دیوان مظفر شیرازی (شاعر غزلسرای معروف قرن اخیر شیراز) به مناسبت هشتادمین سال خاموشی شاعر

معرفی کتاب

کم نیستند شاعرانی که آثارشان از گزند زمانه مصون نمانده و به دست فراموشی سپرده شده اند یا اینکه تنها بخش هایی اندک از آثارشان برجای مانده است. این مسئله تنها خاص شاعران سده های دور نیست، بلکه در یکی دو سده ی گذشته نیز بوده اند شاعرانی که اشعارشان به هر دلیل برای انتشار، جمع آوری و تدوین نشده اند. ازاین سبب اگر همت برخی از علاقه مندان حوزه شعر نبود این شاعران نیز نه با آن شدت اما کم وبیش دچار سرنوشت دیوان شاعران مورداشاره می شدند. کتاب حاضر برای نخستین بار در سال ۱۳۳۷ توسط کانون دانش پارس به تصحیح علی نقی بهروزی منتشرشده است. بهانه انتشار این اشعار مقبولیت آن ها نزد توده مردم و استفاده از آن ها در محافل مختلف نزد مردم شیراز پس از فوت شاعر بوده است. به همین منظور علی اصغر مظفر در ابتدای کتاب، در پانوشت کوتاهی به نمایندگی از کانون دانش پارس که ناشر چاپ نخست کتاب بود به این نکته اشاره و از علی نقی بهروزی و دیگرکسان که درزمینهٔ فراهم آمدن این کتاب نقش مهمی داشته اند سپاسگزاری می کند.

غلامحسین متخلص به مظفر و معروف به ملأ مظفر فرزند مرحوم علی، از شعرای معروف قرن اخیر شیراز است، شهرت زیادی در غزل سرایی داشته است. غزلیاتش، روان و فصیح و چنان استحکامی دارند که ازجمله بهترین غزل های فارسی معاصر محسوب می شوند. ویژگی کار او در آن است که اشعاری را به اقتضای آثار سعدی و حافظ اختصاص داده و درواقع در همان سبک و وزن سروده است.
درباره تاریخ تولد او اطلاعات دقیقی در دست نیست و آن را بر اساس تاریخ وفات او ( در سال ۱۳۱۲) و سن و سال او در این زمان ( حدود ۶۵ ساله) استخراج کرده اند.

****

ماجرا ازاینجا آغاز می شود که روستازاده ای از اهالی دهات اطراف بستک (لارستان) با هر زحمت و دردسری که هست خود را به شیراز می رساند. دست راستش معیوب بود، بنابرابن احتمالا در کار کشاورزی نیز نمی توانسته توفیق زیادی داشته باشد.

ازقضای روزگار در شیراز به مدرسه منصوریه می رود و در آن مدرسه جایی می گیرد و قرار می شود به کاری در آنجا گمارده شود. سواد خواندن و نوشتن نداشت، اما برای آن از ولع زیادی برخوردار بود. هرچند ازکارافتادگی دست راستش این کار را برایش دشوار و ناممکن ساخته بود. حشرونشر با طلاب و گوش دادن به درس ها در اوقات بیکاری رفته رفته بر دانش علمی او می افزود، چنانکه حتی خواندن عربی را نیز آموخته بود. ازآن پس در قالب یکی از طلاب آن مدرسه در مجالس درس حاج شیخ احمد شانه ساز از حکمای معروف آن دوران حاضر می شد.

او همچنین در مدرسه ای دیگر نزد حاج شیخ حسن سبزواری و ملأ هادی سبزواری نیز به تلمذ پرداخته و آثار دشواری از ابن عربی (در حکمت) را می خواند. حضور در مجالس درس اساتید گوناگون بزرگ آن زمان سرانجام از آن جوان بی سواد، روحانی و حکیمی شناخته شده ساخت. پس از مدتی به عرفان و تصوف گرایش پیدا کرد و به سیر سلوک پرداخت و به سلسله نعمت الهی گرایش پیدا کرد.

هم نشینی اش با شیخ محسن سروستانی به مودت و آشنایی اش با مرحوم شیخ محمد معروف به امام اصطهبانی در اواخر عمر او را به مریدان شیخ محمد اصطهبانی بدل ساخت. در این ایام مدیریت کتابخانه معارف را بر عهده داشت که این کتابخانه با تأسیس دبیرستان شاهپور شیراز به این دبیرستان منتقل گردید و مظفر نیز تا هنگام مرگ ریاست آن را بر عهده داشت.

این از بازی های جذاب روزگار است که آن جوان بی سواد روستایی به یکی از شاعران نامدار روزگار خود بدل شود. روایت است قریحه و ذوق او تا آن حد بود که حتی در روزگار کم سوادی یا بی سوادی نیز اشعاری را به قلم درآورده و آن ها را به طلاب مدرسه عرضه می کرد. این ذوق ذاتی رفته رفته با افزایش معلومات او شکل پخته ای به اشعارش داده است. اشعارش را در ابتدا تحت عنوان محقر و سپس مظفر تخلص می کرده است. کیفیت اشعار او حکایت از زبان و روان و نگاه نکته بین او دارد. او در اشعارش از مضامین بکر و مطالب عرفانی بهره ای فراوان برده است.

او در زمان حیات خود اهتمامی به انتشار اشعارش نداشت تا اینکه پس از مرگ، علی نقی بهروزی به نمایندگی از کانون دانش پارس کار گردآوری و تدوین اشعار او را بر عهده می گیرد. اشعاری که به روایت تصحیح کننده از داخل جعبه ای پر از کاغذهای پاره و فرسوده که پسر مرحوم مظفر به او سپرده استخراج شده است. بهروزی با کنار هم قرار دادن این اوراق، چسباندن کاغذ پاره ها، تا حدی اشعار برجای مانده ی او را از خطر نابودی نجات داده و به شکلی قابل استفاده در قالب یک دیوان تدوین نموده است. این دیوان دربرگیرنده اشعار ناقص او نیز هست تا اگر کسی نسخه کاملی از آن ها داشت، این اشعار نیز کامل شود.

آنچه گفته شد مختصری از زندگی و چگونگی جمع آوری اشعار این شاعر برجسته و البته کمتر قدر دیده ی معاصراست. کتاب نمونه بسیار جالب و البته خوبی است از کارهایی که در سال های دور و نزدیک برای حفظ فرهنگ و هنر این دیار انجام شده است و بی شک زحمات گردآورنده و مصحح کتاب برای بدل ساختن آن کاغذ پاره ها و آن اشعار که در زبان برخی از مردم کوچه و بازار دهان به دهان می گشته است به این کتاب خود حکایتی درخور کامل است. اما هرچه هست خوشبختانه این کتاب از گزند فراموشی در اثر گذشت زمان در امان مانده است و پس از یک نوبت انتشار آن در سال ۱۳۳۷ نشر کویر به شکلی آراسته آن را تجدید چاپ کرده است.

برتری این کتاب در چاپ سال های اخیر خود مرهون افزودن نوشته ای نسبتاً مفصل از دکتر منصور رستگار فسایی از اساتید دانشگاه شیراز است. او در این نوشته به شکلی علمی و سودمند به کم و کیف افکار و اندیشه های مظفر شیرازی پرداخته و از این منظور به مقدمه کوتاه علی نقی بهروزی داشته های سودمند بسیاری افزوده است و درواقع زحمات او را در گردآوری این اشعار با افزودن تحلیلی ادبی و تاریخی و جامعه شناختی کامل ساخته است.

در حقیقت اگر مقدمه علی نقی بهروزی از مظفر شیرازی سیمای شاعری علاقه مند و خلاق و خوش قریحه را به نمایش می گذارد؛ مقاله دکتر رستگار باتجزبه و تحلیل این اشعار و ردیابی خط و خطوط فکری این شاعر در قبال تغییر و تحولات زمانه ای که در آن می زیسته، اهمیت واقعی این شاعر را به لحاظ محتوایی اشعارش نیز نشان می دهد. شاعری که اگر در زمانه خود در میان مردم خوش ذوق شیرازی محبوب شده تنها به دلیل اقتضای سعدی و حافظ و خلق اشعاری زیبا نبوده بلکه گاه با استفاده از آموخته های پیش ازاین دو استاد، از زمانه خود و از باید و نبایدهایش به شکلی نغز و تأثیرگذار سخن گفته است.
منبع: الف کتاب (alef.ir/book)