روایتی از پیشرفت یک انقلاب | مروری بر کتاب «انقلاب رو به جلو» به روایت

تاریخ شفاهی آن دسته از روایت ها و گزارش های رسمی و مورد اطمینان است که توسط راوی صادق و موثق به خواننده عرضه می شود. نوع نگاه راوی به مسئله ای دست اول را می توان یکی از ویژگی های مهم تاریخ شفاهی دانست. تاریخ شفاهی زنده است، هیجان دارد و مخاطب خود را در میان کش وقوس های داستانی می جوید. این جذابیت و عوامل دیگری سبب شده تا در سال های اخیر این ژانر بیشتر مورد اقبال قرار بگیرد و خوانندگان بیشتری را به خود جلب کند. در این سال ها شاید خاطرات شفاهی جنگ تحمیلی پرحجم ترین بخش از تاریخ شفاهی را شکل داده باشند؛ اما حواشی پیرامون آن، یعنی روایت سرگذشت انقلاب تا به امروز نیز هواداران خاص خود را دارد. کتاب «انقلاب رو به جلو» یکی از همین روایت هاست که می کوشد تا مسائل انقلاب را از منظر یکی از افراد باسابقه در نظام، یعنی "سیدمرتضی نبوی" روایت کند. سابقۀ مبارزاتی نبوی در قبل از انقلاب با سابقۀ سیاسی او و عضویتش در حزب جمهوری اسلامی و همچنین تصدی وزارت و نمایندگی مجلس شورای اسلامی او عجین شده است و همین کافی است تا خواننده وسوسه شود تا روایتی دست اول و پرهیجان را از زبان یکی از افراد مطلع انقلاب بشنود.
«انقلاب رو به جلو» در ده فصل  تدوین شده است: فصل اول را می توان درآمدی بر زمینه های وقوع انقلاب اسلامی و درک تحولات بعدی آن دانست. در فصل دوم ماهیت انقلاب اسلامی مورد تأکید قرارگرفته و بر جنبه های متفاوت آن با دیگر انقلاب ها از یک سو و رفتارهای رژیم شاهنشاهی از سوی دیگر پرداخته شده است. بخشی دیگر از این فصل به ترسیم جغرافیای سیاسی و اجتماعی گروه ها و همچنین پاسخ به پرسش هایی در خصوص سازمان مجاهدین خلق و نهضت آزادی اختصاص یافته است. فصل اول و دوم بیشتر مروری بر پیش آمدها ی قبل و مقارن با انقلاب است و خواننده بیشتر با تحلیل مواجه است تا تاریخی شفاهی. گزاره ها به سرعت مطرح شده و اندکی تحلیل می شوند، بی آنکه سعی شود تاریخی مستدل و یک دست از این دوران بیان شود.
از فصل سوم تا آخر، کتاب آهنگ تاریخ شفایی به خود گرفته و مصاحبه گر پرسش های بهتر و پخته تری را از نبوی می کند. فصل سوم حزب جمهوری اسلامی «از اوج تا فرود» نام دارد. مطالعۀ این فصل به آن هایی که در خصوص احزاب مطالعه و تحقیق دارند، پیشنهاد می شود؛ چه این که روایت های این فصل نسبت به روایت های دیگر در خصوص حزب جمهوری اسلامی وضوح بیشتری دارد. برخی زوایای این حزب و مواجهه آن با چالش هایی همانند ریاست جمهوری بنی صدر از بخش های جذاب این فصل است. علی رغم این مسئله اما به نظر می رسد مسئله حزب جمهوری اسلامی از برخی زوایا بررسی می شوند و این روایت ها همه آنچه که حزب در بستر آن شکل گرفته و کنشگری می کند را بازتاب نمی دهد.
فصل چهارم، روایت های عضویت نبوی در سپاه، چالش های فراروی سپاه و انتقال او به دولت و تلاش برای ایجاد فضای سالم در مخابرات و سپس چگونگی تصدی وزارت پست و تلگراف در کابینه شهید باهنر اختصاص دارد. اگرچه در این فصل خواننده باز هم با تحلیل هایی روبه رو می شود، اما برخی سؤال ها از احساسات و یا نقطه نظرات مصاحبه شونده توانسته موازنه میان آن ها را برقرار سازد.
تلاش های و روایت های نبوی در دولت میرحسین موسوی فصلی جذاب و خواندنی از آن دوران است؛  نزاع در مبانی اقتصادی دولتی و خصوصی میان اعضای کابینه تا مسائل اقتصادی دیگر همچون عدالت اجتماعی و وضع قانون کار، اخذ مالیات ها و حاشیه های پیرامون هر یک از این ها مباحث و بالتبع آن پدید آمدن ساختارهای جدید در نظام، این بخش را تشکیل می دهند.
فعالیت دیگر نبوی در حوزه مطبوعات، با روزنامه «رسالت» عجین شده است. این روزنامه که در دوره دوم نخست وزیری موسوی چاپ می شد را می توان مهم ترین منتقد سیاست های دولت وی دانست. در این فصل پرسش ها بیش از آن که بر جزئیات عملکرد روزنامه «رسالت» متمرکز باشند، تلاش می کنند تا فضای سیاسی و اجتماعی آن دوران و موضوعات دست به گریبان آن روزها را مورد تأکید قرار دهند. علی رغم آن که این فصل «با رسالت» نام دارد، اما به نظر جای آن داشت که در این فصل تاریخی شفاهی از روزنامه «رسالت» بیان می شد تا آیندگان بیشتر در جریانات فراز و فرود این روزنامه از بدو تأسیس تا کنون قرار می گرفتند.
فصل هفتم تا دهم نیز بیشتر به بررسی اقدامات دولت سازندگی و اصلاحات و چالش های این دوران متمرکز است. از آن جا که مرتضی نبوی سابقه نمایندگی مجلس شورای اسلامی را دارد، روایت های بی پردۀ او می تواند برخی زوایای ناگفته را از این دوران آشکار سازد. مخالفت نبوی با اقتصاد دولتی سبب نشد تا وی در دورۀ سازندگی و اصلاحات منتقد رویۀ این دو دولت نباشد و همواره نقدهای جدی و مهمی را در راستای اقتصاد آزاد را مطرح کرده است که نمونه هایی از آن را می توان در این کتاب دید.
آخرین فصل به نظر گاه های نبوی اختصاص دارد؛ از عدالت اجتماعی گرفته تا مفاسد آقازاده ها و خصوصی سازی و مفاسد اقتصادی، قاچاق و البته زندگی شخصی وی، همگی در این فصل بیان شده اند. در واقع این فصل، تاریخی از خود نبوی و روایتی از زبان او در خصوص سیدمرتضی نبوی است.
درمجموع کتاب «انقلاب رو به جلو» می تواند هم به ذائقه محققان عرصه انقلاب خوش بنشیند و هم توجه خوانندگان غیرتخصصی را به خود جلب کند. پرسش و پاسخ ها ساده اند، باهم تزاحم ندارند و این سادگی و پرهیز از پیچش موضوع، روایت را قابل فهم تر و اثرگذارتر نموده است. با این حال به نظر می رسد پرسش ها محافظه کارانه مطرح شده اند، چه این که در خصوص فردی همانند مرتضی نبوی می توانست پرسش های درگیرانه تر، تاریخ شفاهی بهتری را رقم زند؛ پرسش هایی که به روای کمک می کرد تا جزئیات بیشتری را به خاطر آورده و تناقضات بیشتری را حل کند.
«انقلاب رو به جلو» روایت "سیدمرتضی نبوی" از بیست سال تاریخ انقلاب اسلامی است و "جواد کامور بخشایش" گفت وگو و نگارش آن را انجام داده و توسط انتشارات موزه انقلاب اسلامی و دفاع مقدس در 476 صفحه در سال 1397 روانه بازار نشر شده است.