طریق پیشوایی | جستاری درباره کتاب «حلقه سوم انسان 250 ساله»

در چند سال اخیر، از کتاب انسان 250 ساله با جلد خاکی رنگش که مجموعه ای از بیانات رهبری در مورد سیر زندگی سیاسی – اجتماعی اهل بیت می‌باشد، استقبال بسیار خوبی شده است و کتاب چاپ‌های زیاده خورده و در گروه‌های مختلف و مسابقات گوناگون مطالعاتی و ... خوانش آن اتفاق افتاده است. مفهوم ابتدایی کتاب به قدری نو، جذاب و مهم است که افراد زیادی را جذب خواندن ادامه آن می‌کند. مفهومی که زندگی ائمه را از سال 11 هجری قمری یعنی آغاز امامت امام علی تا سال 260 هجری قمری که شهادت امام حسن عسکری است، یک زندگی واحد می‌داند. انگار که ما با یک شخص روبه‌رو هستیم که 250 سال در این دنیا زندگی کرده و با منطق، بینش، اصول و هدف واحدی در شرایط مختلف، تصمیمات گوناگونی گرفته است. آنجا که نیاز بوده از حق خود گذشته، در زمانی دیگر با شمشیر قیام کرده، روزی بسته به شرایط صلح را انتخاب کرده و در روزگاری مبارزات پنهانی را انجام داده است. شاید برخی کارهای این انسان 250 ساله در ظاهر متناقض باشند، اما اگر در اتفاقات و شرایط موجود ریز شویم و دقیق ببینیم، همگی بر یک پایه و اساس و اصول هستند و تناقضی ندارند.

در این کتاب بیشتر برخی اصول و کلیاتی از حرکت اهل بیت در برهه‌های زمانی مختلف بیان شده و کمتر شاهد پرداخت به جزئیات و ارائه تحلیل‌های مفصل و بیان مصادیق هستیم.

تا اینکه سال گذشته کتابی با عنوان حلقه سوم انسان 250 ساله منتشر شد و در کنار نام کتاب قبلی خاکی رنگ، عنوان حلقه دوم نیز قرار گرفت. حلقه اول این مجموعه هنوز به چاپ نرسیده است و گویا قرار است برای کودکان و نوجوانان نوشته شود.

این کتاب جدید، حجمی تقریبا 4 برابر کتاب قبلی دارد و می‌توان گفت یکی از خلاهای جدی عرصه مطالعاتی در زمینه سیره اهل بیت یعنی بررسی خط سیر کلی امامان، با چاپ و انتشار این کتاب، تا حد خوبی پر شده است.

عموما چه در کتاب‌ها و چه در سخنرانی‌های مرتبط با ائمه، زندگانی هرکدام از آنان به صورت جداگانه بیان و بررسی می‌شود. به طور مثال رفتار و کردار و تصمیمات امام علی با توجه به دوران خودش و اتفاقات آن زمانه بررسی می‌گردد و اعمال و کارهای امام حسن و باقی ائمه نیز همینطور. اما این مسئله که آیا این تصمیمات و کارها به هم مربوط بوده‌اند یا نه و آیا در صورت جابه‌جایی ائمه در زمان ما شاهد کارهای متفاوتی بودیم یا خیر، کمتر در آثار منتشر شده مورد بررسی قرار گرفته‌اند. مثلا آیا واقعه عاشورا به صلح امام حسن ارتباطی دارد یا خیر؟ و یا دلیل اینکه امام صادق توانستند نسبت به باقی ائمه در دوره‌ای رفتاری آزادانه‌تر داشته باشند، صرفا به خود امام صادق برمی‌گردد یا امام سجاد و امام باقر هم در آن نقشی داشته‌اند؟ همچنین بر فرض مثال اگر جای امام حسن و امام حسین عوض می‌شد، آیا امام حسن با یزید صلح می‌کردند؟

برای پاسخگویی به این سوالات و امثالهم، در عین نیاز به دیدی جامع و کلی بر تمام دوران زندگانی ائمه، بررسی موشکافانه رخدادهای گوناگون در زمان هر امام نیز بسیار لازم است که این دو اتفاق در این اثر به خوبی رخ داده‌اند. ترکیب این دو مسئله باعث می‌شود تا خط سیر کلی سیره امامان به خوبی تبیین شود.

از دیگر نکاتی که تقریبا در کمتر کتابی شاهد بررسی دقیق آن در مورد ائمه اطهار هستیم و در این اثر به خوبی این مسئله از دل شواهد و رخدادهای تاریخی بیرون کشیده شده است، کار تشکیلاتی و مبارزاتی ائمه با طواغیت مختلف زمان‌ خودشان است. مبارزه‌ای که در چند برهه زمانی کوتاه به صورت علنی اتفاق افتاد و شاید تصور عموم  این باشد که در دیگر زمان‌ها چندان خبری از این مبارزه نبوده و ائمه به دلایل مختلف سکوت را اختیار کرده بودند. اما در این کتاب می‌خوانیم که این مبارزه هیچگاه قطع نشده و در اکثر اوقات به صورت مخفیانه و زیرزمینی ادامه پیدا کرده است. آیت الله خامنه‌ای در بیانات خود در مورد زندگی ائمه، بر ایجاد تشکیلات و کار تشکیلاتی آنان و گسترش آن در سرتاسر عالم اسلام تاکیدی جدی دارند و لحظه‌ای از زندگی آنان را بدون مبارزه با ظلم و ظالم، نمی‌بینند. و برای این ادعا، ما تحلیل‌های گوناگون از مصادیق مختلف را شاهد هستیم که به خوبی مطلب را برای مخاطب جا می‌اندازد.

از دیگر نکات مثبت این اثر، تدوین بیانات و سخنرانی‌های ایشان است. مطالب با یک محوریت و موضوع که در زمان‌های مختلفی توسط ایشان بیان شده‌اند، به خوبی کنار هم قرار گرفته‌اند و کار را برای فهم مخاطب راحت‌تر کرده است. اگر این کتاب صرفا مجموعه‌ای از سخنرانی‌های پیاده شده بود، ارزش و قدر کتاب کمتر از حد فعلی می‌شد. همچنین در انتهای کتاب شاهد وجود بخش خوب و مناسبی از ضمائم هستیم. از توضیحات در مورد برخی افراد و اتفاقات گرفته تا نقشه‌های کاربردی که در این قسمت از کتاب آمده‌اند و به قوت اثر کمک شایان توجهی کرده‌اند.

در این اثر کمتر به ابعاد فردی و زندگی شخصی امامان پرداخته شده و محور کتاب، نقش رهبری و پیشوایی و سیره سیاسی و اجتماعی آنان است. این مسئله به خوبی مورد بررسی قرار گرفته به طوریکه در انتهای کتاب، زندگی امامان از چند تکه پازل جدا از هم که عموما در اذهان نقش بسته است، به یک خط ممتد و رو به پیشرفت مبتنی بر اصول و با هدفی والا تبدیل می‌شود و دیگر برخی رفتارهای ائمه را در تناقض با هم نمی‌بینیم، بلکه جایگاه و نقش هر عمل و تصمیم آنان به خوبی برای ما نمایان می‌شود.

می‌توان گفت در این دوران 250 ساله، تقریبا تمام شرایط و اتفاقات ممکنی که امکان رخ دادن دارند، به وقوع پیوسته است. و در تمام این اتفاقات، ما شاهد راهبری و تصمیمات درست و کارهای دقیق ائمه به عنوان پیشوا و رهبر و نقش یاران آنان که با تدبیر و خط دهی امامان به فعالیت‌های مختلف مشغول بوده‌اند، هستیم. این مسئله الگویی بسیار عالی برای ما در عرصه‌های گوناگون است و باید از این تجارب و رفتارها که مانند گنجی بی نظیر در اختیار ما قرار دارند، بهترین استفاده را در زمینه‌های مختلف ببریم.