گزیده گویی هایی منفعل از تاریخی کنش مند | نقد کتاب «کار من بود»

رجوع انسان به ‌تاریخ نه به ‌صورت خلق ‌و ‌آفرینش، بلکه به‌ صورت تحلیلی، روایی، چکیده و... اتفاق می‌افتد و ورود به هر کدام از گزاره‌های گفته‌شده، اسلوب و روشی را طلب می‌کند که مبادا در ریل تحلیل، دست به ‌تحریف تاریخ بزنیم.

آنچه مسلّم است این‌که تاریخ اتفاق افتاده و ما از طریق نوشته‌ها و خاطرات با آن ارتباط می‌گیریم، و بر اساس میزان داشته‌ها دست به تحلیل و تفسیر می‌زنیم؛ اما به ‌هیچ وجه اجازۀ خلق و یا پرورش دل‌بخواهیِ یک موضوع را نخواهیم داشت.

«کار من ‌بود» به ‌قلم «محمد رحمانی» دست روی موضوعی حساس، یعنی مشروطه و کودتای 1299 گذاشته است که با استفاده از اسناد معتبر و روایت شفاهیِ رجال سیاسی و نظامی آن‌ دوران، متن خود را مبنی بر تاریخ ‌روایی، روایت می‌کند.

رحمانی در مقدمه می‌گوید: «تلاش می‌کنیم در کنار رعایت گزیده‌گویی و پرهیز از جزئیات و حواشی ‌نامربوط، گفتنی‌های تاریخ پهلوی را نیز از قلم نیندازیم.» و متأسفانه این روند در منطق ساختاری کلّ ‌اثر نیز مشاهده می‌شود و آسیب جدی کتاب نیز از همین ناحیه است. هیچ مورخ و محققی به ضرس ‌قاطع نمی‌تواند ادعا کند که کدام اتفاق حاشیه بوده و کدام حادثه متن؛ بلکه تاریخ مجموعه‌ای از تمامی اتفاقات ریز و درشت است که زنجیروار به ‌هم متصل شده و همدیگر را تحت‌‌الشعاع قرار داده‌اند.

روایت کتاب به فیلم‌نامۀ مستند بیشتر شباهت دارد تا متن تاریخ‌ روایی. در جاهایی از کتاب، مخاطب انتظار دارد ادامۀ ماجرا را بشنود و بعد دست به ‌قضاوت بزند، ولی سانسورِ قلمِ نویسنده مانع از خواندن ادامۀ حواشی (به ‌قول صاحب ‌اثر) می‌شود. و متأسفانه همین امر باعث شده ‌است در جاهایی از کتاب، برخی خامی‌ها و بی‌عرضگی‌های سردمداران تطهیر شود و تقصیر کار به گردن دیگری بیفتد. یقیناً قرار نیست بی‌طرفانه نوشتن، سبب بدگویی و یا کم‌گویی گزاره‌هایی از تاریخ بشود‌؛ و سؤال اصلی ایجادشده در ذهن مخاطب، جایگاه مردم در سیر و تطور تاریخ ایران است که در این برهه حداقل بدان نپرداخته است‌.

شاهی آمد و وزیری رفت، مستشاری رفت و خانی آمد؛ پس مردم کجای تاریخ ایستاده‌اند؟ آیا مردم جزو آن حاشیۀ ذکرشده هستند؟ در ماجرای سیدضیاء و رضاخان آیا ذهن ‌مخاطب سمت تطهیر شاه نرفته و سبب تمامی گندکاری‌ها را بریتانیای کبیر نمی‌بیند؟! و... .

این گزیده‌گویی، متأسفانه مستند‌وار و دانای‌کل‌طورانه به ‌جلو می‌رود و غیر از ایجاد سؤالات متعدد، چیز دیگری به‌ مخاطب نمی‌رساند؛ به‌خصوص مخاطبی که اطلاعات اندکی هم از مشروطه و حواشی آن‌ دوران داشته باشد.

«کار من‌ بود» گزیدۀ فیلم‌نامه‌ایِ مستندوارِ منفعل از برهه‌ای کنش‌مند و چالش‌بر‌انگیزِ تاریخ معاصر است که مردم را در حاشیه نگه می‌دارد و گاهی ناخواسته دست به‌ تطهیر برخی کثافت‌کاری‌های سیاسی نیز می‌زند.