تاریخ نگاری ابتر | نقدی بر کتاب «دستاوردهای علمی انقلاب اسلامی»

«دستاوردهای علمی انقلاب اسلامی» عنوان مجموعه ای است که از سوی «مرکز اسناد انقلاب اسلامی» منتشر شده و بر اساس آنچه در پیشانی کتاب آمده، قرار است تاریخ انقلاب اسلامی را به زبان ساده برای مخاطب جوان بیان کند. کتاب به مناسبت چهل سالگی انقلاب در قطعی مناسب و طرح جلدی چشم نواز تولید شده است، اما با تورقی کوتاه به خوبی معلوم می شود که این کتاب از نظر محتوا در ردیف کتاب هایی است که با بودجۀ بی حساب دولتی و بدون هیچ طرح نامۀ مشخص و روشنی و صرفاً با چیدن برخی اطلاعات ـ آن هم از منابع محدود و معدود ـ در کنار هم، بیشتر به دنبال طولانی کردن رزومۀ مؤسسۀ مربوطه بوده است تا به استناد آن، نام خود را در قافلۀ کسانی که به مناسبت چهل سالگی انقلاب فعالیتی داشته اند، ثبت نماید. کتاب در پنج فصل قرار است دستاوردهای علمی را به مخاطب جوان معرفی کند. در فصل اول و دوم کتاب ـ که حدود یک چهارم از حجم کتاب را دربرمی گیرد ـ مؤلف محترم، به تعریف توسعۀ علمی و نمود آن در کلام امام و رهبری پرداخته و در دو فصل پایانی نیز ـ که باز هم یک چهارم از حجم کتاب را در بر می گیرد، به مسئلۀ رشد علمی در ایران و تولید و مدیریت علم در سند چشم انداز بیست ساله اشاره کرده است. بنابراین تنها حدود نیمی از حجم کتاب به طور مستقیم با عنوان آن، یعنی دستاوردهای علمی انقلاب اسلامی مربوط است. اما محتوای این دو فصل که در آن تنها به معرفی صنعت هسته ای و نانوفناوری پرداخته شده نیز چیزی بیش از مجموعه ای مفاهیم کلی و مبهم نیست؛ محتوایی که بیش از عنوان «کتاب» این مجموعه را شایستۀ عنوان «بولتن» یا «گزارش داخلی» می کند. برای نمونه، در بخش پسمانداری هسته ای و نظام ایمنی هسته ای آمده است:
«وظایف نظام ایمنی هسته ای ایران توسط چهار مرکز پیگیری می شود:
دفتر امور ایمنی هسته ای: ساخت و بهره برداری از تأسیسات هسته ای و نظارت مستمر بر تمامی فعالیت ها در مراحل انتخاب محل، طراحی، ساخت قطعات و تجهیزات، احداث، راه اندازی، بهره برداری و کاراندازی تأسیسات هسته ای است.با توجه به این اصول، وظایف عمدۀ این دفتر عبارتند از: تهیه و تدوین ضوابط و مقررات و استانداردهای ایمنی هسته ای، ارزیابی ایمنی و صدور پروانه ها بازرسی و نظارت بر اجرای مقررات.»

در جای دیگری آمده است:
«بهروز کمالوندی سخنگوی سازمان انرژی اتمی در گفت وگو با خبرنگار مهر با اشاره به تحقیقات این سازمان در زمنیه رادیو داروها اظهار داشت: در حال حاضر حدود یک میلیون بیمار داریم که از انواع رادیوداروها استفاده می کنند و در این راستا اقدام به مطالعاتی برای تولید این رادیوداروها شده است و تا کنون حداقل 15 نوع رادیودارو از سوی پژوهشگران سازمان انرژی اتمی تولید شده که این رادیودارها دارای طول عمرهای مختلف است....کمالوندی با بیان این که رئیس سازمان انرژی اتمی پیگیری های لازم را در این زمینه انجام داده است اضافه کرد مذاکراتی با بخش خصوصی برای ایجاد این بیمارستان شده است که در صورت نهایی شدن این مذاکرات در سال آینده، اقدام به احداث این بیمارستان می شود.» (ص67)

علاوه بر موارد ذکرشده، ادبیات کتاب نیز هیچ سنخیتی با مخاطب جوان ندارد؛ برای مثال در فصل اول کتاب در توضیح عوامل توسعۀ علم از نظریۀ باربر یاد می کند که به عوامل درونی توسعۀ علم، چون فلسفۀ جدید دکارتی در علم و تعقل گرایی اشاره کرده و با مقایسۀ این نظریه با نظریۀ اجتماعی علم جی.آر،کل عوامل مؤثر رشد علمی را مورد بررسی قرار می دهد (ص21).
در جای دیگری از کتاب آمده است:
«کاربردهای پرتوفرآوری گاما به منظور سترون کردن محصولات پزشکی، پرتودهی مواد غذایی و اصلاح و تغییرات خواص مواد پلیمری سبب گردید تا سازمان انرژی اتمی نسبت به راه اندازی یک مجموعۀ پرتودهی قابلیت اعمال کیفی فرایند و نیز توانمندی اجرای پروژه های تحقیق و توسعه در زمینه های مختلف پرتوفرایند را داراست.» (ص62)

این مطلب در کنار غلط های املایی موجود در کتاب و تکرارهای بی دلیل برخی از جملات، نشان دهنده تعجیل ناشر/نویسنده در کتاب سازی است؛ برای نمونه در بخش مقدماتی کتاب یکی از شاخص های تولید علم نسبت تعداد «استان» به دانشجویان ذکرشده است که به نظر نسبت تعداد «استاد» به دانشجویان صحیح است.

در نهایت این که: از آن جا که این کتاب توسط یکی از مهم ترین مراکز اسنادی تاریخی کشور منتشر شده است، شایسته بود برای نشان دادن دستاوردهای علمی انقلاب اسلامی مقایسه ای مستند میان این دستاوردها با موارد مشابه آن در بازۀ زمانی پیش از انقلاب صورت می گرفت؛ نه آن که تنها با اشاره ای کلی در حد چند خط کوتاه از این مهم غفلت کند.