حسینعلی راشد

حسینعلی راشد، دانشمند و خطیب معاصر است. وی در تیرماه 1284 در روستایی دراطراف تربت حیدریه به دنیا آمد. پدرش، ملاعباس تربتی، مشهور به حاج آخوند، عالمی زاهد و پرهیزکار بود . حسینعلی در تربت حیدریه به فراگیری قرآن و شعر و ادب فارسی و متونی دربارۀ اخلاق و تعلیم و تربیت در مکتب خانه پرداخت و برای ادامۀ تحصیل به مدرسۀ اسحاق خانی، که پدرش نیز مدرّس آنجا بود، رفت ودرآنجا ادبیات عرب، منطق و برخی از متون فقه و اصول (معالم، بخشی از قوانین و یک جلد شرح لمعه) را آموخت. در شانزده سالگی به مشهد رفت و ده سال درحلقۀ درس استادان برجسته و عالمان بزرگ آن شهر شرکت کرد. معانی و بیان را نزد ادیب نیشابوری*، بقیۀ متون فقه و اصول را نزد میرزامحمدباقر مدرّس رضوی، سیدجعفر شهرستانی، حسن بُرسی و محمد نهاوندی، و شرح اشارات و بخش امور عامه از اسفار ملاصدرا را نزد آقابزرگ شهیدی فرا گرفت. سپس در درس خارج اصول میرزامحمد آقازاده خراسانی* (دو دوره) و میرزامهدی اصفهانی (یک دورۀ ناقص) شرکت کرد. از حاج آقاحسین قمی* و شیخ موسی خوانساری به عنوان دیگر استادان او در دورۀ خارج در مشهد یاد شده است. راشد برخی از متونی را که آموخته بود نیز تدریس کرد و در عرصۀ موضوعات اجتماعی و ادبی و تاریخی، به ویژه در بارۀ تاریخ ادیان و مذاهب، به مطالعات وسیع پرداخت. در 1310ش به نجف رفت و در درس خارج فقه سیدابوالحسن اصفهانی* و خارج اصول میرزا محمدحسین نائینی* شرکت کرد، ولی چند ماه بعد، به سب بیماری به مشهد بازگشت

راشد در 1312ش به شیراز رفت و حدود یک سال و نیم در آنجا ماند. از همانجا منبر رفتن او آغاز شد و شخصیت او به عنوان خطیب شکل گرفت و به این کار علاقه مند گردید. اهالی شیراز نیزاز مجالس سخنرانی وی به گرمی استقبال می کردند. وی در راه بازگشت، بنا به تقاضا و اصرار مردم اصفهان، در آنجا ماند و حدود پانزده ماه بر منابر آن شهر به وعظ و خطابه پرداخت. ولی به گفتۀ خود او، به دلیلی نامعلوم، در آذر 1314 به مدت 75 روز به زندان افتاد و پس از آن نیز تا 1316، در همان شهر تحت نظر و ممنوع از منبر بود. وی، به تصریح خودش ، بر اثر فشارهایی که در این ماجرا به وی وارد شد، تا پایان عمر دچار نوعی بیماری عصبی بود.

راشد از 1316 تا پایان عمر در تهران ساکن شد . او نخست در چاپخانۀ مجلس، به فهرست نگاری و تصحیح متون در حال چاپ، اشتغال یافت . در امتحان گزینش قضات شرکت کرد، ولی پس از قبولی، از این شغل منصرف شد (همو، ص 28-29). در پی دعوت رادیو ایران از وی، شبهای نهم تا یازدهم محرّم 1361 (اوایل بهمن 1320) سخنرانی او از رادیو پخش شد. سپس، بر اثر استقبال فراوان شنوندگان، از 16 بهمن 1320، سخنرانی او شبهای جمعۀ هر هفته و همچنین شبهای سوکواری از رادیو پخش می شد. منبرهای راشد بسیار منظم و روشمند بود . او مطالب دینی و مباحث قرآنی را بسیار شیوا و جذاب و به زبان ساده، به گونه ای که برای همه قابل فهم باشد، بیان می کرد و آرام و شمرده سخن می گفت. سخنرانیهای او پرشنونده ترین و آموزنده ترین برنامه های رادیو ایران به شمار می رفت؛ چنانکه افراد و خانواده های بسیاری تنها برنامۀ رادیویی مورد علاقه شان سخنرانیهای او در شبهای جمعه بود. او نخستین روحانی و خطیبی بود که با رادیو ایران همکاری کرد و این همکاری 37 سال ادامه یافت . از قول راشد نقل شده است که در ایام اوج مبارزات مردم در سال 1357ش، به رغم مخالفت او، سخنرانیهای گذشته اش از رادیو پخش می شد . او زیاد منبر نمی رفت و در مجالس ترحیم نیز سخنرانی نمی کرد .

راشد در اواخر 1325 و اوایل 1326ش نخست برای زیارت عتبات به عراق رفت و سپس به سوریه، لبنان، فلسطین و مصر سفر کرد. او همچنین در سال 1329ش برای معالجه به اروپا رفت و بیش از هفت ماه در فرانسه، انگلیس، آلمان، سوئیس و ایتالیا ماند و با فرهنگ و تمدن غربی هم آشنا شد (رجوع کنید به مشار، ج2 ، ستون 928). در سه نوبت که راشد برای معالجه به اروپا رفت، مرتضی مطهری به جای او در رادیو به سخنرانی پرداخت .

جایگاه مردمی راشد سبب شد که در 1330ش درهفدهمین دورۀ مجلس شورای ملی به نمایندگی برگزیده شود. او خیلی زود از نمایندگی استعفا کرد و دیگر در مجلس حضور نیافت. مناصب دیگری، ازجمله وزارت معارف، نیز به راشد پیشنهاد شد، ولی نپذیرفت او در 29 تیر 1331 در پشتیبانی از نهضت ملی نفت بیانیه صادر کرد

راشد از 1326ش همزمان در مدرسۀ عالی سپهسالار (شهید مطهری کنونی) و دانشکدۀ علوم معقول و منقول دانشگاه تهران (نام آن از 1343ش: دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی) به تدریس فقه و فلسفه اسلامی پرداخت. در سال 1342ش که فعالیتهای جدید آموزشی و پژوهشی دانشکدۀ علوم معقول و منقول در هفت گروه آموزشی شکل گرفت، راشد به ریاست گروه فلسفه و حکمت اسلامی منصوب گردید و در 1345ش بازنشسته شد. از آن پس تا دو سال پیش از فوت، فقط به تدریس در مدرسۀ سپهسالار اشتغال داشت (کسائی، ص117- 118). او در هفتم آبان 1359، بر اثر سکتۀ مغزی درگذشت و در بهشت زهرای تهران به خاک سپرده شد . از بارزترین ویژگیهای اخلاقی او، مناعت طبع، صداقت و تواضع بود.

آثار راشد شامل دو بخش است: بخش نخست، حاصل سخنرانیهای رادیویی اوست که علاوه بر انتشار در برخی روزنامه ها، ازجمله اطلاعات و کوشش، مستقلاً نیز در چند مجموعه به چاپ رسیده ،ازآن جمله است: 1) سخنرانیهای راشد، شامل چند دوره از سخنرانیهای رادیویی او، در شش مجلد 2) فلسفۀ عزاداری سیدالشهداء، شامل سخنرانی او در یک دهۀ محرّم . 3) اسلام و قرآن، شامل مجموعۀ سخنرانیهای او دربارۀ قرآن . 4) آخرین سخنرانیهای راشد، شامل سخنرانیهای او ازمهر 1356 تا مهر 1357 است .

بخش دوم ،آثار مکتوب اوست، ازجمله:1) دو فیلسوف شرق و غرب: صدرالمتألهین و انیشتین، که در آن نظریۀ نسبیت انیشتین و حرکت جوهری ملاصدرا را توضیح داده است . 2) فضیلتهای فراموش شده: شرح حال حاج آخوند ملاعباس تربتی. راشد در این اثر ضمن بیان خاطراتی دربارۀ پدرش، مطالبی نیز دربارۀ خود آورده است (با مقاله ای از جلال رفیع؛ تهران1369ش). 3) تفسیر قرآن: سورۀ حمد و بقره (تهران 1371ش).

راشد مقالاتی نیز برای روزنامه های اطلاعات و ایران و مجلاتِ مهر، شهربانی و ایران امروز می نوشت . مجموعه مقالات وی در روزنامۀ اطلاعات در فاصلۀ سالهای 1319 تا 1324ش مستقلاً با عنوان مقالات راشد چاپ شد . او همچنین رساله هایی به عربی در برخی ابواب یا مباحث اصول فقه، ازجمله "مشتق"، "طلب و اراده"، "برائت"، "استصحاب"، "حجیت ظواهر قرآن" و "حجیت خبر واحد"، تألیف کرده که به چاپ نرسیده است