تربیت با طعم دین | نقدی بر کتاب «تربیت دینی کودک»

در ویترین کتابفروشی ها همواره بخش قابل توجهی از کتاب های پرطرفدار وجود دارند که توجه مشتریان را به خود جلب می کنند. کتاب های روان شناسی عمومی و در اصطلاح کتاب های خودیاری، درصد قابل توجهی از ویترین را به خود اختصاص می دهند. در کنار آن، کتاب های رمان و آثار ادبی مشهور جهان نیز ویترین ها را آراسته اند.

بخشی از کتاب های چیده شده در ویترین ها، بی شک در حوزه تربیت کودک است. موضوع تربیت کودک و چالش های آن همواره از دغدغه های پدر و مادرها و مربیان تربیتی بوده است. از همان ابتدای تاریخ و خلقت بشر، آدم همواره دنبال راهی برای تعیین گزاره های اخلاقی و وضع بایدها و نبایدهایی برای ذریه خود بوده است و در تمام فرهنگ ها و جوامع، همواره بخشی از میراث مکتوب، در موضوع تربیت فرزندان و یا مجموعه ای از نصایح و پند و اندرزها برای فرزندان بوده است.

در دهه های اخیر، روان شناسی و پیشنهادات و نظریاتش، مورد توجه عموم مردم قرار گرفته است و بالطبع توصیه های روان شناسان و کشفیات آن ها دربارۀ کودکان، تحلیل رفتارهای آنان و طبقه بندی این رفتارها و ریشه یابی و ارائه راه حل، با استقبال مواجه شده است. آثار متعددی دربارۀ موضوع تربیت کودک در کشورهای مختلف، با نگرش های متنوع و متفاوت و رویکردهای دینی، فلسفی، انسان گرایانه، مادی، معنوی و... تألیف شده و می شود.

اسلام به عنوان یک برنامه راهبردی و عملیاتی برای همه ساحات زندگی انسان، برنامه ارائه کرده است و در مسیر پیش روی آدمی، چراغ هایی افروخته تا راه را روشن کنند. در این برنامه عملیاتی، انسان در هیچ موضوعی رها نمی شود و قلب اسلام برای هر انسانی از قبل تولدش تا لحظه مرگش، می تپد و همواره با چراغ هایی پی در پی، در مسیر آدمی نور می تاباند تا انسان راه را از چاه تشخیص دهد. این برنامه مدون و منظم و همه جانبه، چیزی جز تربیت نیست.

برنامه پیشنهادی اسلام برای تربیت آدمی، با تمام برنامه های تربیتی دیگر یک فرق بسیار اساسی دارد و آن این که مسیر تربیت را نه از لحظه تولد طفل و نه حتی از دوران جنینی، که سال ها قبل از شکل گیری نطفه اش آغاز می کند. اسلام، تربیت را در طی قرون اعصار گذشته و آینده جاری و ساری می داند و این نگرش باعث می شود آدمی خود را نه تنها نسبت به خود، نه تنها نسبت به فرزندان و نوه های خود، که خود را در مقابل نسل های بعد از خود نیز مسئول بداند. با این نگاه است که روش و منش فرد مسلمان نه فقط در زندگی خود و فرزندانش که حتی نسل های بعدی اش نیز اثر خود را خواهد گذاشت.

در مسئله تربیت کودک و برنامه پیشنهادیِ اسلام در این حوزه نیز، این نگرش به خوبی مشاهده می شود. ساده ترین مثال معروف در این زمینه همین است که مثلاً به تأثیر لقمه حلال در دوران بارداری مادر به کرات اشاره شده است و یا این که در هنگام انتخاب همسر تأکید شده است که دقت شود صلب و رحم چه زنی حامل نطفه خواهد شد و مثال هایی از این دست... . به همین دلیل است که کتاب های تربیتی دینی، تفاوت اساسی با تألیفات روان شناسان و متخصصان تربیت کودک دارد، چراکه آن ها حداکثر از دوران جنینی، تربیت را آغاز کرده اند و هرگز قبل تر از آن نرفته اند.

یکی از نمونه های خوب و در دسترس از کتاب با موضوع تربیت دینی، کتاب "آیت الله حائری شیرازی" است که با عنوان «تربیت دینی کودک» به چاپ رسیده است. این کتاب با پیروی محض از برنامه تربیتی کلی نگر و جامع و پیوسته اسلام نگاشته شده است و از همین رو جای تعجب نخواهد بود که بیش از نیمی از این کتاب، در خصوص مباحث پایه ای، مقدماتی و زیربنایی است و پس از طرح بحثی گسترده و نسبتاً مفصل درخصوص جهان بینی تربیتی، دین، تعلیم و تربیت و عوامل مؤثر بر آن، به موضوع تربیت دینی کودک نیز به عنوان یک جزء در این کل گسترده اشاره شده است.

اگر تا به حال از آیت الله حائری کتابی خوانده باشید، حتماً می دانید که قلم روان و نثر ساده ایشان به همراه مثال های روز و کاربردی، از ویژگی های کتاب های این عالم بزرگ است. در جای جای کتاب، به فراخور بحث، از آیات و روایات و حکایات بهره گرفته شده است و شیوه های متداول و مرسوم در تربیت کودک، مورد نقد و بررسی قرار گرفته اند.

اگرچه نویسنده دانشمند ما، این کتاب را با رویکردی کاملاً دینی و منطبق با آموزه های تشیع نگاشته است، اما در جایی که نیاز بوده است، به دور از تعصبات کورکورانه، از اشتباهات مسلمانان در شیوه های تربیتی انتقاد کرده و ویژگی های مثبت در تربیت جوامع غربی را برشمرده است.

اگرچه احتمالاً مخاطب این کتاب، در وهله اول پدران و مادران و کارشناسان تربیتی خواهند بود، اما مباحث زیربنایی گفته شده، برای هر فردی، فارغ از والد بودن یا نبودن، مفید است.

کتاب «تربیت دینی کودک» با شما دربارۀ انسانیت، فطرت، تربیت، دین و اخلاق سخن می گوید و در نهایت با چند پرسش و پاسخ مهم و مبتلا به، بحث را به پایان می برد.