نقد و بررسی جنگ ایران و عراق - جلد دوم: اجتناب ناپذیری جنگ

این کتاب در تبیین تجاوز عراق به ایران و پاسخ به اجتناب ناپذیری جنگ، ۲ رویکرد کلی را بررسی می کند: در رویکرد اول، تجاوز عراق به ایران بر پایه ی توضیح ماهیت انقلاب اسلامی و تهدید منافع قدرت های بزرگ و تغییر موازنه ی قدرت در منطقه و پیدایش خلأ قدرت تحلیل و تبیین می شود. در نتیجه، عراق برای جبران ناکامی های پیشین و لغو قرارداد ۱۹۷۵ الجزایر و پر کردن خلأ قدرت در منطقه تصمیم به جنگ گرفت و با تحلیلی که از وضعیت داخلی ایران و اوضاع منطقه و شرایط بین المللی داشت، دستیابی به پیروزی با جنگ برق آسا را سهل و آسان می پنداشت. در این تجاوز، عراق به نمایندگی از منافع غرب و ارتجاع منطقه علیه انقلاب اسلامی عمل کرد. در رویکرد دوم، ضمن اینکه ماهیت رژیم بعثی و شخصیت صدام و بهانه جویی عراق برای تجاوز به ایران پذیرفته می شود، این نظر مطرح است که ایران به دلیل وضعیت نامساعد داخلی باید با تکیه بر اهرم دیپلماسی و ایجاد اختلاف میان عراق و کشورهای منطقه از وقوع جنگ جلوگیری می کرد و زمان وقوع آن را به تأخیر می انداخت.
رویکرد دوم بیشتر درونی و بر ساختارها و نحوه تصمیم گیری و رفتارهای ایران در برابر عراق متمرکز است؛ حال آنکه رویکرد اول بیرونی و بر پایه ی ماهیت انقلاب اسلامی و پیامدهای آن در سطح منطقه بنا شده است. چنان که روشن است، پاسخ به مسئله ی اجتناب ناپذیری جنگ تا اندازه ای دشوار و پیچیده است، ضمن اینکه این بررسی به معنای پیش بینی و آینده نگری نیست، بلکه نوعی ارزیابی و قضاوت در برابر واقعه ای ا ست که رخ داده است؛ بنابراین باید مواضع، تصمیمات و رفتارهای ایران و عراق را کالبدشکافی کرد و به حوادث و وقوع رخدادهای مؤثر توجه و میزان امکان وقوع جنگ را بررسی کرد. همچنین باید به این پرسش ها پاسخ داد که عراق چه اهداف و مطالباتی داشت و بر اساس چه تحلیلی از وضعیت ایران و منطقه و بر پایه ی چه ملاحظاتی به ایران حمله کرد؟ آیا امکان مذاکره درباره ی خواسته های عراق از جمله تجدید نظر در قرارداد ۱۹۷۵ الجزایر وجود داشت؟ تأمین نظریات عراق آیا می توانست از اعمال فشار سیاسی ـ نظامی و حمله ی عراق به ایران جلوگیری کند؟ ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی چگونه می توانست این نظام و ارزش های حاکم بر آن و تمامیت ارضی و استقلال کشور را حفظ نماید؟ پاسخ به این پرسش ها می تواند موضوع اجتناب پذیری یا اجتناب ناپذیری وقوع جنگ را مشخص کند.
کتاب «اجتناب ناپذیری جنگ»، به زبان های عربی، انگلیسی و فرانسه ترجمه و منتشر شده است.