دفتر عقل و آیت عشق - جلد دوم

درست است که فلاسفه اسلامی با چشم عقل و استدلال به بررسی مسائل هستی می پردازند ولی این بزرگان از چشم دل و نگاه شهود و عالم حضور نیز غافل نبوده اند و انسان را موجودی ذوالعینین می شناسند. این اندیشمندان بزرگ همان گونه که به تشکیک در وجود قائل بوده و آن را دارای مراتب مختلف و متفاوت می شناسند معرفت را نیز ذو مراتب دانسته و از مراحل مختلف آن غافل نبوده اند و در اینحاست که فلسفه اسلامی به عرفان نزدیک شده و بسیاری از فیلسوفان ، با گروهی از عارفان هماهنگی و همدلی خود را ابراز داشته اند. کسانی که تنها با یک چشم به هستی می نگرند و از مراتب مختلف و متفاوت معرفت آگاهی ندارند فیلسوفان اسلامی را مورد نکوهش قرار داده و از نزدیک شدن آنان با اهل عرفان به شدت انتقاد می کنند.
باید توجه داشت که معرفت و شناخت از سنخ حضور و ظهور است و چیزی که از سنخ حضور و ظهور شناخته می شود با یک اختلاف ذاتی و جوهری ندانسته و راه صلح و آشتی در هستی مساوق است تشکیک در وجود و ذو مراتب بودن آن مستلزم ذو مراتب بودن معرفت و مراحل متفاوت آن ، اعتراف کند اختلاف میان اهل عرفان و فلسفه را میان این دو گروه را مسدود نمی شناسد. درست است که عارفان فیلسوفان را نکوهش کرده و با زبان طعن در مورد آنان سخن می گویند، ولی این اختلاف به اختلاف در مراتب متفاوت معرفت مربوط می گردد.
وقتی بزرگان اهل معرفت به انتقاد از عقل می پردازند به برخی از مظاهر محدود و منجمد آن اشاره می کنند که در مراحل ابتدایی متوقف مانده و در قید سود و زیان و امور فرو مایه گرفتار گشته است.
اما اگر سخنان اهل بصیرت به درستی مورد بررسی قرار گیرد معلوم می شود ه این بزرگان نه تنها با عقل مخالفت نمی کنند بلکه آن را دلیل و راهنمای انسان در امور ظاهر و باطن می شناسند.
عدم توجه به این مسئله باعث شده که گروهی از مردم میان عقل و عشق به نوعی تضاد و تقابل قائل شوند و اهل عرفان و بصیرت را دشمن آشتی ناپذیر عقل به شمار آورند.
باید توجه داشت که دشمنی با عقل و ترویج این طرز تفکر در یک جامعه عواقب وخیم و پیامدهای خطرناکی را به دنبال خواهد داشت زیرا اساس سعادت یک ملت در پیروی از احکام عقل است و هنگامی که مردم با این گوهر نورانی فاصله پیدا کنند در چاه تاریکی و نگون بختی فرو خواهند رفت.
در اینجا ممکن است کسانی ادعا کنند که با ازمیان رفتن عقل، عشق می تواند جانشین آن شود و در آنجا که عشق حاکم و فرمانروا باشد همه چیز نیکو و محبوب و بسامان خواهد بود.
در مقام پاسخ به این سخن باید گفت عقل موجودی یگانه است که جانشین ندارد و آنچه غیر عقل شناخته می شود هرگز نمی تواند کار عقل را انجام دهد.
در مجلد دوم این مجموعه مباحث نیز به ارتباط میان عشق و عقل اشاره می شود و نقش عظیم و شگفت انگیز این دو گوهر شریف بدان گونه که در آثار بزرگان اهل معرفت مطرح شده مورد بررسی قرار می گیرد.
در کتاب حاضر سیر و سلوک عرفانی و رهیافت فیلسوفانه بزرگانی مانند ابوالقاسم فردوسی و جاودانه اثرش شاهنامه، ابو سعید ابوالخیر، احمد غزالی، عین القضات همدانی و... مورد تجزیه و تحلیل واقع شده است.