اسلام همواره از طرف متفکران اسلامی دینی برای تمام اعصار معرفی شده ، و در احکام اسلامی محلی برای نیازهای زمان و شرایط مختلف دیده شده است. کتاب اسلام و نیازهای زمان اثر استاد شهید مرتضی مطهری، به بررسی این مسئله می پردازد.
جلد اول این کتاب مشتمل بر بیست و شش سخنرانی است که در زمستان 1345 شمسی و در شبهای ماه مبارک رمضان در مسجد اتفاق (تهران) و در یک جمع عمومی ایراد شده و به همین جهت بیانی ساده و روان دارد. جلد دوم مشتمل بر مباحثی است که در سال 1351 شمسی در انجمن اسلامی پزشکان انجام شده و در مقایسه با جلد اول از پیچیدگی بیشتری برخوردار است. مجموعاً در این دو جلد ، موضوع چگونگی انطباق قوانین اسلامی با شرایط مختلف زمانی از راه مکانیسم هایی که در خود اسلام پیش بینی شده ، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. مهمترین عناوین ارائه شده در این کتاب عبارتند از : علت مقتضیات زمان ، اخباریگری ، اجتهاد و تفقه در دین ، قاعده ملازمه ، مسئله نسخ و خاتمیت ، مقام عقل در استنباط احکام اسلامی ، جامعه و تاریخ از نظر قرآن.