نوری در تاریکی | جستاری درباره کتاب «سطح عمیق»

در دوران حدوداً هفت‌سالۀ دانشجویی و حضور در بین هم‌کلاسی‌ها و هم‌خوابگاهی‌ها و طیف‌های مختلف دانشجویان از شهرها و فرهنگ‌های مختلف، با گروه‌های مختلفی از افراد برخورد داشته‌ام. متأسفانه تعداد زیادی از دانشجویان در فضای ناامیدی و یأس به سر می‌برند و نسبت به آیندۀ شغلی و اقتصادی خودشان نه برنامۀ خاصی دارند و نه امیدوار به ساختن بستر و فضای شغلی مناسبی برای خودشان هستند. و تعدادی دیگر برخلاف دستۀ قبل، هم امیدوار به آینده‌اند و هم برای ساخت آیندۀ درخشانی برای خود بسیار تلاش می‌کنند.

به طور کلی، در سا‌ل‌های اخیر با بدتر شدن اوضاع اقتصادی و سخت‌تر شدن شرایط زندگی و کار، افراد زیادی مخصوصاً از قشر دانشجو، دربارۀ پیدا کردن شغل و گذران زندگی خود ناامید شده‌اند و در این زمینه دغدغه‌های بسیار زیادی دارند که تا حد زیادی نیز به‌حق و درست هستند. در این فضا حتی فکر کردن به مسئله کارآفرینی و دست و پا کردن یک فضای شغلی، آن هم از صفر و به صورت نوپا، برای بسیاری از این افراد کاملاً دور از ذهن و نشدنی است، چه برسد به انجام آن!

مسئله «کارآفرینی» و ایجاد بستر شغلی جدید در کشور، تنها از جهت فراهم آمدن فضای کاری برای چند نفر و چرخیدن چرخ اقتصاد زندگی‌شان مهم نیست، بلکه جنبه‌های فراوان دیگری نیز با خود به همراه می‌آورد. یکی از مهم‌ترین این جنبه‌ها، رشد و پیشرفت کشور در عرصه‌های مختلف و بالا رفتن جایگاه کشور در زمینه‌های گوناگون بین‌المللی است که می‌تواند آورده‌های زیادی برای کشور داشته باشد. هم‌چنین با پا گرفتن هر کار و فعالیت جدید، بستری برای بیشتر شدن امید و انگیزه و هم‌چنین راه افتادن کارهای دیگر نیز ایجاد می‌شود.

در این بین، آن دسته از دانشجویانی که کماکان امید خودشان را حفظ کرده‌اند، برای رسیدن به موفقیت دست به کارهای مختلفی می‌زنند. یکی از کارهایی که هم خودم چندین بار انجام دادم و هم به کرّات انجام آن را توسط دیگر دانشجویان دیده‌ام، رجوع به افراد موفق و صاحب‌نظر در زمینه‌های مختلف است. این اتفاق، آورده‌های بسیاری به همراه دارد و می‌توان از طریق ارتباط و گفت‌وگو با این اشخاص، از تجربیات و راه‌های رفته و شکست‌ها و پیروز‌ی‌هایشان باخبر شد و این‌چنین مسیر حرکتی خود را بهینه کرد و از تکرار اشتباهات متعدد و متفاوت در عرصۀ کارآفرینی و تولید جلوگیری کرد.

البته دیدن و ارتباط گرفتن با این افراد موفق، همیشه کار آسانی نیست. گاه به دلیل کار زیاد و زمان کمی که دارند، به سختی می‌توان قرار ملاقاتی با آنان تنظیم کرد. هم‌چنین مسئله دیگر، گمنامی بسیاری از این افراد است که به دلایل مختلف، از جمله کم‌کاری انواع و اقسام رسانه‌ها چنین افراد سرآمد و چهره در عرصه‌های گوناگون به درستی به مردم معرفی نشده‌اند.

یکی از اتفاقاتی که خوش‌بختانه در این چند سال اخیر شروع شده و تا حد خوبی می‌تواند مشکلات گفته‌شده را حل کند، رفتن نویسندگان و مستندنگاران به سراغ این دست افراد موفق در عرصه‌های گوناگون کارآفرینی و صنعت است. با ثبت و انتشار تجربیات افراد موفق و متخصص، در وهلۀ نخست این اشخاص از گمنامی درمی‌آیند و عموم مردم نیز از اتفاقات در زمینه‌های مختلف علمی و صنعتی کشور باخبر می‌شوند. هم‌چنین مشکلات مختلفی که برای دانشجویان و علاقه‌مندان در راستای دیدن و ارتباط گرفتن با این افراد از جمله دوری مسافت و وقت نداشتن متخصصان و... وجود دارد، دیگر مانع استفاده افراد جست‌وجوگر از تجربیات آنان نمی‌شود.

از دیگر نکات مثبت این اتفاق، تزریق امید و انگیزه به همان دستۀ اول از دانشجویان و افراد مستعدی است که در فضای یأس و ناامیدی به سر می‌برند، ولی به صورت بالقوه توانمندی ایجاد یک فضای کارآفرینی و اقتصادی مناسب را دارند. اگر این دست آثار به صورت مناسب و دقیقی تهیه و چاپ و سپس تبلیغ و ترویج شوند و در معرض همگان قرار بگیرند، افرادی که به هر دلیلی در هر مرحله‌ای از یک پروسۀ کارآفرینی و رشد و پیشرفت، چه در مرحلۀ پیش از صفر کار، یعنی امید و انگیزۀ اولیه و چه دیگر مراحل، مانده‌اند، با انواع و اقسام تجربیات و شکست‌ها و اتفاقاتی که برای افرادی که از این مراحل و سنگلاخ‌ها عبور کرده‌اند آشنا می‌شوند و هم‌ذات‌پنداری می‌کنند و چه بسا برای برون‌رفت خودشان از مشکلات بتوانند به راه‌حل‌های مناسب و درخوری نیز برسند.

یکی از آثاری که در این زمینه به چاپ رسیده، کتاب «سطح عمیق» است. این اثر که توسط سید حمزه حسنی و سید مجتبی قافله‌باشی تهیه و تنظیم شده، روایتی داستانی از توسعه و تجاری‌سازی یک فناوری از دل فعالیت‌های دانشگاهی در حوزۀ فناوری نانو است. در کتاب ما با «سید احمد مهدوی اردکانی» که از دانشگاه اصفهان و سپس دانشگاه صنعتی شریف پا به عرصۀ صنعت و کارآفرینی گذاشته، همراه می‌شویم و با انواع تجارب و سختی‌ها و موفقیت‌ها و شکست‌هایی که در مسیر رشد و پیشرفتش داشته، به صورت مختصر و مفید آشنا می‌شویم. او که اولین تولیداتش را از آزمایشگاه دانشکدۀ محل تحصیل و طی پروژۀ کارشناسی ارشدش شروع کرده و قدم به قدم رشد داشته، از بهترین نمونه‌ها برای دانشجویانی است که فاصلۀ زیادی بین دانشگاه و صنعت می‌بینند؛ فاصله‌ای که در واقع وجود دارد و گاه بسیار طولانی است. اما همین دانشگاه می‌تواند برای بسیاری از دانشجویان بهترین پل برای رسیدن به عرصه‌های گوناگون صنعت و کارآفرینی باشد؛ البته اگر بتوانند با اساتید مؤثر ارتباط بگیرند و در مسیر خود از هیچ تلاشی فروگذار نکنند؛ کاری که سید احمد مهدوی به خوبی از پسِ آن برآمد و با شناخت افراد مؤثر و سپس انتخاب اهداف درست و پیدا کردن خلأهای مختلف در زمینه تخصصی خود، سعی در پر کردن آن خلأها با استفاده از دانش و تخصص خود کرد و توانست برای اولین بار دستگاه‌های متعددی را در ایران تولید کند که پیش از آن با هزینۀ گزافی از خارج خریداری می‌شدند.

در این اثر می‌توان به طور کلی با برخی چالش‌های مربوط به دانش بازاریابی آشنا شد؛ مسائلی که عموماً دانشجویانی که به طور مستقیم از دانشگاه پا به عرصۀ صنعت می‌گذارند، در آن‌ها دچار ضعف هستند. هم‌چنین با خواندن این اثر می‌توان با برخی دیگر از موانع و معضلات این راه طول و دراز کارآفرینی نیز آشنا شد.

مطالعۀ این اثر و دیگر آثار مشابه، دریچۀ ورود بسیار خوبی برای جوانان و دانشجویان و تلاشگرانی است که به دلایل مختلف یا هنوز پا به عرصۀ کارآفرینی نگذاشته‌اند و یا در میانۀ راه مانده‌اند، ولی در عمق جان و ذهنشان جوشش و خروشی برای رشد و پیشرفت خود و کشور وجود دارد.