بی گمان معروفترین چهره علمی و فقهی روستای سوهان طالقان، مرحوم ملا نظر علی طالقانی فرزند سلطان محمد، از شاگردان شیخ انصاری و اعاظم فقهای زمان در دوره قاجاریه، صاحب کتاب کاشف الاسرار می باشد. گفته شده، حضرت امام خمینی ره، مطالعه کتاب گرانقدر کاشف الاسرار را بارها به طلاب جوان تاکید کرده بودند. این کتاب در سال 1386 به همت جناب آقای مهدی طیب در دو جلد، قطع وزیری تجدید چاپ شده است
ملا نظر علی در سال 1240 ه.ق. در طالقان (روستای سوهان) دیده به جهان گشود. پس از گذراندن مبادی اولیه علوم در ایران، رهسپار نجف اشراف شد و به مدارج بالای فقهی دست یافت. ایشان بعد از مراجعت به تهران، در دوره قاجاریه، به تبلیغ و ترویج مذهب اهل بیت، پرداخت و منشاء خدمات بزرگی بوده است. وی در سال 1306 ه. ق. فوت نمود و پیکر مطهرش در مشهد مقدس در جوار بارگاه ملکوتی حضرت امام رضا ع، به خاک سپرده شده است
عجیب اینجاست که علی رغم محرز بودن، انتساب ملانظر علی طالقانی به طالقان فعلی، به نظر قبلی برخی تذکره نویسان، چنین پنداشته شده است که ایشان متعلق به طالقان واقع در مرو خراسان قدیم می باشد. که با توجه به نظر برخی دیگر از محققان و متن کتاب کاشف الاسرار، صفحه 250 که ملانظر علی، در خصوص بیان روایت یاران امام زمان، اشاره به طالقان، زادگاه خود، در نزدیکی دیلمان می نماید و بالاخره با توجه به حضور آقای مهدی طیب در روستای سوهان و آشنائی با نزدیکان ملانظر علی و به طور قطع اعلام می گردد که زادگاه مرحوم ملانظر علی طالقانی، روستای سوهان طالقان می باشد
*******************************************
در کتاب فرهنگ مردم طالقان ص 38 تا 40- تالیف غیب اله خالقی - مطلب زیر مربوط به ملانظر علی به نقل از شنید ه های مولف از یکی از علمای قزوین درج شده است
وقتی ملانظر علی در مدرسه سپهسالار مطهری فعلی، مشکلی داشته است نامه ای جهت رفع مشکل به درگاه ایزد منان نوشته و انرا در روی پشت بام مدرسه می گذارد. از قضا ناصر الدین شاه باعده ای از رجال مشغول هواخوری در مجاور مدرسه می گذشته است که نسیمی کاغذ را از پشت بام به روی زین یکی از همراهان می اندازد. آن شخص نامه را می خواند و متوجه می شود که نام نظر علی طالقانی در ذیل نامه درج شده لذا نامه را ناصر الدین شاه نشان می دهد. شاه مشتاق می شود صاحب نامه را ببنید لذا به مدرسه مراجعه و نظر علی را طلب می کند. وقتی او حاضر می شود شاه می گوید مشکل شما چیست بگو تا به تو کمک کنیم
نظر علی می گوید: من مشکل خود را با خدای خودم مطرح نموده ام و نیازی به کمک شما ندارم. شاه می گوید ما از طرف خدا ماموریم تا مشکل شما را حل کنیم و در نتیجه مبلغ یک صد تومان پول به نظر علی پرداخت می گردد.
*******************************************
آشنائی با مولف
در مطالعه احوال رجال دو سده اخیر با چهره هایی مواجه می شویم که جامع ویژگی هائی بوده اند که به ندرت در یک شخص جمع می شود. بزرگانی که بر قله های رفیع فقه و اصول به استواری گام نهاده اند، در علم کلام از متکلمان بنام عصر خویش و در حکمت ذی رای و در عرفان نظری صاحب نظر بوده اند و در کلمات معنوی از عباد و زهاد برجسته روزگار به شمار آمده، مراحل سلوک الی الله را با پای دل تا بالاترین مراتب پیموده اند و شگفت تر آنکه با داشتن این همه کلمات نظری و عملی همچون پیامبران با عامه خلق نشست و برخاست داشته و با مردمان به لسان قوم سخن گفته و به ارشاد و تعلیم آنان پرداخته اند.
از جمله این چهره های شاخص عالم عامل، حکیم متکلم، اصولی متبحر، فقیه کامل، محقق مدقق، عابد زاهد، عارف واصل، حافظ قرآن، صاحب قلم و مولف توانا، استاد و مدرس فضلا، واعظ ناصح، مرحوم حجه الاسلام و المسلمین حاج مولی نطر علی بن سلطان محمد (سوهانی) طالقانی است.
وی که از اعاظم علمای امامیه و فقهای اثنا عشریه در اوائل قرن چهاردهم هجری به شمار آمده و جامع فروع و اصول و حاوی معقول و منقول بوده است به سال 1240 هجری قمری (که ماده تاریخ آن کلمه ((مرغ)) و معادل 1203 هجری شمسی است) در طالقان (روستای سوهان) دیده به جهان گشود. پس از گذراندن مبادی علوم در ایران رهسپار نجف اشرف شد تا در جوار بارگاه نورانی مولای خویش امیر المومنین - علیه افضل صلوات المصلین- به طی مدارج علمی و کسب کمالات معنوی پردازد.
سید محسن امین صاحب اعیان الشیعه و شیخ محمد شریف رازی مولف گنجینه دانشوران، از جمله اساتید وی در این دوره را شیخ نظر علی نجفی نام برده اند که خود از عرفاء عصر مرحوم علامه مهدی بحر العلوم طباطبا ئی بوده است. هم چنین ابن محمد امین توستری و ابن حاج اسماعیل حائری و نظیر مشهدی و صاحب جواهر و پس از وی شیخ مرتضی انصاری - قدس الله اسرارهم - را جزو اساتید وی ذکر کرده اند.
ملا نظر علی طالقانی پس از تکمیل مبانی علمی و مدارج معنوی به ایران بازگشت و در مدرسه خان مروی تهران، در حجره دوم حیاط کوچک طبقه فوقانی سمت چپ مدرسه اقامت گزید. بطور هم زمان به تدریس فضلاء و طلاب شیفته معارف اسلامی و تالیف کتب ارزنده علمی و اخلاقی و ایراد و وضع و خطابه در منابر عمومی مشغول شد و تا پایان عمر شریف خود به این امور اشتغال داشت.
سرانجام به سال 1306 هجری قمری - 1267 شمسی- (که ماده تاریخ آن کلمه ((غوش)) پس از شصت و شش سال (معادل 64 سال شمسی) زندگی پربار و برکت و سرشار از زهد و عبادت و علم و ارشاد و برجای نهادن کتب ارزنده در زمینه های مختلف علوم و معارف اسلامی و تربیت شاگردانی فاضل و جامع کمالات علمی و عملی در جوار امام هشتم حضرت علی بن موسی الرضا - علیه آلاف التحیه الثناء - دار فانی را ودا گفت و به لقاء محبوب باقی شتافت.
آشنائی با آثار مکتوب مولف
از میان کتب و رسائل متعدد مرحوم ملانظر علی طالقانی تنها آثار زیر مضبوط است که از این میان تنها چند اثر باقی مانده و سایر موارد جز نامی بر جای نیست
الف - مناط الاحکام: کتابی است در اصول فقه که بر اساس دو فن تدوین شده است یکی در فروع و ظواهر احکام و دیگر در اسرار و بواطن آنها. مولف هر یک از دو فن کتاب را به بحاری تقسیم و از هر بحر انهاری را منشعب کرده است. کتاب با این عبارت آغاز میشود (( الحمد الله الذی فضلنا علی کثیر من العباد)). ملا نظر علی در موارد بسیاری از این کتاب به نقل از شیخ و استاد خود علامه شیخ مرتضی انصاری مبادرت کرده است. تاریخ اتمام تدوین کتاب سال 1303 هجری قمری و تاریخ چاپ آن سال 1304 است. شیخ آقا بزرگ تهرانی در جلد 22 کتاب عظیم الذریعه (ص 287 و شماره 7089) از مناط الاحکام نام برده است.
ب- اجتماع امر و نهی: این کتاب در باب یکی از مباحث اصولی تدوین یافته و همراه با کتاب مناط الاحکام به طبع رسیده است. صاحب الذریعه این اثر را در جلد اول (ص 269 شماره 1412) معرفی کرده است.
ج- رساله فی الغناء: این کتاب نیز همراه با مناط الاحکام به چاپ رسیده و در جلد 16 الذریعه صفحه 62 شماره 310 از آن نام برده شده است.
د- کلمات القران: کتابی است در تفسیر مفردات قران کریم که به شیوه عربی ملمع در حدود 10000 سطر نگاشته شده است. مولف پس از مقدمه ای مختصر، مفردات قران را از الف تا هاء آورده و مورد بحث قرار داده است. صاحب الذریعه در جلد 18 (ص 117 شماره 978) پس از ذکر این کتاب اظهار داشته که نسخه خطی آن در سال 1297 در تهران در نزد شیخ مرتضی مدرسی چهاردهی بوده است. ملانظر در صفحه 90 جلد اول کاشف الاسرار به این اثر خود اشاره کرده است.
هـ- طراز المسائل: کتابی است در مقتل که شیخ آقا بزرگ در جلد 15 الذریعه (ص 159 شماره 1038) از آن یاد کرده و آورده است نسخه خطی آن در مشهد در نزد شیخ علی اکبر نهاوندی بوده و نیز همان جا متذکر شده که شنیده است که این کتاب به چاپ رسیده. ملا نظر علی در کتاب کاشف الاسرار از این اثر نام برده بویژه در بخش(( اجمال مواعظ سنه 1285) کرارا به آن اشاره کرده است.
