کسی که می آید | نقدی بر کتاب «پژوهشی درباره امام مهدی (ع)» نوشته شهید «محمدباقر صدر»

اگرچه که گاهی فطرت بدون هیچ اثباتی حقایق را می پذیرد، اما در دنیایی که بسیاری دنبال ایجاد تردید و شبهه نسبت به عقاید انسان ها هستند، شاید لازم باشد عقاید را با ریشه های عقلانیت و منطق در وجودمان استوار کنیم.

مسئلۀ منجی امروزه به یکی از بحث برانگیزترین نقاط تفکر بدل شده است. جوامعی که با سخت ترین فراز و نشیب ها دست و پنجه نرم کرده و عاجزانه به دنبال پاسخی برای سؤال های بی جوابشان می گردند. تجلی نیاز به منجی باعث شده است که روزبه روز سؤالات حول مهدویت افزایش پیدا کند، و پیشرفت آگاهی اجتماعی پاسخ هایی منطقی و عقلانی را از جامعۀ دینی طلب کند.

کتاب «پژوهشی درباره امام مهدی(ع)» نوشتۀ شهید "محمدباقر صدر"، تلاش کرده است با دیدگاهی عقلانی به بعضی از سؤالات حول مسئلۀ امامت حضرت مهدی(ع) پاسخ بدهد. لازم به ذکر است که این گفتار به عنوان مقدمه ای بر دائرة المعارف امام مهدی(عج) تدوین شده و در زمان حیات شهید صدر به چاپ رسیده است. به دلیل حجم کم، کتاب از بسیاری از نکات در خصوص موضوع مهدویت گذر کرده است، اما توانسته است در گفتاری کوتاه ذهن مخاطب را با سؤالاتی دربارۀ مسئلۀ مهدویت درگیر، و تا حدی به اقناع فکری و عقلانی وی بپردازد.

این کتاب در ابتدا از سؤالاتی حول امکان و دلیل عمر بلند امام زمان شروع می کند و تلاش می کند با دیدگاهی جامعه شناسانه و منطق گرایانه به این سؤالات پاسخ بدهد، به شکلی که یکی از دلایل این عمر بلند را چنین تحلیل می کند: «این راهبر باید احساس کند که تمدنی که با آن می ستیزد، خوار و فرومایه است و این حس روشن را داشته باشد که آن تمدن تنها به منزله یک نقطه بر خط طولانی تمدن انسانی است. هر قدر قلب آن راهبر تحول بخش از این احساس آکنده تر باشد، از لحاظ روحی قدرتی بیشتر برای رویارویی و ایستادگی در برابر آن تمدن و پیکار با آن تا لحظه پیروزی می یابد.» و واضح است که هر قدر انسانی بازۀ زمانی بزرگ تری از تاریخ را تجربه کرده باشد، این احساس در او قوی تر خواهد شد.

نویسنده در ادامه به این نکته برمی خورد که با وجود این که امام در سن پنج سالگی به امامت رسیدند، راهبری امت توسط یک فرد با این سن، چگونه از لحاظ منطقی و تاریخی قابل قبول است؟ و یک کودک پنج ساله چگونه توانسته است تحت چنان تربیتی دینی ای قرار بگیرد که توانایی امامت را کسب کرده باشد؟

نویسنده برای پاسخ به این سؤال به «پدیدۀ امامت زودهنگام» در زندگی اهل بیت اشاره کرده و با رجوع به سیره ائمه و رسالت های آسمانی این امر را ممکن می داند.
در ادامۀ بحث کتاب به دلایل وجود امام مهدی(عج) بنا بر استدلالی نقلی و منطقی می پردازد و ذیل آن به دلایل گذار از حضور امام به غیبت صغری و سپس غیبت کبری اشاره می کند.

و این سؤال مطرح می شود که: «چرا این راهبر هنوز ظهور نکرده است؟»
نویسنده جواب این سؤال را برپایۀ نگاهی خداباورانه به تغییرات اجتماعی می دهد و در بخشی چنین توصیف می کند: «سنت خداوند در فرآیند تغییر ربانی همواره چنین جریان یافته است که در جنبه اجرایی به شرایط عینی که فراهم آورنده فضای مناسب و جو عمومی برای فرآیند تغییر هستند، مقید باشد. به همین روی اسلام ظهور نکرد مگر در پی فاصله ای دراز از ظهور رسالت ها و گذشت چندین قرن. هرچند خداوند می توانست همه دشواری ها ومشکلات پیش روی آن رسالت ربانی را بردارد و فضای مناسب برای آن را از راه اعجاز، به شکل سریع تر بیافریند، اما خواست تا این شیوه را به کار گیرد؛ زیرا آزمایش و امتحان و رنجی که انسان از رهگذر آن تکامل می یابد، ایجاب می نماید که آن فرآیند ربانی از این جنبه، طبیعی و واقع گرا باشد.»

در انتها به این سؤال پرداخته می شود که آیا یک فرد می تواند تغییراتی به وسعت تغییر تمدن های جهان را ایجاد کند و هم چنین ابزار این تغییرات چه خواهد بود؟
و در قسمتی از پاسخ به این سؤالات نویسنده این چنین می نویسد: «مهدی(ع) در پی یک خلأ بزرگ که نتیجه نگون ساری و بحران نفس گیر تمدنی است، رخ خواهد نمود. این خلأ زمینه را فراهم می سازد تا آن رسالت تازه گسترش یابد و این شکست و نگون ساری، فضای روانی را برای پذیرش آن رسالت مهیا سازد. این نگون ساری رخدادی نیست که به صورت تصادفی در تاریخ تمدنی انسانی روی داده باشد؛ بلکه پیامد طبیعی تضاد های تاریخ گسسته از خداوند متعال است که سرانجام راه حلی برای آن یافت نمی شود و بدین روی آتشی برافروخته می گردد که همه چیز را از میان برد. در آن حال، نوری می درخشد و آن آتش را فرو می نشاند و عدل آسمان را بر زمین استقرار می بخشد.»

این کتاب، به طور مختصر تلاش می کند ذهن مخاطب را با سؤالاتی در خصوص مسئلۀ مهدویت درگیر کرده و تا حدی به اقناع فکری و عقلانی وی بپردازد. لازم به ذکر است که این گفتار به عنوان مقدمه ای بر دائرة المعارف امام مهدی(عج) تدوین شده و در زمان حیات شهید محمدباقر صدر به چاپ رسیده است.