رسائل سیاسی - اسلامی دوره پهلوی - جلد دوم

نیازی به شرح این نکته نیست که نظریه حکومت اسلامی، چه در قالب سنی آن که رشته امامت را از ولایت الهی منقطع کرده و چه نظریه شیعه که مبتنی بر اصل امامت و ولایت الهی است، ریشه طولانی در تاریخ اندیشه اسلامی دارد. در این باره چه به صورت کلی در تاریخ ولایت فقیه و چه به صورت تک نگاری درباره دیدگاه اشخاص صاحب نظر در این باره، کتاب ها و مقالات فراوانی نوشته شده است.

شاید از یک زاویه، اندیشه حکومت اسلامی در شیعه، بتواند در دو برهه تاریخی مورد توجه قرار گیرد: دوره پیش ازصفوی و دوره پس از آن. دوره پس از آن نیز تا مشروطه و از آنجا تا آغاز نهضت اسلامی و سپس از شروع نهضت اسلامی تا انقلاب اسلامی 1357 و از آنجا تاکنون ادواری هستند که می توانند محدوده های مورد نظر برای تشریح دیدگاه های ارائه شده در زمینه حکومت اسلامی باشند.

این مبحثی است که افزون بر آنچه نوشته شده، همچنان می تواند موضوعی برای تحقیقات دقیق و گسترده باشد. این مطلب بخصوص درباره عصر مشروطه صادق است که دهها رساله سیاسی نوشته شده و ضمن آنها تلاش شد تا دیدگاه های اسلامی بخصوص آنچه که مربوط به مذهب شیعه است، در آنجا مورد توجه قرار گیرد. در عالم سنی هم طی یکصد سال اخیر و تاکنون در این باره نوشته ها و تحقیقات فراوانی عرضه شده است که اینجا جای اشارت به آنها نیست. اما آنچه در این مجموعه مورد نظر است، عرضه شماری از منابع و متون سیاسی در ارتباط با نظریه حکومت اسلامی طی دوره پهلوی دوم (1357- 1320) است.

متون سیاسی دوره اول پهلوی، منهای آنچه تتمه حرکت مشروطه بوده و در همان قالب های نگارشی برگرفته از مشروطه نوشته می شده است، در پانزده سال اخیر خود، دست کم تا آنجا که مولف این سطور می داند، مطلب قابل ذکری در حوزه تفکر اسلامی در ایران ندارد. اما با آغاز دوره پهلوی دوم و فضای تازه ای که گشوده شد، در این باره رشته مطالبی به فارسی تألیف شد که می تواند سابقه نظریه حکومت اسلامی را که پایه ای برای شکل گیری جمهوری اسلامی در سال 1358 شد، نشان دهد. هدف عمده برای عرضه این متون که برخی از آنها سال ها پیش به چاپ هم رسیده است، در اختیار گذاشتن اهم این متون در دیدگان کسانی است که علاقمند هستند مروری بر افکار و اندیشه های طرح شده در این باره طی یک دوره 37 ساله پیش از انقلاب اسلامی داشته باشد. رسائل و کتاب های منتخب که برحسب تدوین تاریخی در جلد دوم ارائه شده، عبارت است از: 5- منشور نهضت اسلامی یا برنامه عمل - جلال الدین فارسی 6- ولایت فقیه یا حکومت اسلامی - امام خمینی 7- نظام حکومت در اسلام - آیت الله سید محمدصادق روحانی 8- برنامه انقلاب اسلامی - علامه شهیر ابوالاعلی مودودی؛ ترجمه سید غلامرضا سعیدی 9- مقالات و گفتارهای پراکنده درباره حکومت و دولت اسلامی