یک روایت آرام | نقدی بر کتاب «نا»

«شهید سیدمحمدباقر صدر» برای بسیاری از ما بیش از هر چیز، یادآور یک بزرگراه است؛ بزرگراهی شیک و دوطبقه در شمال تهران. کمی اگر اهل مطالعه باشیم، با یکی ـ دو عبارت مثل «نابغۀ حوزه‌های علمیه» یا «شهید مظلوم» از او یاد می‌کنیم و تمام. محمدباقر صدر برای ما، تصویری محو است؛ سیدِ ناشناخته‌ای که به اندازۀ اعتبارش قدر ندیده و مظلومیتش حتی پس از شهادت هم ادامه پیدا کرده.

«نا» با این اسم کوتاه و مختصر، تلاشی محترم برای شکستنِ سکوت است؛ کتابی که پیش و بیش از هر چیز، وام‌دارِ سوژۀ جذاب و بکری است که سراغش رفته. زندگیِ پرتلاطم و روایت‌نشدۀ شهید صدر، انبوهی از موقعیت‌های جذاب و روایت‌های خاص را در اختیار هر نویسنده‌ای قرار می‌دهد تا طرحی از یک زندگیِ عالمانۀ پر از رنج در اختیار مخاطبش قرار دهد. «نا» از این جهت، کتاب ارزش‌مندی است؛ کتابی کم‌حجم که به بازخوانی داستان زندگی شهید محمدباقر صدر می‌پردازد. «نا» زندگی‌نامه‌ای چارچوب‌مند است. «مریم برادران» پس از سال‌ها تجربۀ موفق در روایت‌نویسی، حالا به همان سبک مألوف و دوست‌داشتنی‌اش، زندگی شهید صدر را برای مخاطبش بازگو می‌کند.

یک‌دست و درون‌گرا

روایتِ مریم برادران از زندگی شهید صدر در «نا» آرام است. انتخاب کلمات و آهنگ جملات، نرم است و لحنی درون‌گرا به اثر داده. این تمهید، موقعیت‌های خانوادگیِ زندگیِ شهید صدر را به خوبی به خوانندۀ کتاب منتقل می‌کند. یکی از نقاط قوّت کتاب، همین روایت‌های جذاب از درون بیت صدر است. اما هنگام نوشتن از مبارزات شهید و صحنه‌های حماسی، «نا» به وضوح اُفت می‌کند و بسیاری از موقعیت‌های مناسب برای گفتن از جنبه‌های پرشورٍ زندگیِ صدر را هدر می‌دهد. شاید بیراه نباشد اگر بنویسم صدرِ کتابِ «نا» بیش از آنچه انتظار می‌رود آرام است. گریه‌های شهید صدر بیش از خطابه‌هایش در این کتاب روایت شده‌اند و نقاط عطف، قدرت درگیر کردن مخاطب را ندارند. حتی صحنه‌های جانسوزی مثل دستگیری و اعدام شهید صدر، عملاً از کتاب حذف شده و با حداقل کلمات بازگو شده‌اند. لحنِ یک‌دستِ کتاب، اگرچه خواندنش را آسان می‌کند، تصویر متناسبی از شخصیت شهید صدر در قاب چشمان مخاطب نمی‌نشاند.

جزئیات ارزش‌مند

نویسنده در مقدمۀ «نا» از مشکلات و چالش‌هایی که در راه نوشتن کتاب تجربه کرده، به تفصیل نوشته؛ چالش‌هایی که جمع‌آوری اطلاعات و تکمیل مطالب را برای مریم برادران دشوار کرده. با وجود همۀ این چالش‌ها اما «نا» جزئیات دقیقی از زندگی شهید صدر را در دل خود دارد؛ جزئیاتی که خواندنشان برای مخاطب کتاب، تازه و غافل‌گیرکننده است. خاصه آنچه رابطۀ شهید با اساتیدش در کتاب آمد، بسیار خواندنی است. هر بخش «نا» فصلی از زندگی شهید صدر را بازگو و در روایتش، پازل تصویرِ این قهرمانِ نابغه را برای خوانندۀ کتاب کامل می‌کند.

خوش‌خوان و خواندنی

شهید صدر آن‌قدر در میان ما گمنام است که هر روایت مکتوبی می‌تواند نوری تازه باشد و درکی نو از زندگی این مجتهدِ مبارز ارائه کند. «نا» با حجم کم و روایتِ منسجمش، حتماً بهترین گزینه برای دیدار با زندگی و زمانۀ شهید سیدمحمدباقر صدر است. کتابی خوش‌خوان و آرام که پرتره‌ای از یک زندگیِ پر از رنج و دانش را پیش چشم مخاطب می‌آورد؛ طرحی که البته می‌توانست با جزئیات بیشتر و پرداختِ دقیق‌تر به سویه‌های مبارزاتیِ زندگیِ شهید کامل‌تر باشد، اما در وضع موجود هم حتماً خواندنی است.