شیخ طبرسی

امین الاسلام ابوعلی فضل بن حسن طَبرِِسی یا شیخ طبرسی (۵۳۲-۴۵۴ خورشیدی/۵۴۸-۴۶۸ قمری) با لقب «امین الاسلام» دانشمند و فقیه شیعه ایرانی است که کتاب هایی دربارهٔ علوم دینی عصر خود تألیف کرده است. به نقلی، فضل بن حسن طبرسی از خاندانی روحانی و علم دوست که اصلاً از تفرش بوده اند، زاده شده است و طبرِس در حقیقت همان تفرش است. وی به خراسان هجرت کرد و در مشهد ساکن شد و در اواخر عمرش راهی سبزوار شد و در همانجا درگذشت. پیکر او را در مشهد در نزدیکی حرم امام رضا دفن کردند و خیابان آنجا به نام او، طبرسی نامگذاری شده است.

طبرسی در علوم دینی زمان خود، مانند تفسیر، فقه، کلام، سیره و تاریخ ائمه مشهور بوده است و در همهٔ این موضوعات کتابهایی نوشته است. به گفته همعصر او، بیهقی (در کتاب تاریخ بیهق)؛ کار عمدهٔ طبرسی تلخیص و تحریر کتابهای دیگران بوده است. کتاب مجمع البیان اثر طبرسی - بنا به تصریح خود او در مقدمهٔ کتاب - تحریری نو از تفسیر تبیان شیخ توسی (۴۴۷-۳۷۴ خ./۴۶۰-۳۸۵ ق.) است یا کتاب دیگر او، المؤتلف من المختلف بین ائمة السلف که دربارهٔ فقه تطبیقی یا مسائل الخلاف است نیز تحریر از کتاب مسائل الخلاف شیخ توسی است.

فضل بن حسن طبرِسی در ادبیات و زبان عربی استاد بوده است عبارات عربی را به نیکویی و شیوایی و اختصار بیان می کرده است و به لطائف ادبی هم علاقهٔ ویژه ای داشته است. همین نکته سنجی و لطیفه جویی، او را به نوشتن کتاب الکافی الشافی که لطائف ادبی کتاب کشاف زمخشری را دربردارد، واداشته است. مهمترین کتاب وی همان مجمع البیان است و پس از آن کتاب تفسیر جوامع الجامع به زبان عربی مهم است.
گروهی از شرح حال نویسان طبرسی را اهل طبرستان (مازندران امروز) دانسته اند. بعضی نیز معتقدند طبرسی عربی شدهٔ واژهٔ تفرشی است. بیهقی در تاریخ بیهق وقتی سخن از امین الاسلام طبرسی به میان می آورد او را منسوب به تفرش از نواحی قم می داند.

مقبره شیخ طبرسی در مشهد در نزدیکی حرم امام رضا قراردارد. مقبرهٔ دیگری نیز در مازندران به نام قلعهٔ شیخ طبرسی وجود دارد که بر اساس اطلاعات موجود در سن ۹۹ سالگی در قرن ۶اُم وفات یافته است. این آرامگاه در ۵ کیلومتری خارج قائم شهر، بین روستای افرا و شیخ کلی از توابع دهستان بالاتجن واقع شده است.

آثار
مجمع البیان
جوامع البیان
جامع الجوامع