پیش درآمد فلسفه ای برای هنر ایرانی

مولف برای معرفی اثر خود در مقدمه کتاب چنین می گوید:

اندی قرن پیش، به روزگاری نو که عالمِ انسان دیگر شد، هنر هم همچون "آرس" با مبادی و رهیافت متفاوتی تجدید حیات کرد و معنایی نو یافت. بر همین پایه هم تجربه ای متفاوت از زیبایی آغاز شد؛ و هنر نو از همین مایه خِشتِ دیگر زد و عالمی با نسبت های تازه بنا نهاد. چنان که لازمۀ توسعۀ آگاهی روزگار نو بوده است، هنرِ نو نیز همپای سیاست و دانش و فنّاوری، خوب یا بد، به تدریج شأن عام و ولایت تام یافت و در سودای جهانشمولیِ این دوران، جغرافیای فرهنگی ملل و نحل را در نوردید، و دیگر صورت های تاریخی و بومی هنر را در ذیل و ظلّ خود گرفت، و به اقتضای زمان و زمینه در کارِ گسست یا استحاله تاریخی آن ها شد.

باز، از چند سده پیشین بدین سو هم که همۀ شؤونِ ایران، خواه ناخواه، در این جرگه آمد، از جمله، آثارِ رخنۀ هنرِ نو هم در بنیانِ هنر ایرانی هویدا شد، و به تدریج در گذر زمان، سایه ولایتِ آن بر سر این مُلک نیز گسترد تا آن که به فرجام در مبانی حکمت آمیز و حکمت آموزِ هنر ایرانی خلل افتاد، و سرانجامِ کار چنان شد که مصادیقِ هنرِ این مُلک یا به تدریج استحاله شدند، و یا در کار خویش واماندند و، اگر بکلی هم از دست نشدند، از آینده و تاریخِ خویش گسستند و به فروغِ تک ستارگانی اینجا و آنجا دلخوش داشتند.

شرح این داستان درازست ولی نکته اصلی آن فی الجمله روشنست، و می طلبد که برای درک هنر معاصر ایران و پرداختن فلسفه ای برای آن در این گسست و استحاله نظر شود. پیداست که بی بررسی و الفتات تفصیلی به این گسست واستحاله هر سخنی در هنر معاصر ایرانی از دیدِ فلسفی ناتمام است؛ انجامِ این مهم هم با دو کارِ مهم تمهید می شود: نخست، باید تاریخ هنر گذشته ایران را، جدا از آنچه معمولِ مستشرقانست، وا کاوید و مبانی اندیشۀ نهفته در آن را بازساخت و فرانهاد؛ دیگر، باید تاریخ و وجوه و کیفیت ورود، و نحوۀ نفوذ هنر جدید را به فرهنگ ایرانی وارسید و مبانی اندیشۀ نهفته درآن را بر نهاد تا سبب این گسست و استحاله به تحلیل فلسفی و در بستری تاریخی بر آفتاب شود. پیداست که انجامِ این دوکار نه چنان آسانست که در بادی امر می نماید؛ و قطعا هم از عهدۀ یک تن بیرون و از کردۀ یک نامه افزون است.

با این همه، نامۀ حاضر به نوبۀ ناچیزِ خود کوشیده تا گامی بر درِ کارِ نخست پیش نهد، اما بی داعیۀ انجامِ آن. این نامه، چنان که از نامش پیداست، پیش درآمدِ این کارست. غرض هم همین است: تمهید مبادی عامّ اندیشۀ هنر ایرانی (بخش نخست)، و فرا نهادن تحلیلی توصیفی از فرآیند زایش و بالش آن تا آستانۀ تاریخی اولین نشانه های ورود هنر به معنی جدید کلمه به فرهنگ ایرانی در دوران صفوی (بخش دوم). در بخش نخست مفهوم هنر و زیبایی شناسیِ ایرانی با توجه به ریشه تاریخی و فکری فرهنگ ایرانی تحلیل می شود، و در بخش دوم اطلاق این مفهوم در ادوار و مصادیق هنر بزرگ ایرانی، یعنی هنری که به قوم ایرانی هویت و تعین تاریخی داده است، به شرح وتوصیف می آید.
بُن پایۀ مطالب این نامه نخست در مایۀ درسی به نامِ فلسفه هنر پی افتاد که قریب یک دهه پیش از این به سال 1378-1379 برای دانشجویانِ فلسفه دانشگاه تهران القا شد، و سپس با افزایش و پیرایش بدین شکل نگارش و ویرایش شد.