اسلام و تنگناهای انسان متجدد

زمانی که پیشرفت غربزدگی، دژ اسلام را مورد تهدید قرار می‏دهد و از طرفی، کشش باطنی اسلام و تمدّنِ آن، هر چه بیشتر، مردم را به سوی خود جذب می‏کند، اثبات و عرضه مجدّد اصول وحی اسلامی و تعالیم اسلام ـ که از روحیِ قرآنی نشئت می‏گیرد ـ در قالبی نوین، ضرورتی انکار ناپذیر است.

دکتر سیدحسین نصر ـ که از نامدارترین اندیشمندانِ اسلامیِ دوران ماست ـ در این کتاب، سعی کرده است تا مسائل اصلی فراروی انسان متجّدد را، هم در شرق و هم در غرب، مطرح کند و زمینه‏ ها و ابزارهای تحقیق درباره میراث معنوی و فکری اسلام در دنیای امروز را مورد بحث قرار دهد و سرانجام، راه‏کارهایی برای استفاده از تعالیم سنّت الهی عرضه کند.

این اثر، از زمان چاپ نخست آن (حدود یک ربعِ قرن پیش) تاکنون، در جهانِ اسلام، به گرمی مورد استقبال واقع شده و چندین منبع و ترجمه محلّی از آن در پاکستان، مالزی، ترکیه، اندونزی و آلبانی صورت گرفته است.

ترجمه فارسی کتاب، شامل پنج بخش و سیزده فصل است که موضوع بخش اول: اوضاع و احوال انسان امروزی، بخش دوم: روش تطبیقی و مطالعه میراث تعقّلی اسلام در جهان غرب، بخش سوم: سنّت اسلامی و معضلات امروز انسان متجدّد، بخش چهارم: مسلمان معاصر در میانه اسلام و دنیای متجدّد و در نهایت، بخش پنجم: پس‏گفتار است.

در فصول این کتاب، از چالش‏ های ایجاد شده توسّط غرب برای جهان اسلام، سخن رفته است. هر چند بسیاری از آثار دکتر نصر به این موضوع پرداخته است، ولی موضوعات و مباحث مطرح شده در این کتاب، در دیگر آثار او به این شکل، یافت نمی‏شود.

در فصل دوم از بخش اول که «تنگناهای مسلمانِ امروز» نام دارد، به موضوع «آزادی» اشاره شده است. مؤلف، عقیده دارد: در میان تقابل‏ های ظاهری موجود در میان اسلام و تجدّد و تنگناهای ایجاد شده برای مسلمان امروزیِ واقف به دنیای پیرامون خویش، می‏توان از مفهوم «آزادی» نام برد. طبق دیدگاه اسلام سنّتی، آزادیِ مطلق، از آنِ خداست و انسان به همان اندازه از آزادی بهره‏ مند می‏شود که کمال معنوی حاصل کند. هیچ یک از محدودیت‏ هایی که شریعت برای زندگی او و احکام سنّتی برای عملش تعریف و تعیین کرده‏ اند، محدودیّتی برای آزادی او (آزادی سیاسی ـ اجتماعی‏ اش) محسوب نمی‏شوند؛ بلکه حکم امدادهای ضروری را دارند که دستیابی به آزادی واقعی، تنها به مدد آنها امکان‏پذیر می‏شود؛ امّا این دیدگاه، با آزادیِ مطرح شده در غربِ بعد از رُنسانس، به حدّی متفاوت و بیگانه است که تقریباً در هیچ متن سنّتی اسلامی، آزادی فردی مصطلح غربی (آزادی سیاسی ـ اجتماعی) شهروندان را نمی‏ یابیم.

این اختلاف، و ضبط و خطاهای پدید آمده از آن، تنگناهای جدّی‏ ای برای مسلمان معاصر است. مؤلف در این کتاب، با برشمردن برخی از یان قبیل تنگناها در صدد ارائه راه کارهایی برآمده است.