مناظره غرویان و نصیری در باب فلسفه و عرفان

«مهدی نصیری» عرفان و فلسفه را حجاب‌های اسلام ناب دانست و در مقابل، حجت‌الاسلام «محسن غرویان» بر خاستگاه اسلامی و عقلی عرفان و فلسفه تأکید کرد.

به گزارش خبرنگار آیین و اندیشه فارس، حجت‌الاسلام «محسن غرویان» عضو هیئت علمی جامعة المصطفی(ص) العالمیه و «مهدی نصیری» مدیر مسئول فصلنامه معرفتی اعتقادی «سمات» در برنامه زنده تلویزیونی شبکه چهارم سیما با عنوان «زاویه» به بیان نظرات خود در باب «نسبت اسلام و عرفان» پرداختند.
این دو پیش از این در گفت‌وگویی در فصلنامه سمات تحت عنوان «فلسفه و عقلانیت» با یکدیگر چالش کردند.

در ابتدای این برنامه، انتقادی به نصیری وارد شد مبنی بر این که تعریف وی از اسلام ناب (اسلامی بدون سه حجاب مدرنیته، فلسفه و عرفان) صحیح نیست، که نصیری در پاسخ گفت: در تاریخ تشیع، عرفان و تصوف استثنا بوده‌اند و مباحث عرفانی مخالف مبانی اصیل اسلام است. همچنان که در طول تاریخ نیز این مقابله را مشاهده کرده‌ایم و افرادی نظیر «سفیان ثوری» و «حسن بصری» با کلام امام صادق(ع) مخالفت کرده‌اند.
نویسنده کتاب «اسلام و تجدد»، عرفان را عقل‌گریز و تصوف را عقل‌ستیز دانست و یکی از دلایل نفی این دو را عقل‌گرایی اسلام دانست.
مدیر مسئول فصلنامه معرفتی اعتقادی «سمات» با اشاره به اصطلاح «وحدت وجود» در آیین تصوف، آن را معارض با توحید اسلامی دانست و گفت: به همین دلیل است که بسیاری از عرفا مشکلی با «پلورالیزم» ندارند و حتی غلیظ‌ترین انواع آن را تأیید می‌کنند.

بر پایه این گزارش، مستثنا دانستن جریان عرفان در تشیع از سوی نصیری، انتقاد شدید غرویان را در پی داشت.
غرویان، مبدأ و منشأ عرفان اسلامی را قرآن و روایت دانست و نصیری را به دلیل برداشت شخصی و تفسیر به رأی محکوم کرد.
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ضمن دفاع از عرفای اسلامی، صرف استناد به اشعار عرفا را دلیل محکمه‌پسندی برای کافرخواندن آن‌ها ندانست و بر لزوم جداکردن حساب عرفا از صوفیان تأکید کرد.
نویسنده «فلسفه اخلاق» بار دیگر بر ورود علمی به مبحث نقد عرفان و تصوف را ضروری دانست و گفت که؛ بسیاری از مباحث فلسفی و معرفتی در کتاب‌ها تبیین شده است و علاقه‌مندان برای ورود به چنین مباحثی باید حتما مطالعه و مباحثه داشته باشند تا دچار خلط مفاهیم نشوند. عدم درک ما از مفاهیم فلسفی و روابط علی و معلولی دلیلی بر رد آن‌ها و یا مخالفتشان با آموز‌های ائمه(ع) نیست.

در بخش دیگری از این برنامه زنده تلویزیونی، مهدی نصیری ضمن مخالفت با سخنان غرویان مبنی بر فهم نسبی از کلام‌الله و سخنان اهل بیت(ع)، نویسنده کتاب «پلورالیزم دینى و استبداد روحانیت» را به پلورالیزم متهم کرد.
مؤلف «فلسفه از منظر قرآن و عترت» ضمن تأکید مجدد بر تعارض عرفان با مبانی اسلامی گفت: در عرفان عبارت «انسان کامل» را داریم که هم به معصوم اطلاق می‌شود و هم به افراد غیر معصوم نظیر ابن عربی!

غرویان با اشاره به برخی مفاهیم رفیع عرفانی در کلام امیرالمؤمنین(ع) ضمن تأکید مجدد بر خاستگاه اسلامی عرفان، سخنان نصیری را رد کرد و گفت: اطلاق «انسان کامل» به جای «معصوم» مقدمات علمی دارد و صرفاً یک بحث لفظی نیست. در مباحث علمی نباید خود را گرفتار الفاظ کرد، بلکه باید به مبانی معرفتی پرداخت.
مؤلف «تهاجم فرهنگى» بر خطرناک بودن تفکر مخالفت ائمه با عرفان و فلسفه تأکید کرد و این هجمه را یک موضوع تاریخی دانست.

نصیری در پاسخ به غرویان، بر عقلانیت اهل‌بیت(ع) تأکید کرد و با طرح یک استفهام انکاری گفت: ما اهل بیت را از تعقل دور می کنیم یا عرفان مصطلح و تصوف که عقل را قربانی عشق می‌کند؟!
وی افزود: آیا کلامی نظیر «أنا الحق» با مبانی قرآن و عترت نسبتی دارد؟! فلسفه خاستگاهی یونانی دارد و هدف اصلی آن جلوگیری از ترویج معارف دینی بود. عرفان نیز بر «معرفة الله» تأکید دارد که مخالف این سخن معصوم است که فرمود: «خداوند متعال اگر می‌خواست خود را (بدون واسطه) به بندگان بشناساند، می‌‌شناساند؛ لیکن ما را واسطه و راه شناخت خود قرار داد و وسیله رسیدن به فیوضات خود ساخت...»

غرویان با رد دوباره سخنان نصیری درباره خاستگاه فلسفه که «یونان» عنوان شده بود، فلسفه را برآمده از عقل دانست و گفت: بسیاری از علوم نظیر ریاضیات و طبیعیات، نمود عقلی دارد و به دلیل این که در ممالک اسلامی تولید نشده است، نمی‌توان آن‌ها را کنار گذاشت.