پیدایش فرقه دمکرات آذربایجان به روایت اسناد و خاطرات منتشر نشده

کتاب «تاریخ پیدایش فرقة دمکرات آذربایجان به روایت اسناد و خاطرات منتشر نشده» همچنان که از عنوانش بر می آید، کوششی در جهت بازخوانی جریان پیدایش این فرقة دمکرات، برای تکمیل پژوهش های منتشر شده در این زمینه است.
کتاب شامل پیشگفتار نویسندگان و سه بخش مدخل پژوهشی، اسناد و پیوست ها است. کتاب پیدایش فرقه دمکرات آذربایجان به روایت اسناد و خاطرات منتشر نشده، نوشته منیژه صدری و رحیم نیکبخت است و در انتشارات موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران منتشر شده است.

مدخل پژوهشی این کتاب شامل پنج فصل است. فصل اول با عنوان جنگهای ایران و روس تا جنگ جهانی دوم، به بیان مباحثی چون پیشروی به سمت آذربایجان، انقلاب اکتبر و رواج کمونیسم، مهاجران شوروی و پارتیزانها پرداخته است. فصل دوم بستر سازی نام دارد. تأسیس انجمن فرهنگی ایران و شوروی، فعالیت های فرهنگی، ترویج ترکی قفقازی، جنوب حسرتی و قره باغ شکسته سی مباحث این فصل را تشکیل می دهد.

در فصل سوم که به حزب توده آذربایجان پرداخته، مباحثی چون حزب توده و شوروی، حزب توده و نفت شمال ایران، گسترش فعالیت حزب توده و اقدامات مسلحانه حزب توده بیان شده است. فصل چهارم با مباحثی چون پردة آخر، ادغام حزب توده در فرقة دمکرات، اسکات و ارعاب شاهسون ها، تسلیح فرقه توسط شوروی و سقوط آذربایجان با دخالت بیگانگان، به تشریح چگونگی ظهور فرقة دمکرات و وقایع و حوادث ناشی از آن پرداخته است.

فصل پنجم مقاومت های مردمی در مقابل فرقه را بیان کرده و در آن مباحث تباین اعتقادی، علما و فرقة دمکرات، مقاومت مردم ارومیه و مقاومت مردم مراغه مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. بخش دوم به اسناد اختصاص دارد و با فهرست موضوعی اسناد آغاز می شود. در این قسمت 127 سند از منابع مختلف به ویژه آرشیو سازمان اسناد و کتابخانة ملی ایران، انتخاب و ارائه شده است. محدودة زمانی اسناد سال های 1323-1325 را شامل می شود.

از دیگر مباحث ارزشمند کتاب پیوست های آن است که شامل نه پیوست با عناوین، «استالین و فرمان تشکیل فرقة دمکرات آذربایجان»، «بحران آذربایجان به روایت حزب توده»، «ادغام حزب تودة زنجان در فرقة دمکرات به روایت دکتر جهانشاه لو معاون پیشه وری»، «اتفاقات زمان پیشه وری به روایت آیت الله میرزا محمد ثقه الاسلام»، «غلام یحیی دانشیان به روایت آیت الله میرزا عبدالله مجتهدی تبریزی»، «خطر به خاطر ایران، اقبال آذر»، «آذربایجان خونین»، «قیام عبدالله خان محمد خانلو» و «شهادت حجت الاسلام رفیعیان» است. همچنین در آخر کتاب تصویرهایی از اسناد و افراد آمده است.