بغضِ آلوده | جستاری درباره کتاب «نفس مسموم»

داستان حلبچه و شلمچه و سردشت و فاو هنوز بعد از گذشت حدود 33 سال که از آن فاجعه ضد انسانی و وحشیانه می‌گذرد، در خاطر ما ایرانی‌ها زنده است. هر کدام از ما، از دور یا نزدیک، سراغ داریم جانبازی را که به سختی نفس می‌کشد یا شهیدی را که در اثر تنفس گازهای شیمیایی در مناطق عملیاتی به شهادت رسیده است. همین جنایات هولناک سبب شد تا نویسنده‌ها، کارگردان‌ها و مستندسازهای ایرانی وارد عمل شوند تا این وقایع را برای همیشه در تاریخ ثبت کنند. مهدی نیرومنش از جمله مستندسازهایی است که حدود دو دهه از عمرش را صرف ساختن پنجاه و چهار مستند درباره شهیدان و جانبازان شیمیایی کرده است. این مستندساز قهار که خود از مجروحان شیمیایی شلمچه است پژوهش‌های صورت گرفته برای تولید مجموعه مستندهایش را در چندین کتب به ثبت رسانده است. «نفس مسموم» یکی از آن کتب است که در پانزده فصل آن داستان رشادت‌ رزمندهای جوان و جوانمردی روایت شده که استواریشان دشمن را آنقدر ناتوان کرده بود که ناگریز شده بود به گاز خردل و گاز اعصاب متوسل شود تا شاید بتواند چند لحظه‌ای نفس تازه کند. جانبازانی که به گفته خود نویسنده سندهای حقانیت ایران در جنگ هستند.

اگرچه براساس عقیده ژان ژاک روسو، حقوقدان مشهور پایه‌گذار تولید و کاربرد سلاح‌های نوین شیمیایی انگلستان است اما اولین «خاطره نازدودنی» استفاده از گاز خردل برمی‌گردد به سرکوب شیعیان جنوب عراق توسط چرچیل. عاملی که باعث شد چوپان‌زاده تکریتی «صدام حسین» اولین کسی شود که دستور تولید و استفاده از آن را برای همگان و حتی هم‌وطنان خودش صادر کند. و بدین ترتیب عراق نخستین مرکز تأسیس کارخانه‌های تولید سلاح شیمیایی شد. اگرچه پس از سقوط صدام اسناد و مدارکی در رسانه‌های غرب منتشر شد که آلمان را به واسطه اینکه برپا کننده «تولد جنگ شیمیایی» بود شریک جرم می‌دانست اما حقیقت آنست که آمریکا حامی مالی تجهیزات کارخانه عراق بود. البته ناگفته نماند «قرارداد الجزایر» که نتیجه مقاومت کردهای شمال عراق در برابر تهدید شیمیایی حاکمیت حزب بعث بود پای کارشناسان نظامی کشورهای دیگری چون فرانسه و شوروی و ... را به میان کشید و کارخانجات متعدد دیگر جهت تولید گازهای تاول‌زا و کشنده عصبی در شهرهای مختلف عراق احداث شد که مهمترین آنها نخستین کارخانه تولید گاز خردل در شهر سامرا بود که صدام از آن در جنگ علیه ایران استفاده کرد.

ناکامی تلاش ارتش عراق برای پس‌گرفتن ارتفاعات دوپازا از دست نیروهای ایرانی در عملیات (نصر چهار) آتش خشم صدام را چنان برافروخت که در صبح هفتم تیرماه سال 66 دو موشک آزاد به مرکز «سردشت» شلیک کرد. «انفجار بی‌صدا»یی که در حقیقت یک حمله شیمیایی بود که با تکرار آن در طی بیست و چهار ساعت صدمات جبران‌ناپذیری را برای مردم این سرزمین رقم زد. به طوری که مجروحان شیمیایی سردشت اولین گروه غیرنظامی بودند که برای درمان جراحات ناشی از کاربرد سلاح‌های شیمیایی راهی اروپا شدند.

مقامات و نمایندگان ایرانی برای محکومیت عاملان این فاجعه غیرانسانی عکس‌ها و گزارش‌های تصویری زیادی از سردشت و مصدومان سردشتی تهیه کرده و همراه با نامه وزارت امور خارجه ایران به دبیرکل سازمان ملل متحد تحویل دادند. اگرچه انتشار این اسناد و تصاویر در جهان، صدام حسین و همدستان غربیش را متهم کرد اما هیچ عکس‌العمل مؤثری از سوی سازمان ملل متحد صورت نگرفت.

هنگامی که «دادگاه دارمشتاد» برای رسیدگی به جنگ بین عراق و کویت تشکیل شده بنابر درخواست یک مقام ایرانی در آلمان، شکایت ایران علیه عراق در فاجعه سردشت هم ضمیمه آن پرونده شد ولی هرگز به آن رسیدگی نشد. اما حدود پنج سال بعد گزارشگر هلندی علاقه‌مند به موضوع تسلیحات شیمیایی

لنگر به اسم تیرمان در دو کتابش به نام (دلالان سمی‌ترین گازها) و (سودای مرگ) نام تأمین‌کنندگان غربی سلاح‌ها و تجهیزات ممنوعه به عراق را فاش کرد.

با ابراز تأسف باید گفت با اینکه قوانین کاربرد این نوع سلاح‌های شیمیایی بارها و بارها در سازمان ملل تصویب شده اما روند نقص آن از سوی برخی کشورها به صورت پنهان و غیرمستقیم همچنان ادامه دارد.

گفتنی است که نیرومنش جهت ثبت مستندهایش و در نهایت مکتوب کردن آنها در قالب کتاب، باید اسناد و مدارک معتبری را جمع‌آوردی می‌کرد به همین خاطر برای مراوده با مصدومان شیمیایی جنگ عراق علیه ایران و پزشکان درمانگر آن‌ها، و سم‌شناسان و کارشناسان سازمان منبع سلاح‌های شیمایی و میکربی و اربابان رسانه غرب سفرهای متعددی به کشورهای خارجی داشته است.

از انگیزه‌های اصلی نیرومنش جهت نگارش این اثر می‌توان به واکاوای جنایت جنگی بی‌سابقه و منحصر به فرد در تاریخ جنگ‌های جهانی و معرفی متهمان این جنایت ضد بشری اشاره کرد..

و اما آنچه که در بخش انتهایی کتاب آمده است. تقویمی از کاربرد سلاح‌های شیمیایی و پس آن فهرستی از تأمین‌کنندگان فناوری سلاح‌های نامتعارف عراق براساس کشور، نوع، شرکت و تجهیزات ارسالی ذکر شده است. در ادامه نیز منابع و نمایه کتاب برای سهولت مخاطبان جهت دسترسی به مطالب ارائه شده است. آرشیوی از تصاویر مصدومان و تیم پزشکان معالج فصل‌الخطاب این اثر است.

کارل کوب، همپای مجرم، گزارش شاوبل، از ربطه تا صحبه و ... از دیگر عناوین و سرفصل‌های کتاب است.

از جمله ویژگی‌های کتاب پانوشت‌هایی است که در پایین هر صفحه وجود دارد و خواننده جهت رفع ابهامات می‌تواند به آن‌ها رجوع کند.

در بیان اهمیت تلاش نویسنده جهت نگارش کتاب پیش‌رو همان بس که مدیر عامل انتشارات سروش آقای مهدی فضایلی اظهار داشت که زمانی که در خبرگزاری فارس مسئولیتی داشتم به عنوان یکی از خبرگزاری‌ها شروع به پیگیری حقوق جانبازان شیمیایی در حوزه رسانه کردم. هم‌زمان با انجام این امر، مورد مزاحمت‌های تلفنی منافقین قرار گرفتم. منافقینی که تلاش می‌کردند با تماس‌های تلفنی ما را تخلیه اطلاعاتی کنند.

خاطرات سوخته، گرای دشمن، آتش سرد از دیگر مستندنوشت‌های مهدی نیرومنش درباره وقایع دوران هشت سال دفاع مقدس که قابل استفاده برای عموم مردم است.

انتشارات سروش در 1394 در قطع رقعی کتاب را روانه بازار کرده است. علاقه‌مندان به مباحث این حوزه برای تهیه این کتاب به صورت مجازی می‌توانند به سایت سروش (www.soroush.com) مراجعه کنند.

پی‌نوشت: جملات داخل گیومه عناوین و سرفصل‌های کتاب هستند.