1. خانه
  2. مطالب
  3. اهل بیت
  4. تاریخ خوارج پیش روی ماست | معرفی کتاب «خوارج در تاریخ»
تاریخ خوارج پیش روی ماست | معرفی کتاب «خوارج در تاریخ»

تاریخ خوارج پیش روی ماست | معرفی کتاب «خوارج در تاریخ»

به ادعای نویسنده کتاب، بیشتر چهره های سرشناس خوارج، جنگجو بوده اند تا دانشمند و آگاه به تفسیر قرآن و فقه الحدیث. وی به ترتیب الفباء و بدون شماره گذاری به این شخصیت ها و ویژگی های مهم تاریخی آنان اشاره می کند که بهتر بود علاوه بر حرکت گذاری این نام ها (که گاهی خوانشش برای خواص سخت است چه برسد به عوام!) فهرستی از آنان بر اساس دوره های تاریخی، فرقه ها، امام و مؤسس فرقه بودن، قبیله و... ارائه می داد.
اهل بیت 1399/2/29 7 دقیقه زمان مطالعه 2

معرفی کتاب «خوارج در تاریخ، یعقوب جعفری، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1371 ش، 327 ص»

خوارج را که ما عده ای متعصب و انحرافی می دانیم، برخی نویسندگان غربی و مستشرقان (چون گلدزیهر)، آن را گروهی متدین و آزاداندیش معرفی کرده اند و همین داوری، "یعقوب جعفری" را واداشت کتاب «خوارج در تاریخ» را با تکیه بر منابع فراوان تاریخی، حدیثی، کلامی و ادبی (طبق کتاب نامه بیش از صد منبع)، در سال 1370ش با قلمی بیشتر شبیه خطابه و منبر، اما پر از نکات تاریخی کمتر شنیده درباره تاریخ خوارج بنویسد.


خاستگاه خوارج

به نظر وی، ریشه خوارج را باید خیلی دورتر از جنگ صفین و جریان حکمیت و در تعصبات قومی و قبیله ای جست، چراکه با تفکیک توده انبوه خوارج از رهبرانشان، می توان دریافت که بیشتر سران خوارج از دو قبیله "بنی تمیم" و "بنی ربیعه" (تیره ای از قبیله بنی تمیم) بوده اند. بنی تمیم پیش از اسلام با قبیله مضرّ و به ویژه تیره قریش سر جنگ داشت، از این که پیامبر اسلام از قریش بود، حسادت می ورزید و حتی در حکمیت نیز چون عمروعاص از قبیله مضرّ بود، هم قبیله ای بودن را بهانه کردند و دو نماینده پیشنهادی امام علی(علیه السلام)، یعنی مالک اشتر و عبدالله بن عباس، را نپذیرفتند و اشعث بن قیس یمنی، از سران خوارج، تلاش کرد ابوموسی اشعری یمنی که در جنگ صفین حضور نداشت و در شام مقیم بود یکی از حکمین باشد.


سرانجام خوارج

اصرار خوارج نخستین، بر حکمیت و بازگشت از حقانیت آن با فاصله چند ساعت و سر دادن شعار «لا حُکمَ الا لِلّه»، نکته مهم تاریخی در انعقاد نطفه خوارج است. خارج شدن و جدایی دوازده هزار نفر از لشکر امام علی(علیه السلام)، سعه صدر و تلاش ایشان برای هدایت این جمعیت عظیمی که بیرون از کوفه و در «حروراء» ساکن شدند، توبه و بازگشت هشت هزار نفر و در نهایت جنگ نهروان و باقی ماندن فقط نُه نفر از خوارج که نویسنده فصلی برای آن در نظر گرفته هنوز هم خواندنی و درسی از سیاست و عدالت است. علی(علیه السلام) سه حق اساسی برای آنان تا مادامی که در جنگ نبودند، قائل شد: حضور در مسجد، سهم بیت المال، آغازگر جنگ نبودن امام (حکومت).

نویسنده کتاب به دست های مرموز و خیانتکار و برنامه ریزی قبلی در «بازی حکمیت» اصرار دارد و تلاش تامی برای رد نظریه دکتر جعفر شهیدی و استاد مرتضی مطهری درباره علت مخالفت خوارج با حضرت علی(علیه السلام) کرده است.

 

توطئه بزرگ خوارج: کشتن امام و خلیفه حق

جنگ نهروان پایان کار این گروه نبود! چراکه دو هزار نفر در کوفه، قلبشان با خوارج بود و گروهی از توابین دوباره به این گروه پیوستند و فتنه هایی به پا کردند که با مقابله و حتی جنگ از سوی امام علی(علیه السلام) به شکست منجر می شد. در نهایت دست به توطئه ای بزرگی زدند که شهادت امیر مؤمنان(علیه السلام) توسط ابن ملجم مرادی یمنی بود که در یک حرکت جمعی و نه شخصی و با همدستی و همیاری شماری از خوارج (مانند اشعث بن قیس) و وابستگان آن ها (مانند قطام، دختر زیبارویی که برادر و پدرش را در جنگ نهروان از دست داده بود و کشتن علی را شرط ازدواجش با ابن ملجم گذاشته بود) رخ داد. نویسنده کتاب، شهادت امام را اقدام شخصی نمی داند و به این موضوع و زندگی نامه ابن ملجم به صورت خاص پرداخته است و حتی ملاقات ابن ملجم و قطام را نیز بخشی از این نقشه برمی شمرد. همچنین این نظر را که ابن ملجم از خوارج نبوده و این گروه در شهادت نخستین امام شیعه نقشی نداشته اند، به شدت و با اشاره به گزارش های تاریخی رد می کند.


دوران پس از علی(علیه السلام)

خوارج پس از شهادت علی(علیه السلام) با همه حکومت ها سر جنگ داشتند. با معاویه و کارگزاران نیز جنگیدند که البته شیعیان به دلیل سفارش امام علی(علیه السلام) که پس از من با خوارج نجنگید (به نظر نویسنده کتاب: شروع کننده جنگ نباشند)، در این درگیری ها شرکت نداشتند، ولی پس از گسترش فتنه آن ها، بعضی از یاران خاص امام به یاری کارگزارن اموی پرداختند.

 

خوارج ایران

در پی جنگ های میان خوارج و بنی امیه، عده ای از این گروه برای یافتن محلی امن و نیز تجدید قوا، به شهرهای دیگر کشورهای اسلامی از جمله بعضی شهرهای ایران مهاجرت می کنند. البته قیام ها و دولت های خوارج در قرون اول و دوم هجری در ایران، زیاد دوام نیاورد، اما اندیشه انحرافی ایشان به بیشتر شهرهای ایران حتی خراسان و ماوراءالنهر راه یافت و باقی ماند.

نویسنده کتاب، ردپای این حضور را از میان گزارش های تاریخی سفرنامه ها نشان می دهد و استقبال از خوارج و نفوذ فکری و سیاسی آن ها را در اوایل قرن دوم هجری در برخی شهرهای ایران، به وجود ارزش های والایی چون عدالت و مساوات در تعالیم اسلام ربط می دهد، اما وقتی این حضور را در مناطق مختلف تحلیل می کند، درمی یابیم خوارج ابتدا با ادعای ستم حکومت جور علیه آن ها، از حکومت های محلی درخواست پناهندگی می کنند، ولی پس از قوی شدن، دست به شورش و قیام می زنند که طبق دین ما یا باید اسلام را بپذیرید یا ذلت جزیه دادن را! سیاست یا منطقی که هنوز هم در برخی از گروه های تندرو اسلامی می بینیم.

جعفری معتقد است یعقوب لیث از خوارج نبوده، بلکه سرداری ملی بود که در سیستان برای تشکیل یک دولت قدرتمند و مستقل در ایران تلاش کرد.

 

معنی خوارج

خوارج مشهورترین نام این گروه است که از حدیثی از پیامبر اسلام(صلی الله علیه وآله وسلم) گرفته شده است که فرمود: «سَیَخْرُجُ قَومٌ یَمرُقُونَ مِنَ الدّین»؛ به زودی گروهی خروج می کنند که از دین بیرون رفته اند. خروج و قیام خوارج علیه امام علی(علیه السلام) بحث و گفتگوهای زیادی را درباره اندیشه سیاسی خوارج در پی داشت؛ از جمله این که خوارج کسانی اند که بر امام حق خروج کنند.

مارقین، نام معروف دیگر خوارج است که آن نیز از حدیثی از حضرت محمد(صلی الله علیه وآله وسلم) گرفته شده است. ایشان جریان خوارج را پیش بینی کرده بودند و آن ها را با صفت مارقین (به معنای خارج شده از دین) نامید.


فرقه های خوارج

خوارج خود به فرقه های مختلفی منشعب شدند؛ به طوری که همدیگر را تکفیر می کردند و خون یکدیگر را مباح می دانستند! یعقوب جعفری، به تقسیم بندی صاحبان کتاب های ملل و نحلل اشاره می کند و نسبتاً مفصل به چهار فرقه اصلی آن ها می پردازد: 1. ازارقه: تندروترین و خشن ترین گروه و پیرو نافع بن ارزق و به نظر برخی اولین انشعاب در خوارج که پایشان به ایران هم رسیده است. 2. نجدات (نجدیه): پیروان نجدة بن عامر حنفی که از نافع جدا شد. این گروه در یمامه، بحرین و عمان، حضور یا حکومت داشتند. 3. صفریه: درباره وجه تسمیه و رئیس این گروه اختلاف است. 4. اباضیه: تنها گروه رسمی باقیمانده از خوارج که اکنون در مغرب، عمان، لیبی و الجزایر زندگی می کنند. به نظر برخی مؤسس این فرقه عبدالله بن اباض تمیمی است که او هم از نافع جدا شده است. اباضیه، معتدل ترین فرقه خوارج هستند و مسلمانان مخالف خود را کافر دین بلکه کافر نعمت نمی دانند.

 

رهبران خوارج

به ادعای نویسنده کتاب، بیشتر چهره های سرشناس خوارج، جنگجو بوده اند تا دانشمند و آگاه به تفسیر قرآن و فقه الحدیث. وی به ترتیب الفباء و بدون شماره گذاری به این شخصیت ها و ویژگی های مهم تاریخی آنان اشاره می کند که بهتر بود علاوه بر حرکت گذاری این نام ها (که گاهی خوانشش برای خواص سخت است چه برسد به عوام!) فهرستی از آنان بر اساس دوره های تاریخی، فرقه ها، امام و مؤسس فرقه بودن، قبیله و... ارائه می داد. همچنین این فهرست فقط شامل خوارج در حکومت های اموی و عباسی است.

 

عقاید خوارج

یعقوب جعفری، در این کتاب به مهم ترین اعتقادات خوارج مفصل پرداخته است: حکمیت در جنگ صفین، مرتکبان گناه کبیره (که به نظر خوارج، اینان با وجود ایمان قلبی و خواندن نماز، کافرند!)، امامت (که در تحلیل نهایی نویسنده، آنان به اصل امامت اعتقاد نداشتند اما به هنگام جنگ و ضرورت برای خودشان امام و رهبر انتخاب می کردند).

احتجاج امامان شیعه و برخی از اصحاب پیامبر و ائمه، یکی از بخش های جالب کتاب است.


خوارج در نهج البلاغه

دیدگاه امام علی(علیه السلام) درباره خوارج به صورت گسترده در کتاب «نهج البلاغه» منعکس شده است که نویسنده کتاب آن ها را در هشت بخش تنظیم کرده است: داستان حکمیت، نامه به ابوموسی اشعری پس از اعلام رأی حکمین، احتجاجات امام با خوارج، بیان انحرافات خوارج (مانند مرتکب گناه کبیره)، درد دل ها و شکوه های امام، جنگ نهروان، پس از جنگ نهروان، آینده خوارج.

نکته پایانی آن که تاریخ خوارج نخستین، آغاز و انجام، آرمان ها و باورهایشان و رفتار امامان شیعه با ایشان پیش روی ماست تا بیاموزیم با این نوع انحرافات چگونه سیاست و کیاست کنیم.

نظرات

احمد
بحثی است به شدت مورد نیاز یک جامعه بافت مذهبی. ممنون از نویسنده و مجله کتاب فردا.
اشکان
تقسیم بندی موضوع خوارج در توضیح عالی بود

مطالب مرتبط

از فرشِ آمریکا تا عرش جبهه مقاومت با حسین شیخ‌الاسلام | معرفی کتاب «سفیر قدس»

از فرشِ آمریکا تا عرش جبهه مقاومت با حسین شیخ‌الاسلام | معرفی کتاب «سفیر قدس»

«مردم به همان چیزی که امام می‌خواست رأی دادند؛ نه به اسلامی که در ذهن فلان مرجع یا فلان شخصیت سیاسی بود. …

پیوند کووالانسی ازدواج | جستاری درباره کتاب «نیمه دیگرم»

پیوند کووالانسی ازدواج | جستاری درباره کتاب «نیمه دیگرم»

ازدواج یک پیوند کووالانسی است که زوجین باید با به اشتراک گذاشتن الکترون‌های خود، زندگی‌شان را در یک خط راست …

سنگی در تاریخ | نگاهی به رمان «سنگی که سهم من شد»

سنگی در تاریخ | نگاهی به رمان «سنگی که سهم من شد»

در اینجا با داستانی روبرو هستیم که نویسنده از لحاظ به کارگیری عناصر داستانی تا حدود زیادی موفق عمل کرده و به …

کليه حقوق مادی و معنوی این سایت متعلق به موسسه کتاب فردا می باشد

توسعه و طراحی سایت توسط آلماتک

bookroom.ir - Copyright © 2007-2019 - All rights reserved