دفتر ادبیات و هنر مقاومت

«دفتر ادبیات و هنر مقاومت» آذرماه 1367 در مجموعه «حوزه هنری» فعالیت خود را آغاز کرد و با انگیزه گردآوری، تدوین و نگارش آثار ادبی، هنری، پژوهشی و خاطرات به جای مانده از دوران دفاع هشت ساله مردم ایران در «جنگ ایران و عراق»، قدم به عرصه فعالیتهای فرهنگی و نشر کتاب گذاشت. اینک حاصل «20 سال» فعالیت مستمر این دفتر، به رغم افت و خیزهای فراوان، مجموعه ای است از «565 عنوان کتاب»، «5 شماره فصلنامه»، برنامه ها و کارشناسی های انجام شده و سخنرانی ها و مصاحبه های صورت گرفته و از همه مهمتر پرورش نسلی از نویسندگان و پژوهشگران که در این دفتر رشد کرده اند یا از روش، منش، سبک و کارشناسی دفتر، در ارتباط مستمر با آن، خوشه ها چیده اند و در راه اندازی و فعالیتهای مراکز مشابه و هم عرض بهره ها رسانده اند.
بسیاری از آثار دفتر، سالها با اقبال عمومی و نشر مجدد روبه رو بوده و از محافل، جشنواره ها و مراسم گوناگون، نشانها و تقدیرنامه های مختلف دریافت کرده و در آرای اندیشمندان و بزرگان قوم تجلی به سزایی داشته است که در جای خود نیازمند بررسی و احصا است.
نگاه دفتر از ابتدا به مقوله جنگ و ادبیات آن، تخصصی بوده است، نمود عینی این امر، تفکیک موضوعی کتابهای آن از آغاز انتشار است. با رشد حجم فعالیتهای دفتر، به مرور واحدهای تخصصی و موضوعی شکل ملموس تری به خود گرفته و شاخه های فرعی مختلفی چون «زنان» و «جانبازان» بدان افزوده و یا فعالیت آنها پس از طی دوره ای، متوقف شده است. اکنون، علاوه بر کارشناسی مستقلِ افراد، واحدهای زیر عمده فعالیتهای تخصصی دفتر را دنبال می کنند:

1. واحد پژوهش
به موازات تشکیل دفتر، بخش پژوهش نیز فعالیت خود را آغاز کرد. اولین اقدام این بخش، پذیرش و اجرای مقدماتی طرح تدوین و گردآوری «فرهنگ جبهه» بود. از آن زمان تاکنون بالغ بر 27 عنوان کتاب و 5 شماره فصلنامه «کتاب مقاومت» در زمینه های مختلف پژوهش فرهنگ، ادبیات و تاریخ جنگ، و نیز مراجعی چون فرهنگها، فهرستها و اسناد در این دفتر منتشر شده، که به نوعی ساختار بدنه پژوهشی گذشته دفتر را شکل داده اند.
اکنون «واحد پژوهش» امر تحقیق و پژوهش فراگیر، جدی و علمی، در زمینه مطالعات فرهنگی، ادبی و اجتماعی دفاع مقدس را وجهه همت خود ساخته و با طراحی و انجام مطالعات بنیادی برای تحصیل روش های مطالعاتی و مسئله شناسی و یافتن راه کارهای علمیِ فراخور، سعی در حصول به مقاصد مورد نظر دارد. مجموعه مقالات «نام آورد» که مجلد اول آن در سال 1380 منتشر شده، و همچنین آثار ترجمه اخیر این واحد ـ «در قلمرو سوگ و خاطره»، «گفتمان جنگ در رسانه ها و زبان ادبیات» و «خاطره و گفتمان جنگ» ـ از این شمار هستند.
همچنین شرکت در جلسات و نشست ها و همایش های علمی و دانشگاهی مربوط به جنگ ایران و عراق و انقلاب اسلامی، برگزاری نشست و دعوت از استادان دانشگاه ها و صاحب نظران جهت بحث و گفت وگو درخصوص این موضوعات، انجام مصاحبه های علمی درباره زوایای متعدد جنگ و تنظیم و تنقیح آنها با رعایت آخرین استانداردهای کتب دانشگاهی، اهتمام به تهیه و تألیف مقاله های علمی پژوهشی و پذیرش کارشناسی طرح های تحقیقاتی مربوط به جنگ یا بازبینی و بررسی آنها، مشاوره و همراهی در تهیه و تدوین رساله های دانشگاهی با موضوع جنگ، مشارکت در تهیه و تألیف منابع درسی دانشگاهی در مقاطع متفاوت تحصیلات تکمیلی، از دیگر فعالیتهای اصلی کارشناسان این واحد است.

2. واحد خاطرات
اصلی ترین فعالیت دفتر از ابتدا تا کنون، گردآوری، تدوین و نشر خاطرات و یادداشتهای جنگ بوده است. جمع آوری خاطرات که منجر به چاپ کتابهای این حوزه می شود شامل مطالعه پیرامون شخصیتها، پیگیری های اجرایی، مراجعه ها و مصاحبه های متعدد، پیاده کردن نوارها و تدوین اثر، ویرایش و بازخوانی های متعدد و بالاخره کارشناسی و آماده سازی آثار برای چاپ می باشد. شایان ذکر است که بسیاری از این آثار تا مرحله چاپ روندی بیش از یکسال طی می کنند که حاصل کار ممکن است با سال نشر سالهای آتی به چاپ برسد. نشر 206 عنوان کتاب «خاطرات جبهه و جنگ» (که 55 عنوان آن به «خاطرات عراقیها» اختصاص دارد)، 25 عنوان «یادداشتها و دست نوشته ها»، 78 عنوان «خاطرات آزادگان» که جلوه ای تابان از ادبیات پایداری و محملی برای رشد و بالندگی دفتر بوده، در نوع خود بی نظیر است.
برنامه های کنونی دفتر، در نشر خاطرات «شفاهی» و «مکتوب»، با توشه گرفتن از تجارب گران قیمت گذشته و تکیه بر یافته های پژوهشی، زمینه هایی را فراهم کرده تا «تاریخ شفاهی» جنگ بستری مناسب و آماده، برای نگارش و نشر پیدا کند. کتاب «بمو» و خاطرات اخیر فرماندهان و نام آوران جنگ همچون «چزابه»، «نبرد درالوک»، «هم مرز با آتش»، «شبهای بی مهتاب» و «مردی که خواب نمی دید» و اخیراً کتابهای «دسته یک»، «جاده های خلوت جنگ» و «نوشتم تا بماند»از آن جمله هستند.

3. واحد زنان
اهمیت نقش و حضور زنان در لایه های پنهان و آشکار هر واقعه تاریخی بر کسی پوشیده نیست. اکنون پس از گذشت بیست سال از پایان جنگ ایران و عراق (دفاع مقدس) هنوز به درستی زوایای آشکار و پنهان این حضور شناسایی و روایت نشده است. بدین منظور یکی از بخشهای مهم فعالیتهای این دفتر، شناسایی، انتخاب و دعوت از زنان نقش آفرین در جنگ و سپس جمع آوری و تدوینِ روشمند خاطرات آنها می باشد که از مرداد 1379 در واحدی جداگانه متمرکز شده است.
دفتر تا کنون 29 عنوان کتاب خاطرات، یادداشتها و اشعار زنان و یا در موضوعات «زن و جنگ» منتشر کرده است، که «کنار رود خین» از جمله این آثار مطرح است. همچنین مجموعه کتابهای چند سال اخیر این واحد همچون «یکشنبه آخر»، «گل سیمین» و «دا» به لحاظ روش کار و محتوای متفاوت، قابل توجه است.

4. واحد کودک و نوجوان
از ابتدای تأسیس دفتر توجه خاصی به کودکان و نوجوانان، به عنوان آینده سازان این مملکت بوده و تاکنون 110 عنوان کتاب در موضوعات مختلف این گروه سنی، همچون خاطرات جنگ، شعر، داستان، نامه، دانستنیها و ... در دفتر منتشر شده که در این میان 17 جلد «شبهای بمباران» و 20 جلد «قصه فرماندهان» و 11 جلد مجموعه «قصه های شهر جنگی» در نوع خود کارهایی بدیع و تأثیر گذار و محل توجه و اقبال عمومی بوده است.
«واحد کودک و نوجوان» در شکل متمرکز و مستقل، از سال 1373 فعالیتهای خود را آغاز کرده و اکنون ضمن کارشناسی آثار ارائه شده به این واحد، بستری مناسب برای نگارش برخی کتابها در موضوعات یادشده است.

5 . مراسم شب خاطره
مراسم «شب خاطره» جایگاه خاصی در برنامه های ابداعی این دفتر دارد. اولین برنامه این مراسم در سال1372 برگزار شده است. برای تدارک این مراسم، که معمولاً اولین پنجشنبه هر ماه، 5/2 ساعت قبل از اذان مغرب در«تالار اندیشه» حوزه هنری اجرا می شود، نیاز به پیگیری های فراوان در دعوت از اشخاص صاحب نام و گمنامانِ صاحب خاطره و مجریان توانا و تدارکات مناسب و ضبط و آرشیو برنامه هاست.
از فعالیتهای جنبی در این مراسم، تهیه و پخش فیلم های سینمایی، مستند و روایت های تصویری در میان برنامه ها، اجرای سرودها، نمایش ها و کنسرت موسیقی و تدارک مسابقات و ... است. همچنین تهیه گزارش تصویری از جانبازان خانه نشین و پخش خاطرات آنها در مراسم، یکی دیگر از برنامه سازیهای کارشناسان این واحد است.
تاکنون 177 برنامه «شب خاطره» طی این سالها برگزار شده، که گونه ای شفاهی از روایت خاطرات و بستری برای برقراری ارتباط مستقیم با مخاطب و عامه مردم بوده است. از میان برنامه های این مراسم تعدادی از آنها در قالب لوح فشرده (CD) تهیه و تدوین شده که از طریق دفتر برنامه قابل تهیه است. اخیراً با تعامل صدا و سیما، بخشی از این برنامه ها برای پخش تلویزیونی ارائه خواهد شد.

6 . وب سایت کمانه
این وب سایت که با نشانی های: kamaneh.com و kamaneh.ir در دسترس خواهد بود وب سایت رسمی این دفتر است که البته هنوز راه اندازی نشده است. در این پایگاه، شرح فعالیتهای جاری دفتر، اخبار و گزارش های منتشره از آثار، کارشناسان و کارکردها ارائه خواهد شد.
بخش اصلی این پایگاه اطلاع رسانی، معرفی واحدهای تابعه دفتر و شرح فعالیت های روزآمد آنها، معرفی و دسترسی به کارشناسان، نویسندگان و پژوهشگران امروز و گذشته دفتر، اطلاعات کامل کتابشناختی آثار، مصاحبه ها، گزارش ها، مقالات، نقد و نظرها و سایر مطالب منتسب به دفتر خواهد بود.

7 . کتابخانه جنگ
مجموعه سازی و اطلاع رسانی مناسب، از ارکان تشکیل نهادهای فرهنگی و پژوهشی است. از شهریور سال 1379، «کتابخانه جنگ» تأسیس شده و تاکنون با رشد علمی مناسب و مجموعه سازی بیش از 11هزار جلد کتاب فارسی، خارجی، نشریات و ویژه نامه های تخصصی جنگ، جزوه، پایان نامه و لوح فشرده ـ که افزون بر 95 درصد آنها به «جنگ ایران و عراق» و مابقی به سایر جنگها اختصاص دارد ـ توانسته است در «کتابداری و اطلاع رسانی تخصصی جنگ» گامی مؤثر بردارد. این کتابخانه از جمله کتابخانههای تخصصی و پژوهشی محسوب میشود و اخیراً نیز در همین گروه دارای «شماره استاندارد بینالمللی کتابخانهها» ISIL (شابکا) شده است که نشان از اهتمام جدی آن به امر کتابداری ملی دارد.
تشکیل نظام کتابخانه ای استاندارد و به تبع آن شناسایی، جمع آوری و تهیه و مجموعه سازی تمام آثار حوزه جنگ و جنگها و دفاع مقدس، امانت آثار به مراجعان و اعضا، ارتباط و تعامل با سایر کتابخانه ها، ناشران و مراکز فرهنگی و پژوهشی، توسعه کتابخانه در مکانیزه کردن کار، جذب امکانات و بسترسازی مناسب و ارتقای نرم افزاری و سخت افزاری، مشاوره ها و راهنمایی ها و تهیه فهرست های موضوعی برای مراجعان و مخاطبان، که با صرف اوقات فراوان و کارشناسی های مختلف حاصل شده است از برنامه های انجام شده و در حال پیگیری «کتابخانه جنگ» است.
برنامه های پژوهشی و اطلاع رسانی این کتابخانه در نوع خود کم نظیر است. طرح ایجاد «رده بندی کتابخانه جنگ» WLC، بانک اطلاعات ویژه وب، تهیه مراجع «کتابداری جنگ»، روش های بدیع و علمی در تهیه «کتابشناسی ها» و «راهنماها»ی موضوع جنگ، مشاوره های گوناگون در خصوص جشنواره های انتخاب کتاب و ارسال اقلام اطلاع رسانی به منازل اعضا، پژوهشگران و مراکز پژوهشی و انتشاراتی در تهران و شهرستانها و ارتباط مستمر با این مراکز، از فعالیتهای در خور توجه این کتابخانه است. اخیراً انتشار کتاب «هشت یادداشت پیرامون کتاب و کتابداری جنگ» در هشتمین سالگرد تأسیس این کتابخانه، گامی جدی برای تثبیت برنامه های پژوهشی آن به شمار می رود.
این کتابخانه برای امانت کتاب، استفاده از بانکهای اطلاعاتی، مشاوره و راهنمایی های مختلف با شرایطی سهل عضو می پذیرد و آمادگی دارد تا تمامی پژوهشگران و علاقمندان را از لحاظ اطلاع رسانیِ منابع جنگ تأمین کند.