الجوهر النضید فی شرح منطق التجرید

معرفی کتاب

اَلجَوهَر النَّضید فی شرح منطق التّجرید کتابی در علم منطق به عربی ، تألیف علامه حلّی، در شرحِ بخش ِ منطق ِ کتاب تجرید الاعتقاد خواجه نصیرالدین طوسی است. منطق تجرید یک دوره کامل و بسیار مختصر درباره علم منطق است و علامه حلّی به سبب همین اختصار و نیز به دلیل وجود مطالب بسیار ارزنده در این کتاب، به شرح آن پرداخته است .
منطق تجرید و شرح آن (الجوهرالنّضید) مشتمل بر 9 فصل است :

درباره مدخل منطق ، شامل مباحثی از قبیل دلالت الفاظ ، اقسام حمل و کلیات خمس .
درباره مقولات ، که در آن از اقسام تقدم و تأخر نیز بحث می شود.
درباره قضایا، شامل مباحثی در باره اجزای قضیه ، اقسام آن ، مناط صدق در قضایا، تلازم شرطیات ، جهات قضایا، تناقض و عکس .
درباره قیاس ، که از مباحثی همچون اقسام قیاس ، اشکال چهارگانه قیاس اقترانی ، شرایط انتاج آن ، قیاس اقترانی شرطی ، قیاس استثنایی و لواحق آن بحث می کند.
برهان و تعریف، که در آن اقسام «مطالب » (پرسش های سه گانه ما، هل و لِمَ)، مبادی برهان ، شرایط مقدمات برهان ، احوال علوم ، اقسام حد و مشارکت حد و برهان مطرح می شود.
جدل ، شامل مباحثی چون مبادی جدل ، مادّه و صورت و مواضع آن .
مغالطه ، که در آن مواد مغالطه و اسباب آن بیان می شود.
درباره خطابه .
شعر.

الجوهر النّضید به سبک «قال » و «اقول » نگاشته شده و دارای ویژگی های شروح انتقادی ، تحلیلی و توضیحی است . نویسنده آن از اقوال بزرگان فن منطق ، همانند ارسطو و ابن سینا، استفاده کرده و در برخی موارد خواننده را به کتاب الاسرار الخَفیه (اثر دیگری از علامه حلّی ) ارجاع داده است .

خواجه نصیر الدین طوسی منطق تجرید را مطابق با ساختار بخش منطق کتاب الشفاء ابن سینا و به روش ارسطویی نگاشته و از این رو، در آن به بحث درباره مقولات پرداخته و دلیل این کار را نیاز منطقی به بحث مقولات در مباحث تعریف و اکتساب آن دانسته است . علامه حلّی نیز، به تبعیت از او، در الجوهر النّضید مقولات را شرح کرده و از صناعات خمس به تفصیل سخن گفته و حد و رسم را در بخش فن برهان مطرح کرده است ، در حالی که در آثار منطقی دیگرش (مانند بخش منطق الاسرار الخفیه، و القواعد الجَلیه، به پیروی از روش ابوعلی سینا در منطق اشارات، بحث مقولات را از مباحث فلسفی دانسته و آن را از منطق به فلسفه منتقل کرده است . وی از صناعات خمس تنها به طرح برهان و مغالطه اکتفا کرده و پس از طرح کلیات خمس ، حد و رسم را از فن برهان به مبحث تصورات منتقل کرده است . بنابراین ، باب معرِّف (مباحث مربوط به تعریف ) را قبل از باب حجت (مباحث مربوط به استدلال ) آورده است . البته در منطق تجرید از ماهیت منطق و موضوع آن بحث نشده ، اما شارح در الجوهر النّضید به طور مختصر به بیان آن پرداخته است .