رسول جعفریان: از پشت‌صحنه‌ی تاریخ غافل نشویم

حجت الاسلام والمسلمین رسول جعفریان در دومین روز همایش علمی کاربردی تبلیغ با حضور مبلغان ویژه محرم سال ۹۰ در سالن همایش های دفتر تبلیغات اسلامی برگزار شد، با اشاره به تفاسیر متفاوت از عاشورا و رابطه این تفسیرها با ماخذ و منابع شیعی، گفت: برخلاف تصور اولیه خطبا، مبلغین، نویسندگان و تاریخ نگاران اسلامی، تفسیر یکدستی از عاشورا به جز در موارد کلی وجود ندارد.

نباید از پشت‌صحنه‌های تاریخ غافل شد

وی ادامه داد: به جز این‌که نام مبارک امام حسین(ع) و یاران ایشان و برخی حوادث روز عاشورا مورد وفاق است، در تحلیل و تفسیر عاشورا اختلاف نظرها فراوان است؛ البته ممکن است عامه مردم متوجه نشوند، ولی مبلغی که در صدد تفسیر عاشورا برای مردم است، باید توجه لازم را داشته باشد و به پشت صحنه های تفاسیر مختلف واقف باشد.

این تاریخ‌نگار حوزوی افزود: یکی از مشکلات تاریخ شناسان در این عرصه، مسئله تاریخ نویسی است،در دهه های اخیر دانشمندان علم آن معتقدند تاریخ نویسی چیزی جز تفسیر تاریخ نیست و وقتی کتاب تاریخی نوشته و واقعه ای شرح داده می شود، باید به دو نکته توجه داشت، یکی تاریخ واقعی و دیگری ذهنیت های تاریخ نویس که برگرفته از مجموعه آموخته، محیط سیاسی و اجتماعی پیرامونی و … است.

رئیس کتابخانه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه این مشکل فقط در تاریخ اسلام نیست و در تاریخ عصر صفوی، مشروطه و حتی تاریخ رم قدیم و … نیز مشاهده می شود، اظهارداشت: اولین نکته این است که تاریخ نویسی ترکیبی از دو دسته تاریخی است،یکی ذهنیت ها و دیگری وقایع که تاریخ شناس باید این دو را با مطالعه متون اصلی تشخیص دهد.

حجت الاسلام والمسلمین جعفریان ادامه داد: تاریخ مذهبی در میان سایر تاریخ ها مشکلات بیشتری در این زمینه دارد، چون از بیان این تاریخ مبلغ و روحانی قصد دارد، روش زندگی، احکام و سلوک اسلامی استخراج کند و آن را به عنوان یک الگو و منبع معرفت دینی به مردم معرفی نماید که این مسئله دشواری و خطرات فراوانی به همراه دارد.

وی با اشاره به دشواری های مضاعف پیرامون تاریخ مذهبی مانند تاریخ عاشورا و امام حسین(ع) گفت: متاسفانه در بیان تاریخ مذهبی، گفتمان حاکم و ذهنیت های شخصی نیز با وقایع تاریخی مخلوط می شود و تحریف تاریخی صورت می گیرد، به ویژه زمانی که مبلغ انگیزه های فراوانی دارد تا تاریخ را به نوعی مطرح کند که به درد مردم بخورد و وفاداری آنها را نسبت به دین بیشتر کند.

تاریخ را تحریف نکنیم

استاد حوزه و دانشگاه ادامه داد: باید مراقب بود به قصد القای دیدگاه های حق و به اصطلاح دینی، تاریخ را تحریف نکنیم.

حجت الاسلام والمسلمین جعفریان تاکید کرد: دو عامل مهم در بیان تاریخ مذهبی مانند تاریخ عاشورا و امام حسین(ع) دین مردم را تضعیف می کند که یک مبلغ و منبری باید به این دو عامل توجه داشته باشد، یکی ورود جریان های حاکمیت اجتماعی در مسائل تاریخی و پیدا کردن مصادیقی برای آن و دیگری انگیزه های خاص مذهبی برای بیان برخی نقاط قوت و ضعف تاریخ و ایجاد مشابهت با برخی افراد حال حاضر در جامعه است.

وی، مهمترین شاخصه در بیان تاریخ را قرآن کریم دانسته و خاطرنشان کرد: خداوند درباره بیان تاریخ مذهبی چارچوبی را بیان کرده که باید به آن مقید بود؛ زیرا این چارچوب ها راه خطا را می بندد.

این نویسنده حوزوی افزود: صرف نظر از این‌که مورخ هستیم، باید وفادار به دانایی و علم باشیم، اصل در انسانیت وفاداری به علم و دانش است و بنا نیست به هر شکلی که شده اشک مردم را درآورد و مردم را دین دار کنیم، بلکه با بیان حقایق تاریخی، از تحریفات و داستان سرایی و قصه بافی خودداری کرد؛ بنابراین آنچه اصل است عقل و دانش است و باید مفهوم این دانایی که تطابق تاریخ با واقعیت است را فهمید.

تاریخ، داستان سرایی و قصه بافی نیست

وی با بیان این‌که تاریخ، داستان و قصه نیست، بلکه روشی برای رسیدن به واقع است، گفت: البته زمانی می توان به واقعیت رسید که ذهن را از هر نوع پیش داوری کاملا مجرد نمود، بنابراین باید با روش های علمی، منابع تاریخی را مطالعه کرد و نباید آسمان و ریسمان را به هم بافت.

حجت الاسلام والمسلمین جعفریان تصریح کرد: یکی از مهمترین آسیب هایی که منبری ها را در معرض خطر قرار می دهد، جدل در سخنرانی و تحت تاثیر برخی خرافات و دروغ قرار گرفتن است، برخی تصور می کنند برای گریه کردن مردم هرچه می خواهند باید به تاریخ و دین و مذهب ببافند.

انتقاد از استفاده ابزاری از تاریخ

وی با ابراز تاسف شدید از سوء استفاده ابزاری برخی افراد از تاریخ، تاکید کرد: همان طور که برای فقه و مبانی فقهی، اصول و چارچوبی وجود دارد، برای تاریخ و استفاده سیاسی از حوادث تاریخی اصول، منطق و چارچوب روشنی وجود داشته باشد تا هر کسی نتواند از تاریخ به نفع اهدافش سوء استفاده کند.

این محقق و پژوهشگر حوزوی خطاب به منبری ها و مبلغان گفت: بهترین راه برای جلوگیری از ایجاد تحریف در تاریخ عاشورا، اشاره به اخلاقیات و ارزش های اخلاقی قیام عاشورا و امام حسین(ع) و یارانشان است و استفاده سیاسی از این مباحث کار هر فردی نیست و نیازمند تخصص، مطالعه متون اصلی و مراجعه به منابع اصیل و فعالیت پژوهشی گسترده دارد.

برداشت شخصی نداشته باشیم

حجت الاسلام والمسلمین جعفریان ادامه داد: آنچه اهمیت دارد، وفاداری به علم و دانش است و در این زمینه راهی نداریم جز مطالعه دقیق متون و برداشت ها از سیره عاشورا؛ بنابراین باید وفادار به اصل باشیم و برداشت شخصی نداشته باشیم.

وی افزود: با سخنرانی و حرف زدن و تطبیق دادن نمی توان تاریخ را با مسائل سیاسی امروز یکی کرد، این‌که مردم چقدر حق مداخله در کشور دارند باید فقه و حقوق ترسیم کند نه تفاسیر تاریخی ، همواره انسان های داستان گو وجود داشتند که تاریخ اسلام را به تحریف کشیده اند، به طوری که قرن ۷ تا ۹ ضعیف ترین کتاب های تاریخی نوشته شده و سالیان سال این کتاب ها در دست منبری ها مورد استفاده قرار می گرفته است.

حجت‌الاسلام والمسلمین جعفریان در پایان خاطرنشان کرد: از انجایی که هجم بسیار بالایی از منبرها و سخنرانی ها مسائل تاریخی است، باید روش تحقیق و منبع شناسی مورد اهمیت قرار گرفته و حوزه به این مسئله توجه لازم را داشته باشد.

رئیس کتابخانه و مرکز اسناد مجلس در پایان یادآور شد: باید به متون اصلی مراجعه کرد تا مسئولیتی که در قبال علم و دانایی داریم، انجام دهیم، می بایست مراقب گفتمانی که از بیرون به حوزه تحمیل می شود، بود و آن را با تاریخ مخلوط نکرد.

منبع: حوزه نیوز

آثار مکتوب زیر از این نویسنده و مورخ در فروشگاه موسسه کتاب فردا و سایت پاتوق کتاب موجود و قابل تهیه است:
افسانه تحریف قرآن
بازخوانی نهضت مشروطیت
تاریخ ایران اسلامی (دوره چهار جلدی)
تاریخ تشیع در ایران از آغاز تا طلوع دولت صفوی
تاریخ خلفا از رحلت پیامبر(ص) تا زوال امویان (11 - 132 )
تاریخ و سیره سیاسی امیر مومنان علی بن ابی طالب (ع)
تاملی در نهضت عاشورا
تحقیقی در فلسفه علم
جریان‌ها و سازمان‌های مذهبی - سیاسی ایران (از روی کارآمدن محمدرضا شاه تا پیروزی انقلاب اسلامی) ...
حیات فکری سیاسی امامان شیعه (ع)
سیره رسول خدا (ص)
سیری در سیره نبوی