این کتاب خلاصه و گزیدهای از نتایج پژوهشهای مختلفی است که نویسندگان در قالب همکاری در طرحهای مختلفی چون «ساماندهی و گسترش فضای آزاداندیشی در جامعهٔ علوم انسانی و ایجاد سازوکارهای فرهنگسازی آن» به سفارش «ستاد راهبری نقشهٔ جامع علمی کشور»، «آسیبشناسی کرسیهای آزاداندیشی» به سفارش «بنیاد ملّی نخبگان»، «چیستی، موانع و راهکارهای تحقّق فرهنگ آزاداندیشی در دانشگاه» به سفارش «دفتر سیاستگذاری و برنامهریزی فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم و تحقیقات و فناوری کشور»، «احصا و دستهبندی مسائل پیشروی کشور در موضوع آزاداندیشی دینی» به سفارش «بنیاد توسعهٔ فردا» و «آزاداندیشی؛ پیشرفت در ساحت تفکر» به سفارش «پژوهشکدهٔ مطالعات فناوری» انجام دادهاند.
در این کتاب ابتدا به لزوم فرهنگسازی آزاداندیشی پرداخته شده و جایگاه و اهمیت آزاداندیشی از منظر آیتالله خامنهای بررسی شده و سپس به واکاوی نظری و مفهومی آزاداندیشی از نگاه صاحبنظران داخلی و خارجی پرداخته شده است.
بررسی وضعیت موجود را با معرفی شماری از فعالیتهای گروهها و نهادهای فعال در موضوع آزاداندیشی ادامه داده و بررسی موردی کرسیهای آزاداندیشی را بهعنوان مهمترین اقدام صورتگرفته پی خواهید گرفت. در بخش پایانی نیز ابتدا چیستی و چگونگی فرهنگسازی آزاداندیشی را شرح داده و سپس صورت مقابل آزاداندیشی یعنی ناآزاداندیشی مدّنظر قرار گرفته و پیشرانها، آثار و پیامدهای آن مرور شده است.