جریان حکومت خدا بر انسان | معرفی کتاب «حکومت جهانی خدا»

بی‌تردید توحید نقطۀ کانونی در دین اسلام است و همۀ اصول و فروع دیگر در پرتو این اصل رنگ می‌گیرند و بر مدار آن حرکت می‌کنند. همچنین توحید اقسام مختلفی دارد: از توحید ذاتی گرفته تا توحید صفاتی، الوهی، ربوبی و... که این نوشته محل پرداختن به آن نیست. بزرگان دین یکی از اقسام توحید را توحید در حاکمیت دانسته‌اند و آن را حکومت خداوند بر انسان قلمداد کرده‌اند. در این توحید قرار است انسان خداوند را مالک و حاکم بر جهان بداند. همه را از او و به او منتسب بداند که «انا لله و انا الیه الراجعون». از این نظر توحید در حاکمیت می‌تواند نقطه عزیمت مناسبی در طرح اندیشه اسلامی داشته باشد. پرداختن به این قسم از توحید هم اثرات فردی دارد و هم اثرات جمعی. هم می‌تواند انسان موحد را تربیت کند و هم جامعه‌ای موحد بسازد. از این نظر مسئله توحید در حاکمیت مقوله‌ای بسیار مهم و تأثیرگذار است که می‌بایست نسبت به آن توجهی ویژه داشت. هرچند در این خصوص کتاب‌ها و مطالب زیادی گفته شده، اما آن‌گونه که باید و شاید هنوز این مهم نتوانسته جای خود را در میان آحاد جامعه بازیابد.

با این حال و در این فقر معرفتی جامعه می‌توان کارهایی را یافت که گوشه‌ای از این بار را به دوش کشیده و تلاش کنند تا آحاد جامعه را با این مهم آشنا سازند. یکی از این کارها کتاب «حکومت جهانی خدا» است. پدیدآورندۀ این اثر عالمی است که مدارج فقهی و فلسفی را طی کرده؛ هم استاد اخلاق است و هم سال‌ها منصب هدایت و ارشاد مردم را به دوش داشته. از این نظر کتاب «حکومت جهانی خدا» کتابی با درون‌مایه‌های قوی و البته کاربردی است. «حکومت جهانی خدا» در عین این‌که مسائل مهمی را طرح می‌کند، اما زبانش همه‌فهم است. اگر این کتاب را به فردی کم‌سواد بدهید آن را فهم می‌کند و آن را نیز به محققی خریط نیز بدهید از آن توشه خواهد گرفت. حکومت خدا در عین این‌که در پس عبارات خود مباحث غامض و پیچیده را دارد، زبانش روان و عامیانه است. در این کتاب هرچند از برهان‌هایی همچون امکان و وجوب خبری نیست، اما خواننده دست آخر با فقر خود و جهان پیرامون خود آشنا می‌شود. مثال‌هایش از آن دسته مثال‌هایی است که همه با آن مواجه‌اند. آن‌ها را می‌شناسند و تجربه کرده‌اند. این دلیلی است بر اهمیت داشتن کتاب. پس اگر قصد خواندن کتابی در این موضوع را دارید وقت را هدر ندهید.

«حکومت جهانی خدا» ماحصل درس‌های اخلاق مرحوم آیت‌الله حائری در مسجد جامع قلهک است که در پنج فصل سامان یافته است. کتاب از بینش فردی نسبت به توحید و حاکمیت الهی بر انسان آغاز می‌شود و در نهایت به توحید اجتماعی می‌رسد؛ یعنی از اتکاء و اتکال انسان به امر ثابت که همان واجب بالذات است، شروع می‌شود و تا حکومت مهدوی امتداد می‌یابد. از این نظر انتخاب چنین عنوانی برای کتاب هوشمندانه به نظر می‌رسد، چه این‌که جهان درون و بیرون را تحت حاکمیت خدا معرفی می‌کند. در فصل اول توحید و شرک، ایمان و کفر، ایمان به غیب و درک توحید مورد بررسی قرار گرفته است. فصل دوم اما انسان‌شناسی خاص توحیدی و جایگاه انسان در عالم هستی را بیان می‌کند؛ جایی که او قرار است مسجود ملائکه باشد و ارزشش را به رخ کشد. فصل سوم مسئله‌ای در خصوص جریان فیض الهی است. تمایز میان رحمت رحمانیه و رحمت رحیمیه یکی از کلیدواژه‌های اصلی برای فهم این فصل و بلکه بخش مهمی از کتاب است. از نظر مرحوم حائری شیرازی انسان، جایگاه رحمت خاص حق است. رحمت عام رحمتی است در سیر نزول و رحمت خاص سیری است در قوس صعود. اما چه چیز رحمت الهی را به بار می‌آورد؟ پاسخ استاد به این سؤال در اخلاص نهفته است. انسان بااخلاص می‌تواند از رحمت رحمانیه عبور کرده و به رحمت رحیمیه الهی دست یابد. دین همان دستورالعملی است که قرار است ما را به رحمت رحیمیه الهی وصل کند. فصل چهارم اما چگونگی جریان رحمت الهی و موانع این جریان است. مؤلف معتقد است جریان فیض الهی از مجرای خود محقق می‌شود و این مجرا چیزی جز ولایت نیست. با ولایت است که اعمال در جای خود قرار می‌گیرند و به تعبیر بهتر این ولایت است که چون نخ تسبیحی همه اعمال را به یک‌دیگر متصل می‌کنند. بسیار بوده‌اند آن‌هایی که صوم وصلاتی آنچنانی داشته‌اند، اما بدون ولایت این عمل نه تنها سبب قربشان نشده، بلکه در برخی موارد همچون خوارجِ دیروز و داعشِ امروز سبب بعد آن‌ها از حقیقت توحید شده است. از این نظر جریان حاکمیت خداوند از طریق ولایت است که به توده‌های مردم می‌رسد. واپسین فصل نیز مسئله حکومت جهانی حضرت مهدی(علیه‌السلام) و نقش ما در پیاده‌سازی حاکمیت الهی در این دوره را مورد اشاره قرار می‌دهد. در دروه ظهور امام زمان(عجل الله تعالی فرجه الشریف) مردم مزۀ حکومت توحیدی را خواهند چشید، اما این مهم محقق نخواهد شد الّا به بازگشت امت به توحید.

کتاب «حکومت جهانی خدا» کتاب خوش‌خوان و روانی است. مثال‌هایش فوق‌العاده‌اند؛ چیزهایی که گاهی در کلاس فلسفه با چندین ساعت تأمل فهمیده می‌شود گاهاً با یک مثال ایشان به سرعت فهم می‌شوند. مفاهیم به زیبایی از هم تفکیک شده‌اند و تمایزشان به صورتی لطیف بیان شده. کتاب نگاهی بدیع و نو در خصوص توحید در حاکمیت دارد. حاکمیتی که یک سویش خداست و سوی دیگرش انسان. غالب فصل‌هایش مینیمال هستند و حوصله خواننده را سر نمی‌برند، از این جهت خواننده آن را به سرعت خواهد خواند و از آن بهره خواهد گرفت. ان‌شاء‌الله.