواند. برخی پایه گذاران احیانا دنبال مقاصد مادی نظیر پول و ثروتند، برخی دنبال جایگاه مرادی و مرشدی که بسیار لذت برانگیز است و برخی احیانا ممکن است به آنچه می گویند اعتقاد قلبی قاطعی دارند و فکر می کنند تبلیغ این حرفها وظیفه آنها است و مایه نجات و شادکامی دیگران است. من نمی توانم همه پایه گذاران را به سوء نیت متهم کنم ولی حسن نیت کافی نیست بلکه باید حسن فعلی هم وجود داشته باشد.

دکتر حمیدیه با اشاره به راهکارهای حل این معضل در جامعه گفت: مقابله بد و نادرست چیزی جز خسران نمی افزاید. ما اگر برای پرهیز دادن جوانها از این جریانات بیاییم و دروغ سرهم کنیم مثلا با بزرگنمایی و کژنمایی واقعیت را بگوییم که اینها همگی بزهکارند و افراد را به منکرات و فحشا سوق می دهند و یا باعث اثرات سوء فیزیکی و بدنی می شوند یا دزدی را ترویج می کنند یا مثلا همه استعماری و ضد انقلابند با این حرفها کار خودمان را خراب می کنیم چون جوان احیانا با اینها برخورد داشته و این حرفها را ندیده بلکه دیده است که برخی مشکلات او را عملا حل کرده اند بدین صورت جوان بیشتر جذب می شود.

لزوم ایجاد مدیریت فرهنگی منسجم برای مقابله با گسترش جریانات نوپدید معنوی

وی افزود: برای مواجهه اولا باید ماهیت اینها را شناخت ثانیا آسیبها و خصوصا تأثیرات نامطلوب اینها بر هویت ملی و دینی را شناخت ثالثا جوانان و مخاطبین خود را و تحولات فرهنگی آنها را خوب بشناسیم و زبان صحبت و ارتباط با آنها را که اعم است از رمان و فیلم و ... بشناسیم و رابعا با برنامه ریزی مشترک و منسجم و همه جانبه وارد کار شویم.

دکتر حمیدیه تأکید کرد: باید توجه کنیم که برخورد صرفا انتظامی با اینها جواب نمی دهد باید موارد لزوم این برخورد دقیقا مشخص شود و همزمان مواجهه های فرهنگی از طریق صدا و سیما ، دانشگاهها، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و ... اجرا شود. به این می گوییم مدیریت فرهنگی؛ یعنی ارتباط منسجم و یکدستی میان همه سازمانها و مراکز درگیر توسط یک مرکز باید انجام شود.

این استاد حوزه و دانشگاه در پایان تأکید کرد: نکته بسیار مهم آن است که ما باید یک کار قوی آکادمیک و علمی را شروع کنیم و در شناخت ماهیت اینها و سالها روی نحوه برخورد منسجم با اینها کار کنیم مقالات علمی- پژوهشی تولید کنیم و یا سمینار و همایش برگزار کنیم تا بتوانیم یک روند درست را اتخاذ کنیم.

گفتنی است در زمینه نقد عرفانهای نوظهور کتابهای فراوانی در موسسه کتاب فردا و سایت پاتوق کتاب موجود و قابل تهیه است.