نسبت میان دین و تکنولوژی بررسی شد

به همت پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و انجمن فلسفه دین ایران، نشست «دین و تکنولوژی» امروز 19 تیرماه با سخنرانی عبدالله نصری، محمد‌رضا اسدی، حمید‌رضا آیت‌اللهی و بیژن عبدالکریمی در این پژوهشگاه برگزار شد.

به گزارش خبرگزاری قرآنی ایران (ایکنا)، در ابتدای این نشست عبدالله نصری، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی در ارائه مقاله خود با عنوان «رابطه دین و تکنولوژی نزد علامه جعفری» اظهار کرد: علامه جعفری تکنولوژی را امری خنثی تلقی نکرده و آن‌را دارای لوازم و آثار خاصی می‌‌داند. از نظر وی تکنولوژی تأثیر زیادی بر زندگی فردی و روابط اجتماعی انسان‌ها می‌گذارد.

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی با بیان این‌که از دیدگاه علامه جعفری تکنولوژی به طور ساده عبارت است از مواد، پدید‌ه‌ها و اشکال صنایع ماشینی که از عدالت، لذت و الم بشری بر کنار هستند، گفت: تکنولوژی ناشی از فرهنگ و قوانین حقوقی و اخلاقی خاصی بوده و در عین حال فرهنگ، حقوق و اخلاق خاصی را به وجود می‌آورد و از نظر وی امروزه تکنولوژی بهانه‌ای شده تا بشر از خود سلب مسئولیت کرده و بسیاری از کوتاهی‌های خود را بر گردن تکنولوژی بیندازد.

وی با بیان این‌که برخی متفکران معتقدند اگر علم جدید پدید آمد بر اثر نگاه ریاضی‌گونه و کمّی‌ انسان به جهان است، گفت: بر اساس این نگاه غلبه انسان بر طبیعت از این امر ناشی شده است، اما علامه جعفری تنها نگاه کمی و ریاضی به عالم و تکنولوژی را منشأ مصائب نمی‌داند، بلکه نگاه به انسان را عامل اصلی می‌داند.

دیگر سخنران نشست، اسدی مدیرگروه فلسفه دانشگاه علامه طباطبایی بود وی در ارائه مقاله خود با عنوان «فرهنگ؛ بستر تعامل دین و تکنولوژی» گفت: به زعم بنده، فرهنگ التزام گروهی بر اجرای مستمر نوعی عقیده در قالب‌های متنوع و ممکن است و اگر هر یک از این اجزاء تحقق پیدا نکرده باشد فرهنگ تحقق پیدا نکرده است.

مترجم کتاب «پایان فلسفه و وظیفه تفکر» با تأکید بر این‌که نیازمند این هستیم که دین که حیثیت فرهنگی آن ضعیف شده و حیثیت‌های فلسفی، اخلافی، عرفانی، فقهی و سیاسی پیدا کرده، حیثیت فرهنگی بیشتری پیدا کند، گفت: همین‌طور در مورد تکنولوژی و تکنیک هم به جای این‌که عرصه تکنولوژی نظامی و ... افزایش یابد، باید تکنیک فرهنگی رشد کند.

وی با بیان این‌که فرهنگ از حیث ماده و صورت در تعامل با دین و تکنیک است، اظهار کرد: تاکنون فرهنگ در حالت تعامل با دین و تکنیک صورت خود را حمل می‌کرد، اما از این به بعد تکنیک و دین باید صورت فرهنگی به خود بگیرد.

عبدالکریمی، عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی در ارائه مقاله خود با عنوان «دین، تکنولوژی، رویدادگی» با طرح این پرسش که چرا اساساً برای ما نسبت میان تکنولوژی و دین مسئله شده است و معنا و مفهوم این پرسش چیست؟ افزود: از رهگذر این پرسش و اندیشیدن به این سؤال به این بحث می‌رسیم که آیا میان هر معنایی از دین با هر معنایی از تکنولوژی تعارض وجود دارد یا آن‌که بر عکس، دین در معنا و مفهوم خاصی با تکنولوژی در مفهوم خاصی در برابر یکدیگر قرار می‌گیرند؟

نویسنده کتاب «هایدگر» در ادامه سخنانش اظهار کرد: در راستای این بحث، تحلیل پرسش، ما را به این نکته اساسی رهنمون خواهد کرد که روح حقیقی و معنای واقعی پرسش از نسبت میان دین و تکنولوژی در واقع پرسش از نسبت میان عقلانیت، عالمیت، تفکر دینی و تفکر تکنولوژیک است.

عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی تصریح کرد: در ادامه همین تحلیل و با تأمل بر مفهوم ضمنی این پرسش ما با کثرتی از عقلانیت‌ها، نظام‌های هستی‌شناسی، عالمیت‌ها و حیث تاریخی حیات آدمی و عالم گوناگون تاریخی وی از جمله حیث تاریخی عقل مواجه خواهیم شد؛ لذا نتیجه بعدی این مقاله از تحلیل پرسش از نسبت میان دین و تکنولوژی این خواهد بود که چگونه می‌توان میان عالمیت‌های گوناگون تاریخی نسبت برقرار کرد؟

نویسنده کتاب «هایدگر و استعلا» تصریح کرد: تکنولوژی و تفکر تکنولوژیک به معنای جدید کلمه صرفاً در سنت متافیزیک غربی و نه در هیچ سنت تاریخی دیگری ظهور یافته و به همه جهان تسری یافته است. یادآوری این امر، شکل پرسش از نسبت میان دین و تکنولوژی یا پرسش از نسبت میان عقلانیت، عالمیت، تفکر دینی با تفکر تکنولوژیک را مجدداً تغییر خواهد داد و پرسش ما از نسبت میان دین و تکنولوژی به پرسش از نسبت میان عقلانیت، عالم دینی و عالم متافیزیکی صورت‌بندی خواهد شد.

وی افزود: اگر ما این شکل از صورت‌بندی‌ مسئله را بپذیریم، در واقع پذیرفته‌ایم که پرسش دیرینه از نسبت میان دین و فلسفه یا وحی و عقل در سنت تاریخی خود ماست.

عبدالکریمی تأکید کرد: در پایان مقاله خواهم کوشید تا با تأمل بر راه‌‌حل‌های کلی ارائه‌شده در نسبت میان دین و فلسفه یا نسبت میان عقلانیت عبری و عقلانیت یونانی، که مسئله اصلی و بنیادین در ظهور سنت فلسفه اسلامی بوده است، به فهم حقیقت به منزله «رویدادگی» نزدیک شوم.

وی تصریح کرد: به بیان ساده‌‌تر، در این مجال در صدد طرح این پرسش هستیم که آیا وحدت‌بخشی به دو عقلانیت گوناگون تاریخی، امری بشری یا خارج از حوزه توانمندی‌های بشر و امری حاصل از رویدادگی تاریخی است؟ طرح این نگرش می‌تواند افق‌های تازه‌ای را برای تأمل در باب نسبت دین و تکنولوژی و نیز معنا و مفهوم دین و تفکر در برابر ما بگشاید.

سخنران بعدی، حمیدرضا آیت‌اللهی رئیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی بود که به ارائه مقاله خود با عنوان «تأثیر و تأثر دین از تکنولوژی» پرداخت و اظهار کرد: تحولات شتابان تکنولوژی رفته‌رفته اندیشه ابزاری بودن آن‌را تحت‌الشعاع قرار داده و شواهدی متعدد بر خودمختاری آن و تحمیل ایده‌های غیر قابل کنترل تکنولوژی بر اندیشه بشری به ویژه دین به وجود می‌آورد.

وی با بیان این‌که گسترش دامنه تکنولوژی از تکنولوژی‌های سخت به انواع نرم آن حساسیت موضوع را بیشتر می‌کند، افزود: این بدان معنا نیست که موضع منفعلانه ما در مقابل تکنولوژی نتواند به موضعی فعال بیانجامد. تکنولوژی به صورت‌های متفاوتی می‌تواند بر دین تأثیر‌گذار باشد؛ تحمیل ارزش‌های خاص، اختلاط اندیشه‌های دینی و دین‌ستیز، ایجاد مسائل جدید در اندیشه دینی و در منش دین‌داری و همچنین تخریب قالب‌های سنتی دینی از آن جمله‌اند.

رئیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی با بیان این‌که تکنولوژی به شکل بالقوه می‌تواند فرصت‌های مناسبی برای دین ایجاد کند، تصریح کرد: به شرط آن‌که ایده ساده‌انگارانه ابزاری‌بودن تکنولوژی را محور توجه خود قرار ندهیم. برای تعامل فعال دین و تکنولوژی مهم‌ترین مسئله، شناخت ابعاد غیرابزاری بودن تکنولوژی است که دین‌پژوهان را در یک بررسی مداوم به این تعامل وا می‌دارد. با این تغییر کارکردهای مداوم تکنولوژی، اندیشه دینی فعالانه حضور می‌یابد که بتواند در یک فرآیند اجتهاد مداوم و محتاطانه نسبت به تغییر ساختار دین با حفظ اسکلت‌بندی اصلی آن بیانجامد.

نویسنده کتاب «مفاهیم و مسائل فلسفه دین» در ادامه سخنانش تصریح کرد: دین نیز با القای ارزش‌های خود می‌تواند در روند تحولات تکنولوژی مؤثر باشد، ایجاد پرسش‌های جدید برای تکنولوژی، جلب اقتضائات خاص برای روند فعالیت تکنولوژی و استفاده از محیط‌های فکری جدیدی که تکنولوژی به وجود می‌آورد، در جهت القای ارزش‌های دینی و حضور فعالانه در اصلاح شرایط مخربی که تکنولوژی به وجود می‌آورد و مسائلی از این دست، از عوامل مؤثر دین بر تکنولوژی می‌توانند باشند.

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی گفت: موضوع تکنولوژی معضلی است که بدون اینکه متوجه شویم با آن درگیر هستیم و از آن بیماری‌هایی است که درد ندارد، علت آن این است که تکنولوژی اولین بار خود را به صورت ابزار نشان داد. اولین کسی که به خصوصیت تأثیرگذاری تکنولوژی بر افکار، توانایی‌های بشری و بر جهت‌گیری زندگی بشری توجه کرد مارکس بود، البته معنای او از تکنولوژی ابزار تولید بود و از آن جبریت تاریخ و جبریت تکنولوژی را به وجود آورد.

آیت‌اللهی تصریح کرد: تعامل فعال دین و تکنولوژی مهمترین مسئله شناخت ابعاد غیرابزاری تکنولوژی است که دین‌پژوهان را در یک بررسی مداوم به این تعامل وا می‌دارد. با این تغییر کارکردهای مداوم تکنولوژی اندیشه دینی فعالانه حضور می‌یابد که بتواند در یک فرآیند اجتهاد مداوم و محتاطانه نسبت به تکنولوژی به تغییر ساختار دین با حفظ اسکلت‌بندی اصلی ‌آن بینجامد.

گفتنی است کتابهای زیر درباره تکنولوژی در فروشگاه موسسه کتاب فردا و سایت پاتوق کتاب موجود و قابل تهیه است:
گزینش تکنولوژی از دریچه ی بینش توحیدی
فلسفه ی تکنولوژی / آثاری از مارتین هایدگر و...
فلسفه تکنولوژی
ماهیت تکنولوژی و هنر تکنولوژیک
تحلیل ماهیت تکنولوژی
تکنوپولی : تسلیم فرهنگ به تکنولوژی
قرن بیوتکنولوژی