ابوالحسن شعرانی

میرزا ابوالحسن شعرانی (۱۳۲۰ هـ. ق، تهران – ۱۳۳۹ هـ. ق) معروف به علامه شعرانی، استاد علوم اسلامی، تاریخ، فلسفه، نجوم، ریاضیات، ادبیات و دیگر علوم زمان خود بود.
میرزا ابوالحسن فرزند حاج شیخ محمد، و از نوادگان ملا فتح الله کاشانی در سال ۱۳۲۰ هجری قمری در تهران متولد شد. در کودکی و نوجوانی، قرآن، تجوید و ادبیات عرب را نزد پدر فرا گرفت و کتب رایج در رشته های مختلف را نزد علمای قم و تهران به خصوص مدرسان مدرسه فخریه (مدرسه مروی کنونی) آموخت.

او صاحب نظر در علومی چون فلسفه و حکمت و عرفان، ریاضیات و محاسبات، ستاره شناسی، موسیقی، شعر و ادبیات فارسی و عربی، تاریخ، ترجمه و تفسیر قرآن، حدیث شناسی، فقه و ... بود، و در مسائل علمی و آیات قرآن و روایات اهل بیت دقت و تعمق فراوان داشت.

او هیئت فلاماریون را از فرانسوی به فارسی ترجمه کرد و برای جمعی تدریس کرد.آیت الله سید حسن مدرس دستور داد که او در مدرسه عالی سپهسالار (مدرسه عالی شهید مطهری کنونی)، ریاضی تدریس کند. او علاوه بر تدریس فقه و اصول و حدیث و و حکمت و فلسفه و کلام و تفسیر و تجوید و نجوم و طب و ریاضی و ... در جلسات متعددی، به بیان اصول و احکام و اخلاق دینی و رفع شبهات برای عامه مردم نیز می پرداخت. او همچنین بر چند زبان زنده دنیا، از جمله عربی و عبری و ترکی و انگلیسی و فرانسه تسلط کامل داشت. برخی او را «خواجه نصیر عصر»، و جلال الدین همایی او را «شیخ بهایی عصر» لقب داده اند.

علامه حسن زاده آملی درباره تبحر و گستردگی معلومات استادش،میرزا ابوالحسن شعرانی می گوید: «آقای شعرانی ذوالفنون بودند. بنده هیچ یک از اساتیدم را به تبحر در منقول مثل ایشان ندیدم. یکی از کتابهای دوره شفا، علم موسیقی است. مرحوم آقای شعرانی، موسیقی هم می دانست. فرانسه را به اندازه عربی می دانست و مسلط بود. جناب علامه شعرانی در ادبیات، قلم توانایی داشت. فارسی را خیلی سنگین و قوی و فصیح می نوشت. در ریاضیات عالیه. در نجوم: من بارها این مطلب را به عرض رسانده ام در میان علمای روحانی ما، در عصر خودم بنده کسی را به تبحر در ریاضیات از ایشان بهتر و برتر ندیدم.»

آیت الله میرزا ابوالحسن شعرانی در سال ۱۳۵۲ هجری شمسی (۱۳۳۹ هجری قمری) در سن ۷۳ سالگی درگذشت و پیکرش در حرم شاه عبدالعظیم به خاک سپرده شد.
برخی از شاگردان او عبارتند از: آیت الله میرزا هاشم آملی، آیت الله محمدرضا نکونام، آیت الله عبدالله جوادی آملی، آیت اللّه حسن حسن زاده آملی، جلال الدین همایی،آیت الله محمدحسن احمدی فقیه یزدی، علی اکبر غفاری، میر جلال محدث ارموی (۱۳۲۳هـ. ق ـ ۱۳۵۸ هـ. ش)، سید محمد باقر حجتی، محمد خوانساری، احمد سیاح، سید حسن سادات ناصری، سید عباس شجاعی، سید رضی شیرازی، قوامی واعظ، مهدی محقق و کمال مرتضوی، بهاالدین خرمشاهی.

آثار چاپ نشده او بسیار است، و آثار مطبوع او، ترجمه ها و تصحیح ها و حاشیه ها از قرار زیر است:

در تفسیر و علوم قرآن
حاشیه بر مجمع البیان در ده جلد، با تصحیح کامل و اعراب اشعار و توضیح آنها.
تصحیح کامل تفسیر صافی در دو جلد.
حواشی و تعلیقات بر تفسیر منهج الصادقین در ده جلد.
مقدمه و حواشی و تصحیح کامل تفسیر ابوالفتوح رازی با توضیح اشعار و شواهد عربی و فارسی در دوازده جلد.
دائرةالمعارف اصطلاحات قرآن تا حرف "ص" است که به سبک جالبی معانی متفاوت واژه های قرآنی به حسب استعمال در آیات مختلف مطرح شده و مورد تفسیر قرار گرفته و شامل معارف مختلف فلسفی و کلامی و نکات دقیق فقهی و تاریخی است.
تجوید قرآن.
تصحیح و اعراب گذاری بیش از شصت نسخه از قرآن.
در حدیث و روایت
جمع حواشی و تحقیق و تصحیح کتاب "وافی" از ملا محسن فیض کاشانی در سه جلد.
تعلیقات شرح "اصول کافی" از ملاصالح مازندرانی در دوازده جلد.
تعلیقات بر "وسائل الشیعه" از حر عاملی از جلد شانزده تا بیست.
حاشیه بر "ارشاد القلوب" دیلمی.
ترجمه و شرح دعای عرفه" به ضمیمه کتاب فیض الدموع.
ترجمه و شرح مفصل "صحیفه کامله سجادیه".
رساله در "علم درایه".
تحقیق و تصحیح "جامع الروات" به امر آیت الله بروجردی.
در فقه و اصول
المدخل الی عذب المنهل، در اصول فقه.
شرح کفایة الاصول، بر طریقه "قال اقول" که به تفسیر و توضیح مقاصد آن به عبارت واضح اکتفا شده است.
شرح تبصره علامه حلی که مختصری از کلیه کتب فقهی شیعه امامیه را نیز در بردارد.
حاشه کبیره بر قواعد.
رساله در شرح شکوک صلاة در عروهٔ الوثقی.
مناسک حج با حواشی نه نفر از مراجع تقلید.
فقه فارسی، مختصر جهت تدریس.
در فلسفه و کلام[ویرایش]
شرح تجرید الاعتقاد در علم کلام.
حاشیه بر فصل الخطاب فی عدم تحریف الکتاب.
کتاب "راه سعادت" در اثبات نبوت و ردّ شبهات یهود و نصاری.
ترجمه کتاب "الامام علی صوت العدالة الانسانیه" با انتقاداتی از آن.
تعلیقاتی بر کتاب "محمد پیامبر و سیاستمدار" نوشته مونتگمری وات
اصطلاحات فلسفی.
مقدمه و حواشی محققانه بر اسرار الحکم سبزواری.
در هیأت و نجوم
شرح عمل به زیج هندی (جدولی که از روی آن به حرکات سیارات پی می برند) و براهین عملیات آن مبتنی بر هیئت جدید.
تعلیقه و مستدرک تشریح الافلاک با اشاره به هیئت جدید.
هیئت فلاماریون، ترجمه از زبان فرانسه.
تقویم های شبانه روزی.
در تاریخ
ترجمهٔ "نفس المهوم" شیخ عباس قمی.
مقدمه، تصحیح و تحقیق "کشف الغمه".
مقدمه و تصحیح منتخب التواریخ.
مقدمه کتاب وقایع السنین اثر خاتون آبادی.
مقدمه، تصحیح و تعلیقات بر کتاب " روضةالشهدا".