بیولوژی نص: نشانه شناسی و تفسیر قرآن

بیولوژی نص، نه تحقیقی در باب نشانه شناسی و نه تفسیری بر قرآن است، بلکه باید آن را تحقیقی در باره ارتباط نشانه شناسی و تفسیر قرآن دانست.

«بیولوژی نص» تحقیقی بین رشته ای است که ارتباط دستاوردهای دو حوزه مختلف، اما مرتبط، یعنی دانش نشانه شناسی و تفسیر قرآن را بررسی می کند و بر اساس دستاوردهای این دانش، به تأمل در تفسیر قرآن و تأثیر آن در این حوزه می پردازد.

همچنین، این اثر تلاشی بشری برای یافتن راهی در فهم این کتاب آسمانی بر اساس روش های نوین است.

این اثر از لحاظ روش شناختی در دو حوزه فعالیت دارد. نخست آن که آرا و دیدگاه های نشانه شناختی را در سیاق و بافتی جامع می بیند. در این بافت جامع، اندیشه های بسیاری پیدا شده اند که باید آنها را با توجه به دیدگاه های رقیب و جریان های تاریخی فهمید. دوم آن که آن آرا و دیدگاه ها را در متن نزاع های تفسیری و اختلاف نظرهای موجود در علوم قرآنی در نظر می گیرد و نتایج نشانه شناسی را به حل این نزاع فرا می خواند.

تفسیر قرآن همواره رزمگاه جریان های مخالف در جهان اسلام بوده است و تمام فرقه ها و جریان های فکری تلاش کرده اند تا مؤیدی بر دیدگاه خودشان از قرآن بیابند. دستاوردهای نشانه شناسی را باید در این رزمگاه طلبید و تأثیر آن را در قوت و ضعف دیدگاه های موجود بررسی کرد.

کتاب بیولوژی نص در یازده فصل به رشته تحریر در آمده است که از آن میان می توان به « نشانه شناسی؛ مفاهیم و کلیات»، «ارتباط وحیانی»، «ماهیت و ویژگی های نص»، «نص و فعالیت های تفسیری»، «تحلیل ساختار نص»، «معانی و دلالت های نص»، «تفسیر بینامتنی قرآن»، «بسط معانی بینامتنی» و «پایان ناپذیری معانی نص» اشاره کرد.

در پایان کتاب نیز سه ضمیمه به اثر ملحق شده اند. ضمیمه نخست به بررسی دیدگاه ایزوتسو در دو کتاب «خدا و انسان در قرآن» و «مفاهیم اخلاقی ـ دینی در قرآن مجید» اختصاص دارد. «ایزوتسو» نخستین کسی به شمار می آید که تحقیقی مفصل در باب قرآن از منظر نشانه شناسی سوسور دارد. ضمیمه دوم به بررسی تاریخی نص، یعنی دیدگاه نصر حامد ابوزید اختصاص دارد. ضمیمه سوم مدل ارتباط متنی اکو را به اجمال همراه با نمودار نشان می دهد.

این اثر تحقیقی در باب ارتباط نشانه شناسی و تفسیر قرآن است، اما می توانیم آن را بازخوانی نشانه شناختی تفسیر المیزان هم بدانیم؛ چرا که در مباحث مهم نشانه شناختی به این اثر رجوع می کنند. علاوه بر این، دیدگاه هایی که در این اثر آمده اند، نظریه ای خاص را در باب معرفت دینی می پرورانند و از این منظر «بیولوژی نص» به حوزه معرفت دینی نیز تعلق دارد.