پیامبر امی

در ابتدای کتاب می خوانیم:

رسول درس ناخوانده

یکی از نکات روشن زندگی رسول اکرم ( ص ) این است که درس ناخوانده و مکتب نادیده بوده است نزد هیچ معلمی نیاموخته و با هیچ نوشته و دفتر و کتابی آشنا نبوده است . احدی از مورخان ، مسلمان یا غیر مسلمان ، مدعی نشده است که آن حضرت در دوران کودکی یا جوانی ، چه رسد به دوران کهولت و پیری که دوره رسالت است ، نزد کسی خواندن یا نوشتن آموخته است ، و همچنین احدی ادعا نکرده و موردی را نشان نداده است که آن حضرت قبل از دوران رسالت یک سطر خوانده و یا یک کلمه نوشته است . مردم عرب ، بالاخص عرب حجاز ، در آن عصر و عهد به طور کلی مردمی بی سواد بودند . افرادی از آنها که می توانستند بخوانند و بنویسند انگشت شمار و انگشت نما بودند . عادتا ممکن نیست که شخصی در آن محیط ، این فن را بیاموزد و در میان مردم به این صفت معروف نشود . چنانکه میدانیم - و بعدا درباره این مطلب بحث خواهیم کرد - مخالفان پیغمبر اکرم در آن تاریخ او را به اخذ مطالب از افواه دیگران متهم کردند ، ولی به این جهت متهم نکردند که چون با سواد است و خواندن و نوشتن میداند کتابهایی نزد خود دارد و مطالبی که میآورد از آن کتابها استفاده کرده است . اگر پیغمبر کوچکترین آشنایی با خواندن و نوشتن میداشت قطعا مورد این اتهام واقع می شد .

اعترافات دیگران

خاور شناسان نیز که با دیده انتقاد به تاریخ اسلامی می نگرند کوچکترین نشانه ای بر سابقه خواندن و نوشتن رسول اکرم نیافته ، اعتراف کرده اند که او مردی درس ناخوانده بود و از میان ملتی درس ناخوانده برخاست . کارلایل در کتاب معروف الابطال میگوید : " یک چیز را نباید فراموش کنیم و آن اینکه محمد هیچ درسی از هیچ استادی نیاموخته است ، صنعت خط تازه در میان مردم عرب پیدا شده بود . به عقیده من حقیقت این است که محمد با خط و خواندن آشنا نبود ، جز زندگی صحرا چیزی نیاموخته بود " .

ویل دورانت در تاریخ تمدن میگوید : " ظاهرا هیچ کس در این فکر نبود که وی ( رسول اکرم ) را نوشتن و خواندن آموزد . در آن موقع هنر نوشتن و خواندن به نظر عربان اهمیتی نداشتء به همین جهت در قبیله قریش بیش از هفده تن خواندن و نوشتن نمی دانستند . معلوم نیست که محمد شخصا چیزی نوشته باشد . از پس پیمبری کاتب مخصوص داشت . معذلک معروفترین و بلیغترین کتاب زبان عربی به زبان وی جاری شد و دقایق امور را بهتر از مردم تعلیم داده شناخت " (ترجمه فارسیج / 11 ص . 14) .

جان دیون پورت در کتاب عذر تقصیر به پیشگاه محمد و قرآن میگوید : " درباره تحصیل و آموزش ، آنطوری که در جهان معمول است ، همه معتقدند که محمد تحصیل نکرده و جز آنچه در میان قبیله اش رایج و معمول بوده چیزی نیاموخته است " (چاپ سوم ، ص 17 و . 18) .

کونستان ورژیل گیورگیو در کتاب محمد پیغمبری که از نو باید شناخت میگوید : " با اینکه امی بود ، در اولین آیات که بر وی نازل شده صحبت از قلم و علم ، یعنی نوشتن و نویسانیدن و فرا گرفتن و تعلیم دادن است . در هیچ یک از ادیان بزرگ این اندازه برای معرفت قائل به اهمیت نشدهاند و هیچ دینی را نمیتوان یافت که در مبدا آن ، علم و معرفت اینقدر ارزش و اهمیت داشته باشد . اگر محمد یک دانشمند بود ، نزول این آیات در غار ( حرا ) تولید حیرت نمیکرد ، چون دانشمند قدر علم را میداند ، ولی او سواد نداشت و نزد هیچ آموزگاری درس نخوانده بود . من به مسلمان ها تهنیت میگویم که در مبدا دین آنها کسب معرفت اینقدر با اهمیت تلقی شده"( چاپ اول ، ص . 45).

گوستاو لوبون در کتاب معروف خود تمدن اسلام و عرب میگوید : " این طور معروف است که پیغمبر امی بوده است ، و آن مقرون به قیاس هم هست ، زیرا اولا اگر از اهل علم بود ارتباط مطالب و فقرات قرآن به هم بهتر می شد ، بعلاوه آن هم قرین قیاس است که اگر پیغمبر امی نبود نمی توانست مذهب جدیدی شایع و منتشر سازد ، برای اینکه شخص امی به احتیاجات اشخاص جاهل بیشتر آشناست و بهتر می تواند آنها را به راه راست بیاورد . به هر حال ، پیغمبر امی باشد یا غیر امی ، جای هیچ تردیدی نیست که او آخرین درجه عقل و فراست و هوش را دارا بوده است " (چاپ چهارم ، ص . 20) . گوستاو لوبون به علت آشنا نبودن با مفاهیم قرآنی ، و هم به خاطر افکار مادی که داشته است سخن یاوه ای درباره ارتباط آیات قرآن و درباره عاجز بودن عالم از درک احتیاجات جاهل می بافد و به قرآن و پیغمبر اهانت می کند ، در عین حال اعتراف دارد که هیچ گونه سندی و نشانه ای بر سابقه آشنایی پیغمبر اسلام با خواندن و نوشتن وجود ندارد . غرض از نقل سخن اینان استشهاد به سخنشان نیست . برای اظهار نظر در تاریخ اسلام و مشرق ، خود مسلمانان و مشرق زمینیها شایسته ترند . نقل سخن اینان برای این است که کسانی که خود شخصا مطالعه ای ندارند بدانند که اگر کوچکترین نشانه ای در این زمینه وجود میداشت از نظر مورخان کنجکاو و منتقد غیر مسلمان پنهان نمی ماند . رسول اکرم در خلال سفری که همراه ابو طالب به شام رفت ، ضمن استراحت در یکی از منازل بین راه ، برخورد کوتاهی با یک راهب به نام بحیرا (پروفسور ماسینیون ، اسلام شناس و خاورشناس معروف ، در کتاب سلمان پاک ، در اصل وجود چنین شخصی ، تا چه رسد به برخورد پیغمبر با او ، تشکیک میکند و او را شخصیت افسانهای تلقی مینماید ، میگوید : " بحیرا سرجیوس و تمیم داری و دیگران که رواه در پیرامون پیغمبر جمع کردهاند اشباحی مشکوک و نایافتنیاند " .) داشته است . این برخورد ، توجه خاورشناسان را جلب کرده است که آیا پیغمبر اسلام از همین برخورد کوتاه چیزی آموخته است ؟ وقتی که چنین حادثه کوچکی توجه مخالفان را در قدیم و جدید برانگیزد ، به طریق اولی اگر کوچکترین سندی برای سابقه آشنایی رسول اکرم با خواندن و نوشتن وجود میداشت ، از نظر آنان مخفی نمیماند و در زیر ذرهبینهای قوی این گروه چندین بار بزرگتر نمایش داده میشد . برای اینکه مطلب روشن شود لازم است در دو قسمت بحث شود : 1. دوره قبل از رسالت، 2. دوره رسالت .

در دوره رسالت نیز از دو نظر باید مطلب مورد مطالعه قرار گیرد: 1.نوشتن، 2. خواندن . بعدا خواهیم گفت آنچه قطعی و مسلم است و مورد اتفاق علمای مسلمین و غیر آنهاست این است که ایشان قبل از رسالت کوچکترین آشنایی با خواندن و نوشتن نداشتهاند . اما دوره رسالت آن اندازه قطعی نیست . در دوره رسالت نیز آنچه مسلمتر است ننوشتن ایشان است ، ولی نخواندنشان آن اندازه مسلم نیست . از برخی روایات شیعه ظاهر میشود که ایشان در دوره رسالت میخوانده اند ولی نمینوشته اند ، هر چند روایات شیعه نیز در این جهت وحدت و تطابق ندارند . آنچه از مجموع قراین و دلایل استفاده می شود این است که در دوره رسالت نیز نه خوانده اند و نه نوشته اند . برای اینکه دوره ما قبل رسالت را رسیدگی کنیم لازم است درباره وضع عمومی عربستان در آن عصر از لحاظ خواندن و نوشتن بحث کنیم . از تواریخ چنین استفاده میشود که مقارن ظهور اسلام ، افرادی در آن محیط که خواندن و نوشتن می دانسته اند بسیار معدود بوده اند .