حوزه نجف و فلسفه تجدد در ایران

نجف شهری مقدس، تاریخی و سیاسی است. همة این ابعاد از برکات نام عظیم علی‌بن ابی‌طالب(ع) پدید آمده است. ایرانیان به جهت ارادت به مقام علوی، تعلق خاطر فراوان به نجف و عمارت آن داشته‌اند و از هرگونه خدمت به صحن و سرای علی(ع) دریغ نورزیده‌َاند. آغاز تأسیس حوزه علمی نجف به مهاجرت شیخ طوسی به این شهر بازمی‌گردد. از آن به بعد، نجف دوره‌‌های تاریخی متفاوتی را طی کرده است. در این شهر مدارس و کتابخانه‌های بسیار وجود داشته است. مقارن دوران مشروطیت، حوزه درس آخوند خراسانی در نجف، رونق و نشاط علمی بسیار پدید آورده بود.

نجف البته رونق سیاسی فراوان نیز یافت و این البته به عوامل زمینه‌ساز ذهنیت سیاسی در عراق و به‌ویژه در نجف بازمی‌گشت. حضور اقوام و طوایف گوناگون، علما و روحانیون آزادی‌خواه و نواندیش به این امر دامن می‌زد. مقارن ایام مشروطیت، ایرانیان آزادی‌خواهی در عراق بودند که گرایش به اندیشه‌های دینی داشتند و به فعالیت‌هایی چون روزنامه‌نگاری می‌پرداختند. از خلال اسناد تاریخی، دشمنی انگلستان با این آزادی خواهان متدین آشکار می‌شود. بررسی مطبوعات سیاسی نجف، ناگفته‌های بسیار تاریخی را بازمی‌گوید.

از خلال مکتوبات و جراید سیاسی نجف و با پژوهش در آنها اصول فلسفه سیاسی حوزه نجف به‌دست می‌آید. در این مکتوبات از علل انحطاط جوامع و دول، جنگ‌های صلیبی، مواجهه تمدن اسلامی با غرب و اصول حیات اجتماعی سخن به‌میان آمده است. همچنین ماهیت تفکر غرب و نقد اقتباس آن در فلسفه تجدد ایران مورد بررسی قرار گرفته است.

جالب است که در همه متون تاریخی آن دوران، نقادی اندیشه غربی و تقلید و اقتباس از آن بررسی و یادآوری شده است. حوزه نجف از روند سیاسی و اجتماعی ایران در دوره مشروطه دوم انتقاد می‌کرد. درپی این انتقادها، بحث ضرورت حکومت و حاکمیت اندیشه دینی و نقش دین در اعتلای ملت به میان آمد و اصلاحات و نیز وحدت اسلامی مورد تأکید قرار گرفت.