خدای سلفیه: بررسی و نقد آرای سلفیه درباره توحید از دیدگاه قرآن، سنت و برهان

با توجه به نقش زیربنایی توحید، در اندیشه و عمل آدمی، نه تنها غیرمسلمانان بلکه بسیاری از مسلمانان؛ نیز حق توحید را به جا نیاورده و دچار لغزش های فکری و عملی گشتند. گروهی دریافت های عقلی را اصل قرار داده و گروه دیگر به ظواهر نقل متمسک شده اند.

تلاش نویسنده در این کتاب بر این بوده است تا از میان اندیشه ها، دیدگاه سلفیه را که تأکید ویژه ای بر توحید و درستی برداشت های خود، از آن دارد؛ مورد نقد و بررسی قرار دهد. علی الله بداشتی دکترای تخصصی خود را در رشته فلسفه و کلام؛ از دانشگاه تهران؛ با رساله «نقد آراء سلفیه در توحید و نبوت» در سال ۱۳۸۲ به پایان رساند. او در این کتاب به آرای سلفیه درباره توحید پرداخته سپس از دیدگاه قرآن، سنت و برهان عقلانی آنها را نقد می کند.

علی الله بداشتی تلاش دارد به تبیین تصور سلفیه از ذات الهی، منظور سلفیه از توحید، تصور سلفیه از اسماء و صفات الهی، و در نهایت تأثیر اینگونه نگرش به توحید در منش اخلاقی و روش عملی و اجتماعی ایشان بپردازد و به صورت مستدل و با استفاده از محکمات قرآن و روایات معتبر روش آنها را نقد نموده و تعارضات آنها را آشکار سازد. در بخشی از کتاب آمده است: «ابن تیمیه تدبر و تعقل را می پذیرد، اما به لوازم آن ملتزم نیست، چنانکه علوم عقلی اعم از منطق، فلسفه و کلام را، که ابتنای عقل دارند، رد می کند و مشتغلان به آنها را اهل حشو و باطل می داند.»

مؤلف بعد از بررسی آرای سلفیه؛ درباره توحید و تبیین تناقضات به این نتیجه رسیده است که سلفیه چون معرفت عقلی مسائل ماورای طبیعی به خصوص خدا و اسماء و صفاتش را متعذّر، بلکه ناممکن می دانند، به معرفت نقلی و آن هم به ظاهرگرایی در قرآن و سنت و تبعیت از آرای سلف روی آورده اند و خود را از تأمل و تفکر در آیات الهی معاف داشته و به تقلید فکری از سلف بسنده کرده اند. حال آنکه خدای سبحان بارها در قرآن به تعقل و تدبّر در آیاتش امر کرده است. از همین رو اندیشه های سلفیه در باب توحید را بررسی و نقد می کند و مبانی هستی شناختی و معرفت شناختی سلفیه را مورد ارزیابی قرار می دهد و در نهایت به بررسی تأثیر این نوع نگرش به توحید در منش اخلاقی و روش عملی و اجتماعی آنان می پردازد.

ویژگی ممتاز کتاب این است که در عین استحکام با قلمی ساده و روان و در سیری منطقی به بیان مطالب و نقد این دیدگاه ها پرداخته است. نویسنده پس از ورود به بحث اصلی، مدخلی در شناخت سلفیه گشوده تا کسانی را که با این نحله فکری کمتر آشنا هستند با مفهوم سلفی بودن و تاریخچه پیدایش و رهبران فکری آنان آشنا کند. در فصل اول کتاب آمده است: «روزی مردی در درس محمد بن عبدالوهاب حاضر نشد. شیخ امر کرد او را آوردند. گفت چرا در درس حاضر نشدی؟ مرد خواست عذری بیاورد. شیخ گفت: برای قبول توبه ات یا باید ریشت را بتراشی و یا صد دینار طلا جریمه بدهی. مرد راضی شد صد دینار طلا را بپردازد تا از تراشیدن ریش که شرعاً و عرفاً قبیح بود؛ معاف شود. اکنون باید پرسید که چگونه محمد بن عبدالوهاب به خود اجازه داد به کاری خلاف شرع و عرف امر نماید؟»

مقدمه کتاب نیز به قلم حجتالاسلام آقای دکتر احمد عابدی به بحث از تناقضات آشکار درباره ظواهر قرآن از دیدگاه سلفیه می‏ پردازد. الله‏ بداشتی پیش از این کتابی با عنوان «شناخت سلفیه: معناشناسی، تاریخچه پیدایش و تحولات آن» نوشته و در آن معنای سلفیه و تعریف سلفیه را از دیدگاه موافقان و مخالفان مورد بررسی و نقد قرار داده است اما در کتاب خدای سلفیّه به صورت جزئی تر و تخصصی تر، آرای سلفیه بررسی می ‏شود.

کتاب حاضر به جهت نگارش روان و شیوه منطقی و بررسی علمی می تواند در رشته های کلامی حوزه و دانشگاه به عنوان منبع استفاده گردد.
منبع: الف کتاب (alef.ir/book)