پیشنهادات مطالعاتی تاریخی یعقوب توکلی به طلاب

به نظرم برای طلبه‏های پایه‎های سوم تا دهم و حتی دیگر طلبه‏ها، مطالعه تاریخی در چهار حوزه ضروری است: 1ـ تاریخ اسلام و تشیع، 2ـ تاریخ ایران، 3ـ تاریخ معاصر و تاریخ انقلاب اسلامی و 4ـ یک دوره مطالعات تاریخ دوره جهان. البته طلبه‏ها باید کتابهای فراوانی بخوانند. من فقط موضوعاتی که خودم در آنها کار کردم به ویژه تاریخ را می‏گویم وگرنه کتابهای فراوانی است که طلبه باید آنها را مطالعه کند. اگر می‏خواهند باسواد شوند باید مطالعه کنند. طلبه بیسواد یا کم مطالعه به درد جامعه نمی‏خورد. جامعه از ما طلبه‏ها خیلی انتظار دارد. لذا باید وقت بگذارید و مطالعه کنید.

برای مطالعات تاریخ اسلام، کتاب «فروغ ابدیت» آیت‏الله جعفر سبحانی، شروع خوبی است. چون کتاب ایشان روان و زبان ایشان در این کتاب، تاریخی و کلامی است؛ یعنی تاریخ با کلام مخلوط است. بعد از این کتاب و برای تکمله‏اش، کتاب «تاریخ پیامبر اسلام» دکتر محمدابراهیم آیتی است که آنها هم با «سیره ابن‏هشام» تکمیل می‏شود. در ادامه آنها هم کتاب سه جلدی «تاریخ سیاسی اسلام» نوشته آقای رسول جعفریان مناسب است.

در زمینه مطالعه تاریخ تشیع، شروع آن با کتابهایی درباره سیره امیرالمومنین(ع) یا امام صادق(ع) بهتر است و در این زمینه، اگر با مطالعه کتابهای آقای فضل‏الله کمپانی شروع شود، خوب است و با کتابهای «تاریخ امامان شیعه» نوشته آقای حمید احمدی (انتشارات دفتر نشر معارف)، «تشیع در مسیر تاریخ» نوشته آقای سیدحسین محمدجعفری ادامه پیدا کند و با «تاریخ تشیع در ایران تا اغاز دوره صفویه» نوشته آقای رسول جعفریان تکمیل شود. البته کتاب «خورشید مغرب» استاد محمدرضا حکیمی هم کتاب خوبی درباره مهدویت است.

در زمینه تاریخ ایران، مجموعه‏های مختلفی برای مطالعه موجود است. پیشنهادم این است که با آثار آقای فراهانی در این زمینه (ظاهراً انتشارات امیر کبیر منتشر کرده است) و «تاریخ ایران اسلامی» (دوره چهار جلدی) نوشته آقای رسول جعفریان مطالعه در این زمینه شروع شود. کتابهای آقای جعفریان در این زمینه، یک کار روان‏تری است.
به نظرم در زمینه تاریخ ایران، کتاب «خدمات متقابل اسلام و ایران» نوشته شهید مطهری یک کتاب مهم و اساسی است. هر آدمی باید این کتاب را مطالعه کند تا پایه‏های نظری‏اش سالم شود.

تاریخ معاصر و انقلاب اسلامی
در این زمینه «ظهور و سقوط پهلوی»؛ خاطرات فردوست، «تاریخ تحولات سیاسی ایران» دکتر موسی نجفی و دکتر موسی حقانی (انتشارات موسسه مطالعات تاریخ معاصر) خوب است. «تاریخ سیاسی معاصر ایران» و خصوصاً کتاب «تاریخ تحولات سیاسی و روابط خارجی ایران: از آغاز قاجاریه تا انقلاب مشروطیت» نوشته آقای جلال‏الدین مدنی خیلی خوب و خواندنی هستند. برای شناخت انقلاب، «کوثر» (مجموعه سخنرانی‏های امام(ره) باید مطالعه شود. «حدیث پیمانه» نوشته آقای حمید پارسانیا، «راز درخت سیب» همین نگارنده، «خاطرات آقای محتشمی» و «خاطرات جواد منصوری» (هر دو از انتشارات حوزه هنری)، خاطرات و یادداشت‏های امیر اسدالله علم خوب هستند. چون این کتاب علم، درون رژیم پهلوی را خیلی خوب نشان می‏دهد. مطالعه «خاطرات عزت شاهی»، «خاطرات احمد احمد» و «خاطرات خانم دباغ» هم خوب و خواندنی هستند.
مطالعه کتاب «نهضت امام خمینی(ره)» نوشته آقای حمید روحانی هم پس از مطالعه کتابهای فوق، خوب است، هم چنان که کتاب «جریان‏ها و سازمان‏های مذهبی و سیاسی ایران» آقای رسول جعفریان هم خوب است، ولی پایه‏های نظری این کتاب، زیاد استوار و محکم نیست. کتابهای «جریان‏شناسی سیاسی ایران معاصر» آقای علی دارابی، «سازمان و سیاست حزب توده» از آقای عبدالله شهبازی و «مجاهدین خلق: از پایان تا فرجام» آقای مجتبی سلطانی هم کتابهای خوب و خواندنی هستند.
در فضای آشنایی و تحلیل تاریخ‏نگاری انقلاب، کتابهای «سبک‏شناسی تاریخ‏نگاری معاصر ایران» و «کنکاشی در تاریخ‏نگاری معاصر» (انتشارات سوره مهر) نگارنده هم کتابهایی تحلیلی است که به خواننده تحلیل می‏دهند و به مخاطبان کمک می‏کند که مراکز و جریانهای تاریخ‏نگاری را بشناسند و ضمن آن بیش از دهها کتاب تاریخ معاصر و انقلاب اسلامی در آنها معرفی شده است.
درباره شکل‏گیری انقلاب اسلامی، کتابهای دکتر منوچهری محمدی در این زمینه و استاد عمید زنجانی با عنوان «انقلاب اسلامی و ریشه‎های آن» کتاب های خوبی هستند.

تاریخ جهان
در زمینه تاریخ جهان، کتاب «تاریخ جهان» نوشته دولاندلن و ترجمه احمد بهمنش، انتشارات دانشگاه تهران و کتابهای انتشارات مدرسه وابسته به آموزش و پرورش درباره تاریخ عمومی جهان برای مطالعات مقدماتی کتابهای خوبی هستند. در این زمینه کتابهای «تاریخ جهان» نوشته آلبر ماله، «نگاهی به تاریخ جهان» جواهر لعل نهرو، «تاریخ جنگهای صلیبی» شکیب ارسلان هم پیشنهاد می‏شود. البته یک مجموعه تاریخ جهان را انتشارات قومس درباره تاریخ جهان منتشر کرده است، اگر چه ادبیات اروپایی دارد، ولی کتابهای بدی نیستند. پیشنهادم برای عموم طلبه‏ها در زمینه تاریخ، مطالعه کتاب «ظهور و سقوط تمدنهای بزرگ» نوشته پل کندی و در زمینه تاریخ اسلام هم مطالعه «دانشنامه امام علی(ع)» است که زیر نظر آقای ری‏شهری تدوین و از سوی موسسه دارالحدیث منتشر شده است.

جنبش‏های اسلامی معاصر
در زمینه جنبش‏های اسلامی معاصر کتابهای «بررسی اجمالی نهضت‏های اسلامی در صد ساله اخیر» شهید مطهری و کتاب «تاریخ نهضت‏های اسلامی» آقای دکتر علی اصغر حلبی را مطالعه کند. اگرچه کتاب آقای حلبی، نقص‏هایی دارد ولی در مجموع، مطالعه‏اش مفید است. بعد از آن، کتابهایی چون «جنبش‏های اسلامی معاصر» دکتر احمد موثقی (انتشارات سمت)، «اسلام در انقلاب؛ جنبشهای اسلامی معاصر در جهان عرب» هرایر دکمیجان و «پیامبر و فرعون؛ جنبش‏های نوین اسلامی در مصر» ژیل کپل ، «اسلامگرایی در مصر» نگارنده (انتشارات سوره مهر)، «خاورمیانه و نیروهای استعماری» ترجمه دکتر حمید احمدی و «قیام شیخ شامل» از دکتر بهشتی‏پور و... را مطالعه نماید. البته کتاب «اندیشه سیاسی در اسلام معاصر» آقای دکتر حمید عنایت هم یک کتاب اساسی در این زمینه است. «سیری در اندیشه سیاسی عرب» ایشان هم کار خوبی است و مطالعه این دو کتابش مناسب است.

■ با توجه به سوابق حوزوی خود، اگر قرار باشد در زمینه‏های دیگر مطالعات اسلامی، کتاب بخواند، چه کتابهای دیگری را پیشنهاد می‏کنید؟

تفسیر:
در زمینه تفسیر قرآن باید مرحله‏ای مطالعه بکند و کتب تفسیری بخواند. یک مرحله تفسیر نمونه (آیت‏الله مکارم شیرازی)، در مرحله بعدی، تفسیر المیزان (علامه طباطبایی) و بعداً یک دوره تفسیر «تسنیم» (آیت‏الله جوادی آملی) را مطالعه کند.

حدیث و رجال:
در زمینه حدیث، «درایه الحدیث» و «علم الحدیث» آقای شانه‏چی کتابهای خوبی هستند. «چهار کتاب اصلی علم رجال» نوشته آیت‏الله خامنه‏ای (رهبر معظم انقلاب) و «سیری در صحیحین» آقای محمدصادق نجمی هم کتابهای خوبی هستند.
در بین کتابهای حدیثی، کلامی و تاریخی، کتاب «المراجعات» علامه شرف‏الدین مهمتر و مطالعه‏اش ضروری‏تر است. در همین زمینه، کتابهای «شبهای پیشاور» سلطان الواعظین و «آن گاه که هدایت شدم» آقای تیجانی هم کتابهای خوب و خواندنی هستند.

کلام:
در کلام کتاب «محاضرات» آیت‏الله جعفر سبحانی را مطالعه کند. در زمینه کلام جدید هم کتابهای آقای خسروپناه و اقای ربانی گلپایگانی، کتابهای خوب است. البته پیش از آن لازم است کتاب «آموزش عقاید» استاد مصباح، «عدل الهی» شهید مطهری، «عقاید الامامیه» علامه مظفر و... را مطالعه نماید.

فقه:
در فقه، «ادوار فقه» آیت‏الله جناتی و «قواعد الفقه» آیت‏الله مکارم شیرازی را مطالعه نماید. برای آشنایی کلی با دیگر علوم اسلامی، مجموعه سه جلدی «آشنایی با علوم اسلامی» شهید مطهری کتابهای خوبی هستند.

فلسفه:
مطالعه «آموزش فلسفه» استاد مصباح، «تاریخ فلسفه در اسلام» نوشته م.م شریف، «تاریخ فلسفه در جهان اسلام» و «تاریخ فلسفه» آقای یوسف خدری در زمینه آشنایی با فلسفه اسلامی مفید است. البته کتابهای فراوانی اخیراً در این زمینه منتشر شده است که می‏تواند به مطالعه آنها هم بپردازند، ولی این چند کتاب، برای شروع کتابهای خوبی هستند. درباره تاریخ فلسفه غرب کتاب «پژوهش حقیقت» را که کتابی قدیمی است مطالعه نماید. در همین راستا، مطالعه مجموعه کتابهای بارون دو کارد درباره تاریخ علم و فلسفه را نیز در نظر داشته باشد.

علوم قرآن:
در حوزه علوم قرآن، کارهای آقای دکتر سید محمدباقر حجتی و آیت‏الله معرفت را بخواند.

شعر:
در مینه شعر معتقدم کارهای مبنایی و اساسی مانند حافظ، سعدی، مولوی، عطار، گنجینه‏الاسرار عمان سامانی، گلشن راز شیخ محمود شبستری و... را بخواند.

منبع: پیش شماره ماهنامه «حاشیه»، خرداد 1390.
این ماهنامه به صاحب امتیازی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و مدیرمسئولی حجت‌الاسلام والمسلمین علی‌اکبر رشاد با ویژه‌نامه بزرگداشت آیت‌الله خوشوقت منتشر شد.

آثار مکتوب زیر از این نویسنده و مورخ در فروشگاه موسسه کتاب فردا و سایت پاتوق کتاب موجود و قابل تهیه است:

•خاطرات علی امینی
•دو نظریه تروریسم و فداکاری در ایران
•راز درخت سیب
•سبک شناسی تاریخ نگاری معاصر ایران
•کنکاشی در تاریخ نگاری معاصر