رساله ذهبیه: آموزه های بهزیستی و تندرستی امام رضا (ع)

رساله ذهبیه به درخواست مامون نوشته شده است و به ظاهر مخاطب رساله ذهبیه مامون خلیفه عباسی است که امام در مقام ولایت رضوی در جای جای متن می فرماید: خلیفه باید بداند... و این کلام را با تحکم و الزام بیان می فرماید، اما اگر مردمان از این دستورات گرانبها استفاده کنند خواهند فهمید که مخاطب عام است و نه خاص و آنها نیز چون گیرنده نامه، آن را نامه ای طلایی خواهند خواند. مامون هم پس از دریافت رساله امام دستور داد. متن رساله شریف را با آب زر بنویسند و آن را به عنوان یک دستورالعمل لازم الاجرا به همه ارگان های دستگاه خلافت ابلاغ کنند.

این نوزده برگ طلایی نگاهی جامع به آداب سلامتی و حفظ سلامتی دارد و امام از زوایای گوناگون به ملزومات حفظ تندرستی نگاه کرده است.

این کتاب که انتشارات سفیر اردهال آن را منتشر کرده است، علاوه بر متن عربی رساله، ترجمه فارسی این مطالب را همراه با خود دارد و محمد دربایی متخصص علوم زیستی و تغذیه در گوشه گوشه کتاب به توضیح سخنان امام (ع) و بیان دلایل علمی این سخنان تا آنجا که طب امروز آنها را کشف کرده، پرداخته است.

این کتاب پس از مقدمه حسین خیراندیش و درآمدی بر متون اسلامی، حاوی خلاصه ای از زندگی امام علی بن موسی (ع) است. سپس نویسنده نگاهی به متن تاریخی رساله ذهبیه داشته است و به مفاد رساله ذهبیه و روش تحقیق تالیف این کتاب پرداخته است. سپس تصویر دستخط مامون عباسی بر رساله امده است و از صفحه 65 به بعد، ده بخش اصلی کتاب شروع می شود.

در بخش اول نویسنده سابقه تاریخی و روایی طب الرضا را بررسی کرده است. بخش دوم پیام های زرین بهداشتی امام رضا(ع) است. در بخش سوم معجون دارویی و غذایی رضوی شرح داده شده است که شامل ویژگی نوشابه حلال مخصوص امام و اصول بهداشتی مصرف خوراکی ها می شود. بخش چهارم به شرح آداب استحمام از زبان آن امام همام می پردازد. بخش پنج از رساله ذهبیه آداب بهزیستی و بهداشت فردی از نگاه امام است.

در بخش های ششم تا نهم هم امام رضا (ع) به شرح آداب سفر و احکام آب ها، مزاج شناسی؛ شناخت مزاج ها و بهداشت روانی، مدیریت و ساماندهی بدن؛ آداب حجامت و فصد و مواد غذایی ترکیبی و تعارض های غذایی و آداب زناشویی اختصاص داده است. در فصل دهم هم نویسنده تلاش کرده است که پاورقی های متن طب الرضا را توضیح دهد و منابع را شرح دهد و ذکر کند.

دست خط مامون
اما یکی از بخش های جالب این کتاب آوردن اصل سند متن مامون بر رساله طلایی امام رضا(ع) است که همراه با متن دستخط و ترجمه فارسی آن آمده است. مامون در بخشی از دستخط خود بر رساله ذهبیه نوشته است:

به درستی که من در رساله پسرعموی علوی تبار خود که شخصیتی ادیب و فاضل و محبوب و فرهیخته منطقی و طبیبی حاذق است، با دقت تمام نگریستم و آن را در راستای اصلاح،بهبود، انتظام جسم آدمی، تدبیر امور نظافت، استحمام، تنظیم و تعدیل برنامه غذایی یافتم و ملاحظه نمودم که این رساله به بهترین وجه تماما به مسائل مهم پرداخته است و آن را در جهت تبیین عالی ترین نعمت ها یافتم... از این رو در حفظ و فراگیری آن کوشیدم و حقیقتا آن را نفیس ترین پاسخ ها به نیازها یافتم هم به علت نفیس بودن و هم به علت جایگاه بالا منافع زیاد و بزرگ دارای منافع زیاد و برکت فراوان یافتن و این مجموعه را رساله ذهبیه (رساله طلایی) نام نهادم و سپس گروهی از جوانان هاشمی دولت از آن نسخه برداری کردند و آن را در خزانه دارالحکمه نگهداری نمودم....