یک دست صدا ندارد... بشکن بزن! | جستاری درباره کتاب «به توان تشکیلات»

اگر دانشجو بوده‌اید و یا هستید، حتی اگر از آن دست دانشجوهایی که فقط درس می‌خوانند و یا سال تا سال در محیط دانشگاه پیدایشان نمی‌شود، حداقل یک ‌بار چشمتان به تابلوی دفتری که نام یک تشکل را به خود دارد، افتاده است. صرفاً درصدِ کمی از دانشجویان به این دفاتر رفت‌وآمد دارند؛ دانشجویانی که ممکن است دوست و هم‌کلاسی باشند، ولی در دفاتر مختلف فعالیت می‌کنند که گاه حتی مواضعی علیه یکدیگر نیز می‌گیرند. حال اگر دست بر قضا جزء همین درصدِ کم هم باشید، حتماً تجربه‌های مختلفی از کارهای گوناگون دارید؛ تجربیاتی که چندان در آن‌ها نظم و انضباط و کار گروهی درست وجود ندارد، و حتماً مشکلات بسیار زیادی را هم از سر گذرانده‌اید.

«تشکل» و «تشکیلات» واژگانی هستند که بیشترِ ما متأسفانه فقط در ایام دانشجویی و در دانشگاه‌ها شنیده و یا بر تابلوهایی دیده‌ایم و متأسفانه‌تر که همین تشکل‌های دانشجویی نیز به معنای واقعی تشکل نیستند و کار تشکیلاتی انجام نمی‌دهند.

این‌که در هر کدام از این ـ مثلاً ـ تشکل‌ها چه می‌گذرد، بحث مفصلی است؛ اما سؤالات دیگری نیز بسیار مهمند: در حال حاضر آیا اصلاً تشکل کاملی داریم؟ در این دفاتر دانشجویی، کار تشکیلاتی به معنای واقعی کلمه انجام می‌شود؟ برخی مواقع دیده می‌شود که کانون سادۀ محلی یا مسجد و هیئت، بسیار پربازده‌تر و اثرگذارتر از یک دفتر با عنوان تشکیلات کار می‌کنند. تفاوت در کجاست؟ چه عواملی اثرگذاریِ این دفاتر را بیشتر می‌کند؟

تمام این سؤالات و مسائل مشابه، همه به مفهوم کار تشکیلاتی برمی‌گردند. امثال رهبری، شهید بهشتی، امام موسی صدر و چند تن دیگر از فعالان و اثرگذاران معاصر در عرصه‌های گوناگون تربیتی و سیاسی، همواره تأکید بسیاری بر ایجاد تشکل و انجام کار تشکیلاتی داشته‌اند. با خواندن تنها چند جمله از این بزرگان دربارۀ تشکل، می‌توان به وجوب و الزام انجام کارهای تشکیلاتی پی برد؛ به طوری که انگار هیچ راه دیگری برای پیش‌برد اهداف در سطوح کلان و خرد وجود ندارد!

اگر کسی ـ چه در دانشگاه و چه در فضاهای دیگری مانند مسجد، مدرسه و... ـ به کارهای جمعی مشغول بوده باشد، قطعاً به اهمیت نظم و انسجام گروهی و به طور کل، داشتن ساختاری منسجم و مشخص برای انجام هرچه بهتر فعالیت‌ها پی برده است؛ ساختاری که هرچه سازمان‌یافته‌تر و اصولی‌تر تنظیم شود، اهداف گوناگون بهینه‌تر به ثمر می‌نشینند.

«سلمان هاشمیان» و «جواد جلوانی» بسیار خوب و دقیق همراه با سیری منسجم و کامل، اصلی‌ترین نکات در باب این نظم و انسجام لازم در ساختار فعالیت‌های گروهی را، که همان کار تشکیلاتی است، در کتاب «به توان تشکیلات» به نگارش درآورده‌اند.

هنگام مطالعۀ این اثر بسیار عالی، مدام تجربه‌های گوناگون فعالیت‌های خودم و دوستانم در گروه‌ها و تشکل‌ها و فضاهای گوناگون به یادم می‌آمد و حسرت می‌خوردم که چرا در دوران آن فعالیت‌ها، چنین مطالبی را نخوانده و نشنیده بودم. البته پیش‌تر برخی از مطالب داخل کتاب را به صورت پراکنده خوانده بودم، اما کنار هم خواندن آنان همراه با سیری دقیق و فکرشده و نکات تحلیلی مختلف که در این کتاب آمده است، اثرگذاری بسیار بیشتری دارد. از دیگر مسائل مثبت کتاب، دسته‌بندی خوب مطالب است که به فهم و بردنِ مفاهیم از سطح تئوری به عمل، کمک شایان توجهی می‌کند.

به توان تشکیلات، خلأ بزرگی را در عرصۀ کتاب‌های مرتبط با موضوعات فرهنگی، تربیتی و عملکردی پر کرده است. به شخصه بر هر فعال فرهنگی و تربیتی و تمام اعضای سازمان‌ها، نهادها، تشکل‌ها و کانون‌ها از رئیس و دبیر و معاون تا اعضای عادی، خواندن این کتاب را واجب می‌دانم.

هرکس کوچک‌ترین تجربۀ کار در تشکل یا کانونی را داشته باشد، بی‌نظمی، نابلدی در طرح‌ریزی‌های کلان و بلندمدت، رفتارها و برخوردهای غلط در داخل گروه و بین اعضا، عدم شناخت مخاطبین و اولویت‌بندی نادرست و تکرار برخی برنامه‌ها بدون توجه به تاریخ انقضا و یا جنس مرتبط با زمان آن کار و... را دیده و رنج و سختی این اتفاقات را چشیده است. افراد بی‌تجربه و تازه‌کار، چشم به دهانِ باتجربه‌ها دوخته‌اند؛ غافل از این‌که خود افراد باتجربه نیز، در مقام مدیریت باز بی‌تجربه محسوب می‌شوند. از مسئولان سابق هر گروه و تشکل هم پس از خروج از آن فضا تقریباً دیگر خبری نمی‌شود و انتقال تجربه یا رخ نمی‌دهد یا به صورت بسیار حداقلی اتفاق می‌افتد. آفت‌های زیاد دیگری نیز در انواع و اقسام گروه‌ها و فعالیت‌ها، فارغ از اعتقادات و باورها و اهداف هر کدام رخ می‌دهد که همه و همه به خاطر عدم شناخت صحیح از کار تشکیلاتی است. در تشکیلات اصولی، نیرو و انرژی افراد در کنار هم، با یکدیگر جمع نمی‌شوند، بلکه این همکاری‌ها به صورت تصاعدی ارزش و بازده گروه را بالا می‌برد؛ انگار تشکیلات درست، به جای جمع کردن، افراد را به توان یکدیگر می‌رساند و این‌گونه بهترین استفاده‌ها از مکان، زمان، انواع امکانات و بودجه‌ها انجام می‌گردد و حال می‌توان شاهد بازخوردهای درونی و بیرونیِ بسیار خوب و مناسبی بود.

اگر در شروع و یا میانۀ هر گونه فعالیت جمعی هستید، کتاب «به توان تشکیلات» حتماً می‌تواند به شما کمک کند.