جرعه نوشیِ حقیقت | جستاری بر کتاب «با علی در صحرا» از آیت الله حائری شیرازی

خانمی همراه با دو پسر کوچکش به خانه "شیخ مفید"، از بزرگ ترین علمای شیعه در قرن چهار هجری می رود و پس از دیدن شیخ از او تقاضا می کند تا دو پسرش را به شاگردی بپذیرد و به آن ها درس بدهد. شیخ مفید بعد از شنیدن این درخواست، به گریه می افتد و افراد حاضر در خانه همگی از این اتفاق تعجب می کنند! شیخ کمی آرام می شود و سپس می گوید: دیشب در عالم رؤیا حضرت زهرا را دیدم که دست پسرانش حسن و حسین را گرفته بودند و نزد من آمدند و از من تقاضا کردند تا به آن دو درس بدهم! و حال شما با دو پسرتان آمده اید و عیناً همان تقاضا را می کنید...

آن دو پسر، "سید مرتضی" و "سید رضی" بودند که بعد از شاگردی نزد شیخ مفید، هر دو به درجات بالای علمی رسیدند و نقش کلیدی و مهمی در اعتلای تشیع و علوم متخلف داشتند. در این بین، سید رضی کاری بسیار بزرگ و ماندگار انجام داد و آن تدوین کتاب ارزشمند و شریف «نهج البلاغه» بود. او گلچینی از خطبه ها، نامه ها و سخنان پر از حکمت و باارزش حضرت علی(علیه السلام) را جمع آوری کرد و در کتابی به این نام برای ما به یادگار گذاشت؛ کتابی که در بیشتر خانه ها موجود است و عموما در کنار قرآن قرار دارد. با خواندن «نهج البلاغه» انگار که در مسجد کوفه و یا در میدان صفین و دیگر مکان ها نزد مولا نشسته ایم و ایشان که به گفته "استاد حائری شیرازی"، بودنش در بین مردم از سر رحمت الهی است، بالای منبر در حال صحبت کردن برای ما هستند و این اتفاق برای ما که به جبر زمانه حضرت علی(علیه السلام) را ندیده ایم، بسیار درس آموز، شیرین و لذت بخش است. «نهج البلاغه» کتابی چندبُعدی است و سخنان حضرت در مورد مسائل گوناگونی مانند عدالت، اخلاق، توحید، معاد، دنیا، آخرت، معاش، خلافت، پیامبر، جنگ ها، قرآن، توصیه های مختلف و... در آن آمده است. شنیدن این معارف و حقایق از کسی که به بیان قرآن مانند نفس و جان پیامبر است و به گفته حضرت رسول، همواره همراه حق است و حق نیز همیشه با اوست، لطف دیگری دارد.

در کنار سخنان عمومی حضرت، چند صحبت خصوصی از امام با افراد خاص نیز در «نهج البلاغه» آمده است. یکی از این صحبت های خصوصی، هنگامی است که مولا دست کمیل را می گیرد و با هم به صحرا می روند و حضرت شروع به بیان معارف و نکاتی ارزنده برای کمیل می کنند و کمیل بعدها این سخنان را به افراد دیگری انتقال داده تا به دست ما رسیده است. و حال با خواندن این سخنان انگار ما هم همراه با مولا علی در صحرا قدم می زنیم و به سخنان ایشان گوش می دهیم؛ سخنانی عمیق که کلمه کلمه آن دریایی است از معارف و نیاز به شرح و توضیح دارد.

این اتفاقی در کتاب «با علی در صحرا» که تدوین شده سخنان "مرحوم آیت الله محی الدین حائری شیرازی" است، تا حد خوبی رخ داده است. خواندن این اثر ارزشمند که در آن به شرح دو حکمت از «نهج البلاغه» پرداخته شده، برخی از گره های ذهنی خودم را دربارۀ فلسفه و دلیل تعدادی از مسائل بنیادین و احکام دین، باز کرد.

با حس خوب همراهی با امام و کمیل در صحرا، وارد کتاب می شوید و در ادامه در بستر حقیقت و اندیشه که در سراسر کتاب حاکم است، حرکت می کنید. مطالب گفته شده در کتاب، با استدلال های مختلف و عمیقی همراه هستند و نمی توان آن را سریع و بدون توجه خواند. مطالب این کتاب را باید جرعه جرعه نوشید، به آن ها فکر کرد و پس از هضم مفاهیم در ذهن، به مطالعه بخش بعدی پرداخت. حین راه رفتن در صحرا، قدم به قدم مفاهیم بنیادین و مهم مختلفی را از زبان مولا می شنویم و شرح و اثبات عقلی شان را می خوانیم.

این تأکید مکرر به استفاده از عقل و عملیاتی کردن آن، و همچنین نقش پررنگ علم در زندگی انسان، در سراسر این کتاب جاری است و در حین خواندن کتاب مدام این فکر به ذهنم می آمد که چرا در بین کتب آموزشی معارف دینی در دانشگاه ها و حتی مدارس چنین روشی برای تبیین و شرح مسائل مختلف نیست! مسائلی مانند دین، رابطه انسان با خدا، نبوت، امامت، ایمان، تقوا، انواع احکام و عبادات مانند نماز، جهاد و... که از دوران کودکی در تلویزیون و مسجد و مکان های مختلف تا مدرسه و دانشگاه و... عنوانشان را به همراه توضیحات کلیشه ای و نامفهوم شنیده ایم و سوال های بسیاری در موردشان برایمان به وجود آمده که متأسفانه کم پیش آمده جواب درخور و درستی به این سؤال های بیشمار ما داده شود. حتی گاهی اوقات به جای جواب درست، با رفتارهای عصبی و پرخاشگر مواجه می شدیم که ما را به خاطر بیان این سؤالات مؤاخذه می کردند! و خدا می داند چندین و چند نفر به دلیل چنین رفتارهای نادرستی، از دین و هرچه که به آن مربوط می شود، فراری و گریزان شده اند. در حالی که در صورت بودن چنین مطالبی در کتاب های درسی چه برای معلمین و اساتید و چه برای دانش آموزان و دانشجویان، شاهد چنین مسائلی نبودیم.

تا وقتی که بنیان های فکری و اعتقادی به صورت اصولی و دقیق تبیین و پایه گذاری نشوند، ما شاهد عملکردهایی بر پایه اصول الهی و اسلامی نخواهیم بود. اگر چنین کتاب هایی در سطوح مختلف و برای اقشار و رده های سنی گوناگون تهیه و توزیع شوند و یا گروه های رسانه ای با استفاده از مفاهیم این کتاب، به تولید آثاری جذاب و اثرگذار بپردازند، می توان شاهد اتفاقات خوبی در تبیین مفاهیم پایه ای و اساسی و رشد فکری در سطوح مختلف جامعه بود. رخدادی که به خودی خود می تواند در بخش های مختلف جامعه اثرات مثبتی بگذارد و زمینه رشد در فضاهای گوناگون را فراهم کند.